جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امید» در «تربیت» و «سلامت روانی» انسان نقش مهمی بر عهده دارد. از نظر قرآن «رجا» (امید) انبساط سرور در دل به جهت امر محبوب است؛ در صورتی که انسان بسیاری از اسباب رسیدن به محبوب را تحصیل کرده باشد و به آرامش قلبی برسد.هدف از این مقاله بیان کارکردهای تربیتی امید و نقش آن در سلامت و بهداشت روان است. لذا به روش توصیفی- تحلیلی با رویکردی قرآنی- روایی، مبانی و عوامل ایجاد امید را بررسی و نتیجه گیری می کند: از نظر قرآن «امید» به واسطه دو رویکرد شناختی و رفتاری حاصل می شود. انسان از «خودشناسی» به «خداشناسی» رسیده و این باعث «خودباوری» و «خدامحوری» می گردد. شخص تکیه به هست نمای هستی دارد و اگر آن را با رویکردهای رفتاری مثل عمل صالح همراه نماید، به امیدی پایدار دست یازیده است.از نگاه قرآن «امید» در بعد تربیتی عامل تحرک و باعث عمل می باشد که بازده کار را بالا برده، باعث تقویت قدرت صبر، حس شادکامی، کارایی، کاردانی و ... می گردد که همه اینها سلامت روانی انسان را به همراه دارد.

شهرستانی از جمله مفسرین بنام اهل سنت می‌باشد است که در تفسیر خود از روایات اهل‌بیت به‌ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده است وی مدعی است که در بخش‌هایی "الاسرار" را از اهل‌بیت علیهم السلام گرفته است هدف مقاله پیش‌رو تحلیل میزان خوانش این بحث‌ها یا روایات اهل‌بیت علیهم السلام به ویژه امام صادق علیه السلام است. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی با تتبع در تفسیر «مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار» شهرستانی به بررسی مباحثی از علوم قرآنی در تفسیر وی می‌پردازد که هر یک از این مباحث به عنوان یک علم در علوم قرآنی مطرح هستند. از جمله : نزول قرآن ، عام و خاص، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ. در بسیاری از موارد سخن شهرستانی در بحث الاسرار متاثر از اهل‌بیت به ویژه امام صادق علیه السلام می‌باشد این هم خوانش گاهی صریح و به نحو کامل است و در پاره‌ایی موارد مشابهت ضمنی و در برخی موارد جزئی است.

هدف مقاله حاضر آن است که نشان دهد شهرستانی، از بزرگان و تراجم­نویسان اهل­سنت، چگونه در تفسیر خود از روایات ائمه اطهار و به طور خاص امام صادق(ع) تأثیر پذیرفته است و مبانی تفسیر و فهم­پذیری خود را از قرآن چگونه بیان می‌دارد و چه راه­حلی را پیشنهاد می‌دهد. روش مقاله حاضر تحلیلی است. با بررسی مبانی فهم­پذیری شهرستانی در تفسیر مفاتیح الاسرار، به این حقیقت می‌رسیم که وی تنها راه فهم قرآن را مراجعه به اهل­بیت دانسته و خود در بحث مبانی قرآن، بسیار از اهل­بیت تأثیر پذیرفته است. هم­چنین او علم قرآن اعم از تفسیر و تاویل را مختص به اهل­بیت دانسته، سرگردانی مفسران را در تفسیر قرآن، در عدم رجوع به اهل­بیت می­بیند و دوری از آنان را نابودی ­دانسته و معتقد است که اهل­بیت، حافظ و نگهبان واقعی قرآن هستند. با توجه به بیان شهرستانی در مقدمه تفسیر خود و کاربرد استفاده روایات اهل­بیت در این تفسیر، به این جمع­بندی می­رسیم که امکان فهم و تفسیر قرآن برای همه مفسران وجود دارد، به این شرط که پیش­فرض­های مذهبی خود را در تفسیر کنار گذارند و راه درست تفسیر قرآن را انتخاب نمایند که همان مراجعه به اهل­بیت و استفاده از روایات ایشان است. همان­طور که پیامبر(ص) بارها این نکته را در سخنان گهر­بار خود گوشزد نموده­اند.

