جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مباحث مطرح در اخلاق هنجاری تعیین ملاک درستی و نادرستی اعمال است. دو نظریه عمده در این باب وجود دارد: غایت گرایی اخلاقی که معتقد است خویی و بدی نتایج تنها ملاک تعیین کننده درستی و نادرستی اعمال است، و وظیفه گرایی اخلاقی که معتقد است درستی و نادرستی اعمال ناشی از ذات آنهاست و خوبی و بدی نتایج یا اصلا دخالتی ندارند و یا تنها ملاک نیستند وباید با توجه به شرایط تصمیم گرفت که نتیجه دخالت دارد یا نه. قاضی عبدالجبار، ایمانوئل کانت و دیوید راس سه وظیفه گرایی هستند که ما در این رساله نظراتشان را مقایسه می کنیم. کانت شاخص ترین چهره وظیفه گرایی معتقد است نتایج اعمال به هیچ وجه دخالیتی در درستی ونادرستی اعمال ندارد. ارزش اخلاقی اعمال به این است که آنها را به خاطر وظیفه بودن و بر اساس احترام به قانون اخلاقی انجام داد. عملی که به خاطر خوبی نتیجه اش انجام می پذیرد فاقد ارزش اخلاقی است. کانت معتقد است اصول اخلاقی مستنتج از امر مطلق، مطلق و استثناناپذیرند وشرایط و نتایج عمل موجب لغو آنها نمی شود. دیوید راس بعد از کانت برجسته ترین چهره وظیفه گرایی است. راس مخالف مطلق گرایی کانتی است و معتقد است شرایط عمل در درستی ونادرستی آنها دخیل هستند. اصول اخلاقی تنها در نگاه نخست مطلق هستند و در مقام عمل ممکن است در تعارض با اصول اخلاقی مهمتر لغو شوند. راس وظایف اخلاقی را به دو بخش وظایف در نگاه نخست و وظایف در مقام عمل تقسیم می کند. وظایف در نگاه نخست وظایفی هستند که با توجه به ذات آنها اقتضای درستی و وظیفه بودن دارند. اما در مقام عمل ممکن است با توجه به وجوه نادرست ساز موجود در شرایط عمل از اقتضای اولیه خود بازبمانند و عمل دیگر که دارای اهمیت بیشتری است وظیفه بالفعل گردد. قاضی عبدالجبار اعمالی را متصف به حسن و قبح می داند که دارای صفت زائدی علاوه بر وجودشان باشند و این صفت زائده را وجهی که عمل بر آن وجه واقع شده است و به تعبیری سازنده عنوان عمل است بیان می کند. برخی از اعمال دارای علل و وجوه مطلق حسن و قبح هستند که علم به آن وجوه در علم به حسن و قبح کفایت می کند. اینها اصول محسنات و مقبحات هستند مانند عدل و ظلم. اما برخی ازاعمال نیز دارای وجوه و عناوینی هستند که علم به حسن و قبح آنها ضروری نبوده و شرایط عمل تعیین کننده آنهاست. به تعبیر دیگر حسن و قبح آنها در نگاه نخست است. عبدالجبار و راس نتایج عمل را یکی از عوامل تعیین کننده درستی و نادرستی وظایف در نگاه نخست می دانند. به نظر ما دو اصل، ملاک درستی و نادرستی اعمال هستند: اصل وظیفه و اصل نتیجه. اصل وظیفه ابتدا تعیین کننده وظیفه در نگاه نخست ماست. بعد از تعیین وظیفه در نگاه نخست، باید به نتیجه عمل نیز توجه کرد. اگر نتیجه بدی نداشته باشد آن عمل وظیفه درست و بالفعل ماست. اگر نتیجه بدی در کار باشد باید به مقایسه اهمیت وظیفه و شدت بدی نتایج پرداخت. اگر شدت بدی نتایج خیلی بیشتر از اهمیت ذاتی عمل باشد این وظیفه در نگاه نخست لغو می شود. ولی اگر اهمیت ذاتی وظیفه خیلی مهمتر از نتایج بد آن باشد آن وظیفه فعلیت و تنجز خواهد یافت. سنجش ومقایسه اهمیت وظایف و نتایج به اجتهاد فاعل اخلاقی موکول است و با توجه به پیچیدگی شرایط،قواعد خاصی در این باره نمی توان داد. هر چه از علم بیشتری برخوردار باشد نظر صائب تری خواهد داشت.