جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نزد اسپینوزا خدا همان جوهر است که یگانه حقیقت مطلق هستی می‌شود. اسپینوزا برای اثبات وجود خدا به برهان وجودی متوسل شد و ادعا کرد که برای اثبات وجود عینی خدا، تصور ذاتش کافی است. وی در قضیۀ یازده از کتاب اخلاق به چهار تقریر از براهین وجودی می‌پردازد و در آن خدا را اثبات می‌کند. چهار تقریر او بیانگر استلزام وجود خدا از تصور ذات، ضروری بودن وجود، توانایی و قدرت خدا برای هستی و هستی‌بخشی به دیگر موجودات است که ناشی از نبودن مانعی برای عدم اوست. در نتیجه، می‌توان او را کامل‌ترین وجود قدرتمند و نامتناهی ضروری دانست. به‌طور کلی، تمامی براهین به همان تصور واضح و متمایز دکارتی از خدا برمی‌گردد که از طریق تصور ذات او، وجودش اثبات می‌شود. در واقع، براهین او یا بازسازی براهین قبلی‌ هستند یا تکرار دقیق آنها که با اختلاف‌های جزیی در قالب قضیۀ جداگانه‌ای مطرح شده‌اند.

نظر به اینکه نسبی‌گرایی اخلاقی ریشه در نسبیت معرفت دارد، پرداختن به مبانی معرفتی آن ضرورت دارد. در این نوشتار سه مبنای عقل‌گرایی، فردگرایی و تقلیل‌گرایی بررسی خواهد شد. از آنجا که نسبی‌گرایی شاید در سطح اخلاق دینی نیز مطرح شود، با قید اخلاق سکولار امکان اول از بحث خارج می‌شود. از میان مبانی نسبی‌گرایی، عقل‌گرایی حداقلی بر آن است که محرک اخلاقی انسان عقل نیست، بلکه احساس است. عقل صرفاً ابزاری محاسبه‌گر و در خدمت میل خواهد بود، در این مبنا، با کمرنگ شدن عقلانیت، اعتبار تمامی دیدگاه‌های اخلاقی از بین می‌رود. بر اساس فردگرایی همۀ انسان‌ها به نحو برابر و آزادانه حق زندگی و تعیین ارزش‌های اخلاقی خود را دارند. در این مبنا «دیگری» در حاشیه قرار می‌گیرد. عدم آگاهی از تمامی امیال فردی و نبود راهکار به هنگام بروز تعارض از نقص‌های این مبناست. تقلیل‌گرایی به‌عنوان مبنای دیگر، با نفی خیر اعلی یا حقیقت اخلاقی، نگاه تک‌بعدی به انسان دارد و اخلاق را به امری ذهنی و در جهت رفع نیازهای زیستی انسان فرومی‌کاهد. این مبنا، با نادیده گرفتن جنبۀ روحانی انسان، حقیقت اخلاقی را توهم می‌داند، در حالی‌که با تک‌بعدی‌نگری هم اصالت تقلیل‌گرایی را به‌عنوان یک دیدگاه معتبر زیر سؤال می‌برد و هم با نفی ارزش برتر اخلاقی، ارزش‌های فرعی و زیستی انسان را نیز از او می‌گیرد.