جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مورد بحث در این رساله شفاعت در قرآن است شفاعت به معنای واسطه شدن، کمک خواستن از فرد دیگر و ضمیمه شدن می باشد. چرا که فرد مشفوع له به تنهایی توانایی و استحقاق دست یافتن به مطلوب را ندارد. از نیروی شفیع مدد می جوید تا به همراهی او بتواند از عقاب الهی رهایی یافته و یا مقام وپاداشی کسب نماید و این نیاز به شفیع امری عقلانی بوده و هر فردی در هنگام مواجهه با مسأله ای در مسیر هدفش به همراهی شفیعی، چشم امید دارد و شفیع به این خواهش پاسخ مثبت می دهد و به سبب این پاسخ ، مشفوع له، را از قرار گرفتن در ورطه ناامیدی می رهاند و او را در رسیدن به سعادت همراهی می کند. و مانع ایجاد تحلیلها و برداشتها ی نادرست در مورد شفاعت می گردد. البته این امید به شفیع نباید فرد را آن قدر گستاخ نماید که حرمت الهی را بشکند و چنان در گمراهی پیش رود که در وادی شرک پا نهاده و سپس از شفیع کمک به ناحق بخواهد . پس یاری رساندن شفیع، به شرایطی بستگی دارد که مهمترین این شرایط با در نظر گرفتن آیات شفاعت عبارتند از: ایمان و اعتقاد داشتن به خداوند و عمل به عوامر الهی ، معتقد بودن به ولایت و دوستی با آنها و ایجاد رابطه معنوی بین شفیع و مشفوع له و دوری گزیدن از عواملی چون شرک، نفاق، کفر، تکذیب شفاعت و.... که انسان را از شفاعت محروم می گرداند. قرآن سی و یک مرتبه از واژه شفاعت و مشتقات آن نام برده و به انواع مختلف شفاعت ما نند تکوینی و تشریعی، حسنه و سیئه اشاره نموده است و شفاعت را مختص به حق تعالی دانسته که این مقام به اولیاء الهی به شرط اذن و خشنودی خداوند تفویض شده است. و این لطف الهی در تربیت انسان نقش مؤثری داشته و به فرد امید داده که در همه حال رو به سوی خدا نماید و از شفیعان با حصول شرایطی کمک بخواهد تا به هدف خود برسد.

تحقیقی که پیش رو داریم بر آن است تا مفهوم شفاعت در قرآن را از دیدگاه قرآن کریم و روایات اهل بیت ( ع) مورد بررسی قرار دهد و برای رسیدن به نتیجه مطلوب نظرات و آرای مختلف نیز مطرح و دیدگاه صحیح بیان شده و نظریات نادرست مورد بررسی قرار گیرد. شفاعت یکی از مباحث اساسی در موضوع معاد و عدل الهی است در حقیقت شفاعت روزنه امیدی برای انسان است تا از درگاه الهی ناامید نباشد و زمینه ارتکاب به گناه بیشتر را در او به وجود نیاورد و او را از فرو رفتن در گمراهی بازدارد. قرآن کریم نیز کامل ترین برنامه برای سعادت و هدایت بشر می باشد. خداوند متعال در آیات بسیاری به این مهم پرداخته و ویژگی های آن را بیان نموده است. در کلام وحی، مقام شفاعت مختص ذات حق تعالی شمرده شده: " قل الله الشفاعه جمیعا" که انبیاء و اولیای الهی ، ائمه اطهار علیهم السلام، ملائکه و .... به عنوان شفیع از این مقام برخوردارند و با شفاعت آنهاست که گنهکار از عذاب رهایی یافته و نیکوکار به مقامی بالاتر نایل می گردد. قرآن برای شفاعت شونده شرایطی برشمرده است که از آن جمله می توان: اذن حضرت حق، ایمان و عمل صالح، پیوند و ارتباط معنوی با شفیع اشاره نمود تا آدمی مشمول الطاف الهی قرار گیرد. عواملی مانند شرک، فسق، کفر، ظلم و ستم، تکذیب معاد و ... سبب می شود که فرد بهره ای از شفاعت نبرد. بر حسب روایات فراوان مقام محمود که در قرآن به رسول اکرم وعده داده شده همین مقام شفاعت است و نیز آیه شریفه: " ولسوف یعطیک ربک فترضی " " و همانا پروردگارت ( آن قدر) به تو عطا خواهد داد که خشنود شوی " بنابراین با توجه به بررسی هایی که انجام شد شفاعت بزرگترین و نهایی ترین روزنه امید مؤمنان گنهکار است.

