جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هستي‌شناسي حس‌گرايانه و انکار تفصيلي مجردات از سوي سلفيه تأثير بسزايي در تلقي ايشان از لوازم توحيد همچون مباحث توسل و استغاثه داشته است. در اين زمينه، بررسي آراء مفسران منتسب به جريان سلفيه در حوزة مسائل ماورائي موضوعيت مي‌يابد. نوشتار حاضر متکفل بررسي رويکرد تفسيري ابن‌کثير به عنوان يکي از مفسران سلفي در اين موضوع گرديده و آراء ابن‌تيميه به عنوان بنيانگذار سلفيه و قاطبة منتسبان به اين مکتب را بر رويکرد تفسيري ابن‌کثير در خلال تأليف «تفسير القرآن العظيم» تطبيق داده است تا صحت انتساب ابن‌کثير به مکتب تفسيري سلفيه معلوم گردد. در نهايت، بايد گفت: ابن‌کثير در مباحث مهمي همچون «سماع موتي» و به‌ويژه مسئلة «عرضة اعمال» به نحوي عميق آراء خود را از باور سلفيان متمايز ساخته است. وي در مبحث «مغيبات تلويحاً» به آراء سلفيه تمايل داشته ولي صراحت تامي در دفاع از موضع سلفيه ارائه نداده است. ازاين‌رو، شکاف‌هاي جدي ابن‌کثير با نظريات سلفي‌ها در تبيين امور ماورائي به عنوان يکي از مؤلفه‌هاي معرف جريان سلفي‌گري، تزلزلي جدي در اين فرقه ايجاد نموده، پيش‌فرض‌هاي سلفيه در رد مفاهيمي همچون توسل به اموات را سست مي‌گرداند.

«فرقهسازي درونمذهبي» به عنوان پديدهاي منحصربهفرد در جريان سلفية معاصر، اين مكتب را به مناقشات و چالشهاي عميق عقيدتي و كلامي گرفتار كرده است. بدين روي، پيجويي زمينههاي شكلگيري اين خردهفرقهها، ضرورتي اجتنابناپذير در راستاي تحليل حقيقت جريان سلفيه به شمار ميرود.پرسش اساسي پژوهش حاضر، زمينههاي شكلگيري و چگونگي ظهور و بروز اين خردهفرقهها در بطن جريان سلفيه است. در واكاوي اين پديده، شناسايي ماهيت و مؤلفههاي هر يك از اين فرقههاي مورد بحث و تعيين حدود و ثغور و احياناً همپوشاني فكري و عقيدتي خردهفرقههاي مذكور اهميت دارد.به نظر ميرسد جزمانديشي، انحصارطلبي و جمودگرايي ، عدم تحمل آراي مخالفان، تكفيرمحوري و خشونتطلبيِ تاريخي ائمه سلفيه در اين امر نقش مؤثري ايفا نموده است.

فحص در مكتوبات سيد قطب، تضادهاي عميق وي با قاطبة سلفية سنتي در تبيين مباحثي چون توحيد صفاتي را آشكار ميسازد؛ بهويژه اينكه او در تقابل تام با بنيانهاي توحيدي سلفيها، قائل به جزئيت توحيد حاكميت و تشريع در مفهوم توحيد الوهي است. در اين ميان، نقطة عطف مدعيات سيد قطب به تأكيد وي بر مدخليت عمل در تكفير حاكم بغير ما انزل االله و محكومين وي بازميگردد؛ به گونهاي كه وي بر خلاف قريب به اتفاق انديشمندان فريقين، عدم التزام عملي به احكام الهي را قائم مقام استحلال حكم بغير ما انزل االله پنداشته و به واقع رويكردي تكفيري را رقم زده است. اين نوشتار در راستاي تعليل بيانات تكفيرگرايانة سيد قطب به ناظر بودن بيانات وي بر كفر باطني اشاره كرده؛ به اين معنا كه سيد به اذعان خود، از صدور حكم فقهي براي كفر اعتقادي در بيانات خود ابا داشته و در عين تحفظ بر حقوق اجتماعي و دينيِ فرد ناقض توحيد حاكميت منبعث از اسلام ظاهري وي، او را همچون اهل نفاق باطناً كافر و مستحق عذاب اخروي ميداند. به عبارتي، غايت مورد توجه سيد از طرح مسئله كفر در تشريع صرفاً انذار جوامع اسلامي و غير آنها، از پيامدهاي التزام به كفر حاكميتي بوده و سيد با طرح كفر باطني در عين خطير جلوه دادن عدم التزامبه اين مفهوم، خود را از تكفير معين و ظاهري ناقضان توحيد حاكميتي معاف كرده است.