جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متون و آثار آموزشی نظامی (آداب‌الحرب‌ها)، به‌مثابه مهم‌ترین متون تخصصی نبرد تاکنون، در بررسی‌های تاریخ جنگ و خشونت جمعی در قرون میانی تاریخ اسلام چندان موردتوجه قرار نگرفته‌اند. این متون افزون بر داده‌های تخصصی مرتبط با جنگ، دربردارنده اطلاعات ارزشمندی درباره موضوعات و مسائل پیرامونی جنگ است. این منابع برای بررسی‌های تاریخی در حوزه اخلاق جنگ بسیار کارآمد و راه‌گشاست؛ آن‌چنان‌که می‌توان با غور در این دسته از میراث مکتوب اسلامی، تصویری از اخلاق جنگ و جنگاوری در تمدن اسلامی نیز به‌دست داد. در جهان امروز، دست‌کم از نیم قرن پیش به این سو پاره‌ای تلاش‌های نظری برای توجیه و توضیح چگونگی و چرایی جنگ‌ها به‌عمل آمده است. تولد نظریه‌هایی هم‌چون جنگ عادلانه از نتایج این تلاش‌هاست. در این مقاله، با تمرکز بر آداب‌الحرب‌های شناخته‌شده اسلامی ضمن معرفی نظریه جنگ عادلانه، انطباق آن با بایدها و نبایدهای اخلاقی جنگ از منظر مؤلفان این متون آموزشی نشان داده شده است. بر اساس این بررسی تاریخی به‌نظر می‌رسد جنگ عادلانه پیشینه‌ای اسلامی نیز داشته است؛ افزون بر این، در این پژوهش به جنبه‌ها و وجوه دیگری از اخلاق جنگ در این آثار مکتوب قرون میانی تاریخ اسلام (قرن دوم تا قرن نهم هجری‌قمری) پرداخته شده که در قالب توصیه‌های اخلاقی به فرماندهان و جنگ‌جویان آمده است.

نوشتار حاضر به بررسی و بازکاوی دقیق سیره‌‌‌ی تربیتی امام علی علیه‌السلام در رعایت حقوق اجتماعی امت می‌پردازد. در الگوی حکومت اسلامی امام علی‌ علیه‌السلام که از متن کتاب و سنت نبوی برخاسته است، جایگاه مردم و پاسداشت حقوق اجتماعی آنان از سوی حاکمیت اسلامی از مهم‌ترین مولفه‌های مورد توجه است. در گفتار و رفتار آن حضرت، حمایت از حقوق افراد جامعه در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا در دیدگاه امام علیه‌السلام، هر انسانی که در جامعه دینی زندگی می‌کند، حقوقی دارد که می‌بایست از آن بهره‌مند شود و این، اصل مهم و پایه‌ای در مناسبات حقوقی حکومت اسلامی شمرده می‌شود. امام علی علیه‌السلام، رضایت و ایفای حقوق عمومی را، شرط اصلی موفقیت حکومت اسلامی می‌داند. ارائه‌ی الگوی مناسب و راهکارهای عملی برای اداره‌ی امور جامعه‌ی اسلامی در سیره‌ی امام علیه‌‌السلام از دیگر موضوعات مورد بررسی در این پژوهش می‌باشد؛ امام هرجا از تعهدهای مردم نسبت به حکومت سخن به میان می‌آورد، بی‌درنگ، از وظایف دولت اسلامی نسبت به افراد جامعه یاد می‌کند. افزون بر آن، به کارگزاران خویش سفارش می‌نماید با مهربانی و گشاده‌رویی و اجرای دقیق عدالت با مردم برخورد کنند. این حقوق متقابل از نظر امام علیه‌السلام می‌تواند ضامن پایداری نظام و آزادی مردم باشد؛ و آن‌گاه که مردم با وظایف قانونی و حقوقی خود آشنا شوند، برآیند آن، اعتماد متقابل میان مردم و حکومت خواهد بود. در این صورت، حقوق اجتماعی و فردی همه شهروندان حفظ می‌شود و حضور همگانی در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی معنا و مفهوم تازه‌ای می‌یابد؛ و جامعه‌ای که خواهان عزت و پایداری است باید به این حقوق پایبند باشد.