«اخلاص» ملکه و حالتی در دل است که در سایه تنزیه قلب از علایق غیر خدایی و مقاصد شرک آلود، پدیدار می شود و با مداومت بر طاعت و پافشاری در فکر و ذکر، شدت می یابد. طبق آیه کریمه قرآن « و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» خداوند بندگانش را فقط به خاطر پرستش و عبادت درگاهش خلق کرده است نه هدف دیگری، پس لازم است که بندگانش در رسیدن به آن راه، تلاش بسیار و همت عالی را با کسب توفیقات الهی داشته باشد تا هدف اصل را بپیمایند، از اینرو بهترین چیزی که ا نسان را می تواند به خدای سبحان نزدیک کند، اخلاص است چرا که اخلاص اساس فطرت انسانی می باشد. در این سالها با توکل و عنایت حضرت حق و راهنمایی استاد راهنما، تحقیقاتی را به شرح ذیل انجام دادم در این رساله از منابع معتبر لغوی از جمله مجمع البحرین، لسان العرب، النهایه، مقائیس اللغه و ... برای تبیین و تعریف لغت اخلاص استفاده شده است. همچنین با رجوع به کتابهای حدیثی از جمله، اصول کافی، مصباح الشریعه، مستدرک الوسایل، آثار الصادقین، جامع اجادیث الشیعه و .. احادیثی که مربوط به فضیلت و عظمت اخلاص، پاداش مخلصین، مرایب و منازل مخلصین و ... بود استفاده شده است. لازم به ذکر است برای ارجاع برخی احادیث، به اختصار از حرف « ح» استفاده شده است. برای ترجمه های آیات قرآن با توجه به اینکه ترجمه قرآن « محمد مهدی فولادوند» نسبت به دیگر ترجمه ها، روان تر و جامع تر بود، استفاده شد. در راستای اهمیت و عظمت اخلاص در احادیث و تأسی کردن به سخنان معصومان علیهم السلام از کتاب نهج البلاغه علی علیه السلام با ترجمه مرحوم محمد دشتی، و از ترجمه صحیفه سجادیه با قلم فیض الاسلام استفاده و همچنین در پایان هر فصل، مناجات کوتاهی با توجه به کتاب مناجات عارفان و کتاب مفاتیح الجنان نوشته شده است. در ادامه برای تحقیق از منابع متعددی که در پایان همین رساله تحت عنوان « فهرست منابع» بیان شده، بهره گرفته شده است. فصول این رساله در مجموع به 10 فصل تقسیم بندی شده که به موضوعات آن به ترتیب ذیل می پردازیم. فصل اول: کلیات، که طرح اصلی تحقیق در این فصل بیان شده: از جمله، تبیین و تعریف موضوع، هدف و ضرورت موضوع، پیشینه موضوع، طرح سوالات، موانع و مشکلات و ... فصل دوم: شامل مفهوم اخلاص در لغت و اصطلاح می باشد که با تحقیق در کتابهای لغوی نتایج در رساله نوشته شده است. فصل سوم: نیت و اهمیت خلوص نیت، ارتباط نیت با اخلاص با توجه به اینکه هر عمل خالصی فقط با نیت الهی پذیرفته می وشد، تحقیق در این راستا شده است. فصل چهارم: حقیقت اخلاص، آنچه باعث شده اخلاص اهیمت فراوانی در آیات و روایات داشته باشد، چیست؟ فصل پنجم: فضیت و عظمت اخلاص، اهمیت اخلاص و جایگاه و منزلت اخلاص در دین مبین اسلام، بررسی اهمیت اخلاص در کتاب نهج البلاغه و ... فصل ششم: سیمای مخلَصین و مخلِصین در آیات و روایات، بررسی واژه مخلَص و مخلِص، مخلَصین، مخلَصین، مقام و ... مقام و منزلت آنها، و بیان طرح شبه مربوط به مخلَصین. فصل هفتم: مراتب اخلاص، درجات اخلاص، لازم به ذکر است که برای مراتب و منازل اخلاص در کتب مختلف از جمله رساله بحرالعلوم، صدمیدان و منازل السالکین خواجه عبدالله انصاری، و ... منازل به 40 منزل بیان شده است که به علت محدودیت از ذکر آنها خودداری شده که برای مطالعه بیشتر به کتابهای فوق مراجعه شود. فصل هشتم: اقسام اخلاص: با توجه به تعریف اخلاص، دو دسته بندی با موضوعات فرعی شده است. فصل نهم: راه کسب اخلاص: سالک این راه با بررسی در مراحل و مقدمات اخلاص وکسب علم در این راه باید به دنبال کسب اخلاص و راههای آن باشد. فصل دهم: آثار و نشانه های اخلاص، به بررسی آثار در بعد فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی، پرداخته شده است.

