جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در متون دینی، معارف عقلی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تبیین دقیق نقش عقل در هدایت انسانها و رابطه آن با وحی، مورد بررسی های فراوانی قرار گرفته است. این پژوهش تاملاتی است انتقادی دربرخی ازمطالب کتاب منزلت عقل درهندسه معرفت دینی حضرت آیت الله جوادی آملی دامت برکاته. معظم له دراین کتاب درصددتبیین جایگاه عقل وعلم دردین ومعرفت دینی است. این کتاب هرچند واجد نکاتی است ارزشمند ومفید، اما به نظر می رسد پاره ای ازنکات آن جای تأمل جدی دارد. دراین مقاله به پاره ای از این نکات و تأملات ذیل پرداخته شده است. نکاتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است به شرح زیر است: نسبت علم و دین ، راهکار حل تعارض عقل و نقل ، مصباح بودن عقل و علم برای شریعت ، آگاهی از علوم شرط استنباط فقهی، پرده نشینی حقیقت وحیانی دین ، تشبیه کشف معصوم به اصل امتناع تناقض، اسلامی شدن علوم رهاورد نظریه کتاب،راهکار اسلامی کردن علوم، مصباح بودن عقل و نقل ، پرسش استیضاحی از خدا.

مسئلۀ تحقیق؛ رویکرد جریان­های کلامی ­و فلسفی جهان اسلام در بهره­گیری از عقل ­و رابطۀ میان­ آن ­و نقل، متفاوت بوده است. با توجه به اهمیت نظرات سیّد مرتضی و علّامه طباطبائی در خصوص­معنا، حجیت و رابطۀ عقل و نقل، سعی نمودیم به صورت تطبیقی این مسئله را از دیدگاه این دو بزرگوار بررسی نماییم. روش تحقیق؛ پژوهش حاضر با شیوه توصیفی و تحلیلی به بررسی عنوان این پژوهش تا رسیدن به نتیجه مطلوب پرداخته است. یافته­های تحقیق؛ سیّد مرتضی، عقل­ را به معنای مجموعه علومی می­داند که برای مکلّف حاصل می‌شود. علّامه، عقل را به ‌معنای قوۀ شناخت انسان، و از آن به حقیقتِ نفسِ انسانِ مُدرِک یاد می‌کند. از دیدگاه این دو بزرگوار، حجیت عقل ذاتی آن است و از منابع معرفت به شمار می­رود. از دیدگاه ایشان، هر کدام از عقل و نقل، ضمن آن که دارای قلمروِ خاصِ خود، می­باشند ولی در موارد زیادی، مؤید یگدیگرند. ایشان در بحث تعارض عقل و نقل، دیدگاهی مشابه دارند.

هدف: هدف این پژوهش بررسی تطبیقی آرای سید مرتضی و علامه طباطبایی در چیستی عقل و کارکردهای آن از دیدگاه این دو بزرگوار بود. روش:برای بررسی عنوان این پژوهش تا رسیدن به نتیجۀ مطلوب، از شیوة توصیفی و تحلیلی استفاده شد. یافته‏ها: با توجه به جایگاه مهم و حجیت عقل نزد سید مرتضی و علامه طباطبایی، می‏توان شش کارکرد مهم برای عقل از دیدگاه ایشان در نظر گرفت: 1. اثبات اصول و مبانی تشیّع، 2. عقل به عنوان منبع و مُدرِک، 3. تأویل و توجیه آیات و روایات ناسازگار با اصول عقلی، 4. عقل و معتبر دانستن یک خبر یا ابطال آن، 5. عقل به‌‌ عنوان ابزار فهم، استنباط و تبیین متون دینی، 6. عقل و خرافه‏ستیزی. نتیجه‏گیری: اگرچه سید مرتضی و علامه طباطبایی در حجیت عقل و تبیین بسیاری از کارکردهای عقل، اشتراک نظر داشته‏اند؛ ولی به نظر می‏رسد در تعریف عقل، تبیین برخی از کارکردها، مثل تأویل و توجیه آیات و روایات ناسازگار با اصول عقلی و نوع رویکردشان نسبت به تبیین مسائل دینی با یکدیگر تفاوتهایی نیز داشته‏اند. رویکرد سید مرتضی، کلامی بود؛ ولی علامه طباطبایی بیشتر با روش فلسفی با مسائل دینی مواجهه داشته است.