جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقدمه: خودآگاهی می‌تواند به مثابه یک بحث روان‌شناسانه یا یک بحث فلسفی مطرح شود و مشخص است که الآن در جایگاه فلسفی می‌خواهیم از چیستی و هستی خودآگاهی بحث کنیم. همچنین در بحث فلسفی، می‌توانیم معرفت‌شناسانه یا وجودشناسانه وارد بحث شویم. به نظر می‌رسد حداقل در برخی از جغرافیای فلسفه اسلامی، مسئله خودآگاهی هر دو جهت معرفت‌شناسانه و وجودشناسانه را داراست؛ از این جهت که با ادراک ارتباط دارد معرفت‌شناسانه است و از جهتی که با نحوه‌ای از وجود و تحقق موجود خودآگاه ارتباط دارد، می‌‌‌توان آن را وجودشناسانه در نظر گرفت. از جمله ثمرات این بحث این است که نحوه تحلیل ما از خودآگاهی می‌تواند در دگرآگاهی و در مورد تبیینی که از علم باری ارائه می‌دهیم اثر گذار باشد.

سهروردی در تحلیل آگاهی با دو قسم «خودآگاهی» و «دگرآگاهی» راه خود را دست‌کم از برخی از فیلسوفان گذشته جدا کرده است. اما دیدگاه سهروردی دربارۀ دگرآگاهی با نقدهای ملاصدرا مواجه شده است. سهروردی موجود خودآگاه را «نور لنفسه» و دگرآگاهی را حاصل اضافۀ اشراقیِ موجود خودآگاه به دیگر موجودات یا تحصیل صورت علمیۀ آنها دانسته است. ملاصدرا تحلیل سهروردی از دگرآگاهی را نادرست انگاشته و دستِ‌کم سه استدلال علیه نظریۀ اضافۀ اشراقی سهروردی مطرح کرده است. وی با اینکه با تحلیل سهروردی از خودآگاهی فی الجمله موافق است ولی «نور» در تعبیر سهروردی را به وجود تفسیر کرده است. این مقاله پس از صورت‌بندی و تقریرِ سه استدلال انتقادیِ وی به سهروردی، به ارزیابی و نقد آنها پرداخته است. به زعم نویسندگان، اولاً هر سه اشکال ملاصدرا در نقد تحلیل سهروردی از دگرآگاهی ناتمام است و در نقد نظریۀ سهروردی کارایی لازم را ندارد و ثانیاً تفسیر ملاصدرا از «نور» در کلام سهروردی نادرست است. هدف این مقاله صرفاً نشان دادن ناتمامیّتِ اشکالات ملاصدرا به سهروردی است و به هیچ وجه در مقام دفاع ایجابی از دیدگاه سهروردی نیست.