عیون اخبار الرضا یکی از کتاب‌های شیخ صدوق است که در دو جلد سامان یافته و دکتر مستفید به ترجمه و شرح جلد اول آن پرداخته‌ است. این وجیزه با هدف معرفی و بررسی فعالیت­های محتوایی و فقه الحدیثی استفاده‌شده توسط مستفید، به کنکاش بر ترجمه جلد اول عیون اخبار الرضا پرداخته و هر یک از مواردی که وی در ترجمه خود از آن استفاده کرده را به روش تحلیلی به‌طور مختصر بررسی و گزارش می­کند. بر این اساس، می‌توان به تبیین واژگان دشوار و مجمل، توضیح و تفسیر حدیث در مواردی که حدیث مجمل بیان شده و یا شبهه‌ای در آن نهفته است، جرح و تعدیل برخی راویان و بیان مصادیق اشاره کرد. همچنین نکات ادبی و مباحث تاریخی را به اقتضای نیاز بحث بیان کرده‌ و در موارد دیگر، به استناددهی مضمون روایات با آیات قرآن پرداخته و یا روایات را در کتب دیگر مورد بررسی قرار می­دهد.

استفاده صحیح‌ از دو منبع فیاض قرآن و سنت پیامبر(ص)، در گرو فهم صحیح آن‌هاست. فهم اصطلاحات خاص و معنای دقیق واژه‌ها‌ در ترکیب‌های مختلف، از اساسی‌ترین مقدمات برای فهم این منابع به شمار می‌رود. هم‌چنین کاربرد واژه‌ها در معنای حقیقی یا مجازی و دریافت هدف اصلی گوینده، از اهمیت زیادی برخوردار است. واژه «اجذم» از جمله واژگانی است که در کلام پیامبر(ص) و در موارد خاص به کار رفته است. بر این اساس نوشتار حاضر که به تحقیق و بررسی کاربرد واژه‌ «اجذم» در معنای حقیقی یا مجازی آن در احادیث پیامبر(ص) پرداخته است، با روش توصیفی تحلیلی و بررسی آرای گوناگون نتیجه می‌گیرد که معنای حقیقی واژه «اجذم»، مقطوع‌الید یعنی دست‌بریده می‌باشد. اما در احادیث پیامبر(ص) بیشتر در معانی مجازی و کنایی به‌کار رفته که همه این معانی نزدیک به‌ هم هستند و تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند؛ مثل بی‌دلیل و بی‌حجت، بی‌خیر و بی‌برکت، ناقص و ناتمام، نقصان در کمال و جمال و مقطوع السبب.

پيامبر اكرم(ص) شناخت امام را همواره از مهم ترين و بارزترين نشانه هاي ايمان و فقدان آن را هم رديف كفر مي دانستند، لذا بيان نشانه هاي درست امام زمان(ع) را وجه همت خود قرار داده از آغازين ايام تثبيت حكومت محمدي(ص) بر آن تاكيد ورزيدند، به طوري كه جمع قابل توجهي از علماي اهل سنت به احاديث «مهدي» اذعان و بر تواتر آنها اعتراف نموده اند. در مقابل عده كمي از كج انديشان در مقابل روايات فراوان، به جعل، تحريف وتصحيف آنها پرداخته اند و گروهي هم به اين روايات ساختگي اعتماد نموده، ديدگاه شيعه را_ به زعم خود_ تخطئه نمودند. مقاله حاضر به روش توصيفي_ اسنادي با رويكردي تحليلي بر آن است تا با بررسي روايات رسيده از طريق ابن مسعود وابوالطفيل، بررسي رجالي راويان حديث «اسمه اسمي و اسم ابيه اسم ابي» و تحليل گونه هاي مختلف حديثي، نشان دهد كه: اين حديث در مصادر معتبر اهل سنت (حدود25منبع) بدون زيادت و تنها به صورت «اسمه اسمي» نقل شده است و با احاديث بسيار ديگري كه مهدي را فرزند امام حسن عسكري(ع) مي داند مغايرت ندارد. مطابق گزارش تاريخي اهل سنت عبدالله منصور با ديدن اين روايات نام فرزند خود را مهدي گذاشت. وي و يارانش كوشيدند با افزودن اضافه «و اسم ابيه اسم ابي» به روايات پيامبر(ص)، قيام خود را چون حادثه اي از پيش تاييد شده و از زبان رسول خدا(ص) تلقي كنند. در بحث سندي نيز مشخص مي شود كه اين گونه احاديث داراي سند صحيحي نبوده و برخي محققين اهل سنت نيز به اين امر و زيادت غيرمعقول «واسم ابيه اسم ابي» اذعان نموده اند.

