جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل معنایی واژگان متن از راه دستیابی به دقایق معنا صورت می­گیرد. این نگاه در قرآن به دلیل نقش آن در تأمین سعادت بشر اهمیت می­یابد. واژه «فتح» 12 بار در قرآن آمده­ که بیشترین تکرار آن در سوره «فتح» است. پژوهش حاضر با روش معناشناسی به استخراج مفاهیم همنشین و جانشین و تبیین معنایی «فتح» در قرآن و سوره «الفتح» می­پردازد. با بررسی روابط معنایی «فتح» روشن می‌شود که مهم‌ترین همنشین «فتح» با رابطه مکملی لفظ جلاله «الله»، با رابطه اشتدادی واژه «نصر» و با رابطه تقابلی واژه «نصیب» است. در سوره «الفتح» نیز لفظ «فتح» بر محور همنشینی مکملی با «مبین»، «قریب»، «جعل» و «اثاب» و بر محور همنشینی اشتدادی با «غفران»، «هدایت»، «اتمام»، «نصر»، «سکینه» و «غنیمت» و بر محور جانشینی با «سلطان» در یک حوزه معنایی قرار می­گیرد. ازاین­رو، به غیر از معانی مختلف فتح در قرآن از قبیل باز نمودن، حل و فصل، حکم و قضاوت، آنجا که فتح به معنای گشایش و پیروزی آمده است، این مؤلفه‌ها مد نظر است: پیروزی با دوام و از ناحیه خداوند، همراه با قدرت و تسلط بدون جنگ. لازم به ذکر است این فتح در نتیجه خلوص نیت، یاری دین و صبر به مؤمنان بخشیده می‌شود و نتایجی همچون پوشاندن گناهان، آرامش قلب­ها و توفیقات بزرگ الهی، اعمّ از مادی و معنوی را دربردارد.

مقاله حاضر با روش توصيفي‌ـ تحليلي بر آن است در يک فرايند منظم و منطبق بر نظريه حوزه معنايي (وايسگربرـ ترير)، رابطه حوزه معنايي «نکاح» با مقوله «ايمان» را در آيات مربوط به نکاح بررسي نمايد. واژه نکاح در قرآن از نظر معناي اساسي در همان معناي عصر پيش از نزول به کار رفته است. واژگان حوزه معنايي «نکاح» در قرآن شامل «أيامي، ازواج، ذريه، طلاق، زنا و...» با مقوله ايمان و حوزه معنايي آن نظير «تقوا، عفاف، سکينه، خبيث، شرک و...»، گاهي به شيوه همنشيني و گاهي به شيوه متداعي و گاهي نيز بر اساس تقابل معنايي با يکديگر پيوند خورده و از بار عاطفي‌ـ اخلاقي و حقوقي ويژه‌اي برخوردار گرديده و دستخوش توسعه معنايي شده است و بدين ترتيب بافت درون‌متني آيات، چگونگي گسترش لايه‌هاي معنايي امر نکاح و معيار حقيقي تشکيل خانواده قرآني را نشان مي‌دهد.