غلبه بر امیال نفسانی و شیطانی در عرصه های طاعت الهی ، اجتناب از معصیت الهی و تحمل مشکلات و سختی های دنیوی در پرتو خویشتن داری و مقاومت(حبس نفس) و توکل بر ذات اقدس خالق مهربان و توانایمان امکان پذیر است بدین جهت در این رساله به معنای صبر و استقامت و راه های به دست آوردن و عوامل مؤثر برآن پرداخته شده است. صبر در لغت به معنای حبس و نگه داشتن و در اصطلاح نیز به معنای نگهداری نفس برآن چیزی است که شرع و عقل اقتضاء می کند و یا از چیزی که عقل و شرع آن را نهی می کند، عنوان شده است و استقامت به معنای استوار و محکم بودن، که با وجود این معنا برای استقامت – پا فشاری و استواری در راه رسیدن به مقصود که نسبت به صبر مرتبه ای بالاتر دارد – در عرف جامعه ی کنونی و کتب علما؛ این دو صفت ، مترادف هم شمرده شده اند. اقسام و مراتب عنوان شده توسط علمای اخلاق و عرفان نیز بخشی از این تحقیق است که برترین مرتبه ی صبر در برابر معصیت الهی است که دلایل این رجحان از مباحث مطرح شده در این نوشتار است. تأکید آیات و روایات اهمیت این صفات را مبرهن کرده است، که ضمانت پیشرفت کار با صبر و استقامت، نقش صبر در تهذیب نفس ، جلب محبت الهی، رهبری جامعه و ... در بخش های اهمیت صبر و استقامت در قرآن و سنت و فلسفه ی آن به اجمال بیان شده است. وراثت، تربیت، محیط، تغذیه و فطرت از عوامل مؤثر و بنیادی صبور و مقاوم بودن انسان است، آثار وراثتی ، راه کارهای صبور و مقاوم تربیت کردن فرزند و نقش اجتماع(والدین، همنشین، مربیان) و ... در بخش عوامل مؤثر در صبور و مقاوم بودن ، بیان شده است. تعمیق باورها ( هدف خلقت، حقیقت دنیا و ...) از راه های به دست آوردن حسنات اخلاقی از جمله سر رشته ی آن ها یعنی صبر و استقامت است ک تنها با داشتن این صفت نیل به اهداف انسانی مقدور می گردد. دانستن حقیقت بندگی ، حضور خدا و تقویت وجدان اخلاقی ، تفکر در پیامدهای گناه و مزین شدن به صفات حیا و عفت از راه کارهای عملی حصول صبر و استقامت در اطاعت الهی و اجتناب از معاصی می باشد، همچنین دانستن فلسفه ی آزمایش های الهی ، تأمل و تفکر در معارف اسلامی و تعمیق آن معارف، در پذیرش واقعیت کنونی ، تحمل دیگران با تمام کم و کاست ها و نقص هایشان و استفاده از مدیریت بحران ها برای حفظ آرامش و تعالی روحی بسیار مؤثر است که در بحث راه های تحصیل صبر در مصایب به نفصیل عنوان شده است و پیامد های فردی و اجتماعی که خود یکی از مهم ترین راه های تحصیل صبر و استقامت است ؛ - آثار خانوادگی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و ... و میزان کار آمدی این صفت در رشد و تعالی فکری و فرهنگی و ... با توجه به آیات و روایات – از دیگر مباحث این رساله است. لازم به ذکر است برای تدوین این نوشتار از منابع مختلف ؛ کتاب های تفسیری ، اخلاقی، لغوی و اعتقادی بهره گرفته شده است. CD جامع الاحادیث نیز برای جستجوی دقیق احادیث استفاده شده است. امید است این تحقیق بتواند گامی هر چند اندک در جهت کاربردی نمودن آیات و روایات در زندگی روزمره که آمیخته با چالش های مختلفی است برداشته باشد.