امام صادق علیه السلام به عنوان صاحب مکتب جعفری احادیث بسیاری را از خود بر جای نهاده‌اند که در میان روایات تفسیری مفسران اهل سنت نمودی خاص یافته است. این احادیث به اشکال مختلفی در آثار آنان دیده می‌شوند. یکی از بزرگترین مفسرین اهل سنت شهرستانی است که در تفسیر خود از روایات اهل بیت علیهم‌السلام به ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده و تاثیر زیادی از روایات ایشان گرفته است؛ و این موضوع اهمیت بررسی روایات ایشان را در تفسیر شهرستانی دو چندان می‌کند.نوشته حاضر به روش تحلیلیبا تتبع در تفسیر مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرارِ شهرستانی به بررسی اصول و مبانی شهرستانی در مباحث فهم‌پذیری، تفسیر و علوم قرآنی می‌پردازد و استخراج و گونه‌شناسی روایات امام صادق علیه‌السلام را در پی دارد. از جمله مباحثی که ذیل این عناوین پرداخته می‌شود: امکان فهم و جواز تفسیر قرآن، حجیت سیره اهل بیت علیهم‌السلام، چند سطحی بودن، تحریف ناپذیری قرآن و بررسی علم تفسیر و تأویل و ممنوعیت تفسیر به رأی می‌باشد و از میان زوج های زبانی که پایه های تفسیر و تأویل شهرستانی هستند سه زوج مفروغ و مستانف، تضاد و ترتب و خلق و امر را معرفی می‌کند و نظر او را در مورد کیفیت جمع قرآن، مباحث ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خاص می‌آورد. همچنین به شیوه‌های بهره‌وری شهرستانی از روایات امام صادق علیه‌السلام می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد شهرستانی علم قرآن را مختص به اهل بیت علیهم‌السلام می‌داند، آنان را حافظ و نگهبان واقعی قرآن می‌شناسد و در مبانی و اصول از امام صادق علیه‌السلام و روایات ایشان بسیار تاثیر پذیرفته است، و به شیوه‌های متفاوتی از این روایات بهره‌وری کرده که گاهی این بهره‌وری ترجیحی است، در آن سخن معصوم بر سایر اقوال ترجیح داده می شود و زمانی بهره‌وری تاییدی است که یا تایید صحت کلام امام است با روایات دیگر یا تایید کلام خود و دیگران است با روایت امام، در پاره‌ای موارد این بهره‌وری ضمنی، و زمانی مبنایی و عرفانی است که نوشته حاضر به آن می‌پردازد.

«شهرستانی»، به عنوان یکی از بزرگان اهل سنت در تفسیر خود با عنوان «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار» از روایات ائمه اطهار و به طور خاص امام صادق بسیار تأثیر پذیرفته است. مقاله حاضر به روش تحلیلی با تتبع در تفسیر «مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار» شهرستانی به بررسی روش‌ها و مبانی جدید او در تفسیر و تأویل قرآن می‌پردازد. از جمله مبانی شهرستانی در تفسیر و تأویل قرآن سه زوج «مفروغ» و «مستانف»، «تضاد و ترتب» و «مناهج امر و خلق» می‌باشد که وی بسیار ماهرانه در تفسیر خود از این زوج‌ها استفاده کرده است. این مقاله با بررسی این سه روش، تأثیرپذیری شهرستانی را از روایات امام صادق در هر یک از این سه زوج مطرح می‌سازد و در نهایت نتیجه می‌گیرد که شهرستانی، طبق روایات امام صادق هر یک از این زوج‌ها را معرفی می‌کند.