جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عمده گزاره های عرفان اسلامی توصیفی از دو موضوع است: 1- «تجلیات الهی و تعینات اسمایی حق تعالی» 2- «صاحب مقام تجلیات وتعینات الهی» یا همان «انسان کامل». از جمله اوصاف عینی انسان کامل «ولایت» است. به تعبیر دیگر انسان کامل ولی الله است. ولی الله مظهر جامع است که تجلیگر تمام ذات حق و مظهر اتم واعظم حق تعالی است.واین رساله به بیان دیدگاه حکیم ترمذی از اندیشمندان اهل تسننو سید حیدر آملی از اندیشمندان شیعه به مسئله ولایت پرداخته است . اساس نظریه ولایت حکیم ترمذی بر مفهوم حق الله استوار است .کسانی که این حق را رعایت می‌‌‌کنند دو گروهند: ولی اللهکه جز خدا را مراعات نمی کند و جز به او تعلق ندارد و این همان عبودیت استو ولی حق الله که با انجام تکالیف شرعی منتظر نتیجه کار خود از سوی خدا هستند.به نظر ترمذی وظیفه انبیاء با پایان جهان و آغاز قیامت به پایان می‌رسد اما ولایت تا ابد ادامه دارد . و همان‌گونه که هر چیزی آغاز و انجامی دارد، ولایت نیز آغاز و انجامی دارد که انجام و پایان ولایت در وجود ولی خاتم تحقق می‌پذیرد که او را خاتم اولیاء می‌نامند «خاتم اولیا در واقع، همان خاتم انبیا»و حقیقت محمدیه است. وجامع همه ی کمالات وفضایل اولیای پیشین بوده و حائزنردیک ترین رتبه به خاتم انبیا ست.وی در آخر الزمان وهنگام زوال دنیا وهم زمان بامهدی (ع) می آید.نظریه ولایت حکیم ترمذی بر آراء دیگر اندیشمندان بزرگ نیز تاثیر بسیاری نهاده است. از جمله آرای ولایی ابن عربی را متاثر از وی دانسته اند. ابن عربی ختم ولایت را به ختم ولایت عامّه و ختم ولایت محمدیه تقسیم می‌کند و حضرت عیسی (ع)را خاتم ولایت عامّه مطلقهوخود راخاتم ولایت مقیده می‌داند.سید حیدر پس از تعریف نبوت ، رسالت و ولایت ، به تبیین نسبت انها پرداخته، می‌‌فرماید: نبوت اطلاع از حقایق الهی از حیث علم و بیان است و رسالت اطلاع بر آنها از حیث کشف، عین، ذوق و وجدان می‌‌باشد. و ولایت اطلاع بر معرفت ذات، صفات و اسماء بالذات است.انبیا همان اولیایی هستند که در حق فانی گشته و به آن بقا یافته اندپس باطن نبوت، ولایت است و آن بر دو قسم است: عام و خاص. ولایت عام شامل همه کسانی می‌‌شود که به خدا ایمان آورده و بر حسب مراتب خود عمل صالح انجام می‌‌دهند؛و دوم مشتمل بر سالکان به منزل رسیده است هنگام فنا آنها در خدا و بقایشان به او» به تعبیر سید، خاتم ولایت کسی است که پس از او هیچ ولیی به مقام او نرسد و از راه عقل، نقل و کشف، اثبات می‌‌کند حضرت عیسی (ع)نمی‌تواند خاتم ولایت مطلقه باشد ویخاتم ولایت مطلقه را حضرت علی‌بن ابی‌طالب (ع)می‌‌دانند و اطلاق خاتم ولایت مقیده را جز بر حضرت مهدی (ع)صحیح نمی‌دانند.می‌‌‌توان اینگونه در نظر داشت که ولایت مورد نظر هر دو عارف مذکور همان ولایتی است که مدنظر و مورد قبول تشیع بوده و قابل انطباق به ائمه اطهار می‌‌‌باشد. و به قول هجویری با اینکهجمله مشایخ اندر حکم اثباتولایتموافق‌اند، اما هر کسی به عبارتی دگرگون بیان این ظاهر کرده‌ است.