جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امر والا در کنار امر زیبا یکی از دو مقوله‌ی بنیادین استتیک است، اما تاریخ تحولات آن به اندازه‌ی امر زیبا جالب نظر پژوهشگران نبوده است. شکوفایی نظریه‌های امر والا به قرن هجدهم و اندیشمندان بریتانیایی بازمی‌گردد. تحول مهمی که در این دوره رخ می‌دهد بسط مفهوم والا به طبیعت و تحکیم پایه‌های آن به‌عنوان مقوله‌ای مهم در هستی‌شناسی هنر است. همتایان آلمانی این اندیشمندان در کنار اندیشمندان بریتانیایی منبع الهامی شدند برای ایمانوئل کانت تا در چارچوب استتیک‌اش به این مفهوم بپردازد. تحول رویکرد کانت به این مفهوم از دوره‌ی پیشانقدی تا دوره‌ی نقدی موضوع اصلی پژوهش حاضر است. فرضیه‌ی اصلی ما این است که در فلسفه‌ی کانت تجربه‌ی استتیکی والا از سطح تجربی و روان‌شناختی به سطح استعلایی ارتقا می‌یابد. این بدان معنی نیست که کانت یک‌باره به این موضع می رسد، بلکه او در اثر پیشانقدی‌اش یعنی رساله‌ی مشاهدات عمدتاً تابع رویکردی است که به عناصر تجربی و روان شناختی تجربه امر والا توجه دارد. این نگرش با نگارش نقد ‌اول متحول می‌شود و شکل نهایی آن در نقد سوم ظهور پیدا می‌کند. بررسی سیر تحول روش کانت در پرداختن به امر والا و نشان‌دادن نقاط عطف مهم این سیر هدف اصلی تحقیق حاضر است. بنابراین، می‌توان پرسش اصلی این پژوهش را چنین صورت بندی کرد: رویکرد کانت در پرداختن به مفهوم والا در گذار از مرحله‌ی پیشانقدی به مرحله‌ی نقدی دستخوش چه تحولاتی شده است؟ پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی-تاریخی بهره برده و به اقتضای جنبه‌ی متن‌کاوانه‌اش روش تحلیلی- تبیینی را نیز به کار بسته است. مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر عبارت است از: (1) روش کانت از روشی مبتنی بر تجربه و حس اخلاقی در دوره‌ی پیشانقدی مبدل می‌شود به روش استعلایی مبتنی بر اصول پیشین و برتری عقل در دوره‌ی نقدی و همچنین روشِ مبتنی بر امتزاج اخلاق و استتیک مبدل می‌شود به روشِ مبتنی بر تمایز اساسی قوای ذهن و این تحولات روشی امر والا را از مقوله‌ای اخلاقی، تجربه‌بنیاد و انسان‌شناختی مبدل می‌کند به مقوله‌ای زیبایی‌شناختی که مبنای حکم آن اصول پیشین و مستقل از تجربه‌ی فلسفه‌ی استعلایی است؛ (2) این تحول روشی دشواری‌هایی پیش روی تحلیل امر والای نقدی می‌گذارد زیرا این مقوله در چارچوب فلسفه‌ی نقدی با برخی پیش‌فرض‌های اساسی آن در تعارض است، از جمله با مفهوم عقل به‌مثابه قانون‌گذار برای طبیعت و غایت‌مندی قوه‌ی حاکمه. (3) امر والای نقدی مقوله‌ای مستقل است که امکانات بسیاری را بدون ابتنا بر انسان‌شناسی و اخلاق تجربی بر روی تفاسیر استتیکی و مواجهه با هنر مدرن می‌گشاید و همین نظریه‌ی نقدی است که راهگشای بسیاری از متفکران قرن بیستم می‌شود و (4) علی‌رغم تحولات اساسی در اندیشه‌ی کانت، پیوند میان اخلاق و استتیک بالاخص امر والا همواره در مرکز دغدغه‌های فلسفی او قرار داشته و از دوره‌ی پیشانقدی تا دوره‌ی نقدی از اصول فلسفه‌ورزی کانت است.