جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده قرآن کریم ابزارهایی را جهت شناخت حقیقی و دست یابی به معرفت دینی به انسان‌ها معرفی می‌نماید. از جمله این ابزارها سمع، بصر و فؤاد است. در این میان، «بصر» جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این پژوهش تلاش دارد تا با استفاده از الگوهای درون متنی و توجه به سیاق حاکم بر آیات قرآن کریم، به معنایی متفاوت از مفهوم بصیرت در نظام معنایی قرآن دست یابد. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که مفهوم بصیرت، همسو با نظام توحید محور معارف قرآن بوده و ارتباطی تنگاتنگ با مفاهیم توحیدی در قرآن کریم دارد. همچنین نگاه متمایز تفاسیر عارفانه به مفهوم بصیرت نیز نشان می‌دهد که معنای بصیرت در قرآن ممکن است تا حد اعلای نگرش صحیح به خداوند بالا رود و منجر به پذیرش خداوند به عنوان تنها حقیقت حاکم بر جهان هستی شود. نتیجه تصدیق خدای یگانه، تبعیت از رسولان الهی است که با ایجاد توانائی تشخیص حق از باطل، موجب رهایی انسان از پوشش قیود ذهنی خود و عقاید دیگران شده و تمایز امر واقع از غیر واقع و درک امور را آن طور که واقعاً هستند، ممکن می‌سازد و در نهایت نیل به لقاء الله و شهود حق تعالی را در پی دارد. در نهایت باید گفت که بصیرت با تمام لایه‌ها و ابعاد معنایی خود با توحید محض و معرفت ذات اقدس پروردگار ارتباط داشته و وصول به آخرین مرتبه بصیرت (لقاء الله)، منوط به برخورداری از مراتب دیگر آن یعنی قبول خداوند به عنوان تنها مبدأ و منشأ تفکر صحیح نسبت به جهان هستی و تبعیت از رسولان الهی است که لازمه هدایت انسان به شمار می‌آیند.

بصيرت به عنوان ابزار تشخيص حقيقت و ضروري هدايت، از واژگان كليدي در فهم معارف قرآن به شمار مي‌آيد. استفاده از روش معناشناسي با بررسي روابط بينامتني (روابط هم‌نشيني، جانشيني و سياق) و روابط مفهومي (تقابل معنايي، شمول معنايي و ...) واژة بصيرت در نظام معنايي قرآن، تبيين مي‌سازد كه بصيرت به معناي شناختي مبتني بر معيارهاي ديني است كه داراي مؤلفه‌هاي شرطي چون تقوا، تذكر، تعقل، عبرت‌آموزي است وبينش دقيق و دانش عميق (فهم)، توانايي تشخيص حق از باطل (تمييز) و التزام عملي به باور قلبي از مؤلفه‌هاي ماهوي اين واژه به شمار مي‌آيند. همچنين ترسيم ميدان‌هاي معناشناسي بصيرت در قرآن كريم به كشف لايه‌هاي دروني بصيرت منجر مي‌شود و آشكار مي‌كند كه بصيرت در بعضي از لايه‌هاي معنايي مترادف عقل، حكمت، نور و فرقان است و سبب مي‌شود تا انسان با بينايي قلبي ناشي از علم حضوري و يا حصولي، واقعيت وجودي خويش را درك كند و با انتخاب خداوند يكتا و دنباله‌‌روي از هاديان الهي، به توحيد ناب «بصيرت توحيدي» و غايت خلقت «لقاء الله» دست يابد.