جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی تردید، سال‌های 320 - 447 قمری (1055م)، از فرازهای مهم و اساسی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است و از نظر شرایط سیاسی، اجتماعی از حساس ترین دوران‏های شیعه به شمار می‏رود، چرا که خاندان شیعی مذهب بویه، قدرت و حاکمیت سیاسی دستگاه خلافت عباسی را به دست گرفته و در ترویج مذهب تشیع اهتمام بسیار ورزیدند وعقاید مذهب شیعه، با حمایت آل‌بویه و تعلیم وتدریس و تلاش علماء و متکلمین و فقهای جلیل القدری مثل شیخ مفید(ره) ودیگران مجال بروز و نشو و نما گرفت، آراء و عقاید شیعه تحکیم و ترویج یافت؛ عدم تعصب آل‌بویه در حمایت‌های علمیِ همه گروه‌ها، حتی مخالفین، در راستای نشر و گسترش علم، ادب و فرهنگ و تمدن اسلامی باعث شد؛ بغداد محل تجمع نحله‌های کلامی چون معتزله و اشاعره، مذاهب فقهی شیعه و اهل سنت و فلاسفه و دیگر گروه‌ها گردد، طبیعی است که هر گروه و فرقه‌ای برای کسب نفوذ و گسترش خود، سعی داشت جای پایی برای خود جست و جو نماید. لذا آن دوران، نقطه‌‌ی اوج تلاقی و برخورد اندیشه‌های گوناگون اعم از فقهی، کلامی، مذهبی و فلسفی است. لذا فرقه‌ها در مقام معارضه و مقابله برخاستند و با منازعه و رقابت علمی که از جمله نمونه‌های‌ آن، می توان به مناظره کلامی شیخ مفید با ابوبکر باقلانی و قاضی عبدالجبار معتزلی اشاره کرد سعی در برتر نشان دادن مکتب خود بودند این منازعات کلامی درحوادث سیاسی، وضعیت اجتماعی مردم و عملکرد حکام و فرمانروایان که در تعمیق وگسترش عقیده، نقش اساسی داشتند تاثیر گذار بود به طوریکه بازتاب هر منازعه با عکس العمل حاکمان و مردم همراه بود. رساله حاضر به بررسی تحولات اجتماعی سیاسی ناشی از تمایزات وتناسبات علماء معتزله با شیعه در عصر آل‌بویه پرداخته و با روش تحلیل روایت به بررسی تأثیر منازعات بر مسایل اجتماعی سیاسی و اینکه این تحولات چه تاثیری بر کلام شیعه داشته می پردازد، ضرورتی که با زبانی ساده و گویا، اصالت و هویت کلام شیعه را متکی بر تأثیرات آموزه‌های أئمه اطهار علیهم السلام بیان می‌نماید؛ تا جوابی روشن بر معاندان و مغرضانی باشد که شیعه را تابع یا جزو مکتب معتزله می دانند؛ به آن جهت که ازجمله رقابت فکری شیعه در عصر آل‌بویه با معتزله عقل‌گرا بوده لذا متکلمان شیعه با زبان معتزلی با آنها مناظره و گفتگو کرده اند و این هم‌زبانی و بازتاب آن در اجتماع و سیاست باعث این توهم تأثیرپذیری در اندیشه‌ها شده، با وجود این که شیعه بر آموزه‌های فکری خود پافشاری کرده است وبدان راسخ و استوار بوده است، و یکی از ادله محکم آن ردیه‌هایی است که در این دوره توسط شیخ مفید(ره) و دیگران بر آراء و افکار معتزله نوشته شده است.