جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از معرّفی تحقیق در کلیّات تحقیق، در فصل اوّل به ارتباط دین و اخلاق و وابستگی اخلاق به دین و خداباوری پرداخته، و در سایه نیازسنجی متقابل دین و اخلاق، میزان و چگونگی ارتباط آن ها را تبیین کرده ایم.در فصل دوم، به تصوّرات و فرض های گوناگون درباره نحوه وجود خدا، به همراه معرّفی و مقایسه دیدگاه ها و مکتب های مربوط پرداخته، و در این جهت به بررسی آثار اخلاقی این دیدگاه های گوناگون اهتمام ورزیده ایم. در این زمینه، تصویر خدای خالق، در کنار شکل هایی از وحدت وجود و ایده آلیسم قرار گرفته اند.پس از روشن شدن اشکال خداباوری، زمینه بحث گسترده برای بررسی عمیق تر کیفیّت پیوند اخلاق و دین در فصل سوم آمده است; بنابراین، در این فصل به طور گسترده به این امر پرداخته ایم و ابعاد گوناگون آن را که در فصل اوّل، زمینه طرح نیافته اند، روشن کرده ایم. اهمّیّت بحث دوم از این روی است که چه بسا از این راه بتوان استقلال اخلاق را ثابت کرد; بدین سبب، زمینه طرح در بحث حاضر را یافته است.در فصل چهارم، به بررسی آرای گوناگونی پرداخته ایم که درباره صفات الهی طرح شده اند; آن گاه به تأثیر این دیدگاه ها در اخلاق توجّه کرده، و در این میان، با توجّه به نیازهای گوناگون اخلاق، این آثار را نشان داده ایم.فصل پنجم، عهده دار بیان مسأله فاعلیت خدای متعالی و نسبت آن با فاعلیت انسان است. جبر و اختیار و آثار آن، اصل موضوع ما است. عموماً جبرگرایی در تنافی با اخلاق شناخته می شود; امّا عارفان و متصوّفه ای چون شیخ محمود شبستری به رغم تبلیغ جبرگرایی، اخلاقی خاص بر آن بنا می نهند. بررسی ابعاد اموری چون توفیق و خذلان و مبانی مطرح درباره آن ها، اموری مهم هستند که در این جهت مطرح می شوند; چنان که تأثیر مبانی گوناگون در مورد اختیار آدمی مورد توجّه ما بوده است.فصل ششم به میزان معرفت انسان به خدا و تأثیر آن در اخلاق و به ویژه به میزان انگیزش اخلاقی پرداخته است. مسأله دیگر، این است که با مورد سؤال قرار گرفتن شناخت پذیری خدا، اخلاق عرفانی که غایت خود را شناخت خدا می داند، چه زمینه ای خواهد داشت. همان گونه که پرستش خدای متعالی به صورت سرسلسله اعمال و مسؤولیت های اخلاقی در نظام اخلاق دینی، در فرض شناخت ناپذیری خدا چگونه خواهد بود.در فصل هفتم نیز به مسأله اخلاقی بودن خدا و ابعاد گوناگون آن پرداخته، و از دیدگاه ادیان در این زمینه آغاز و به مسائلی چون شبهات اخلاقی بودن خدا (مانند تعارض صفات خدا با اخلاقی بودن او)، راه شناخت اخلاقی بودن او، و تأثیر اخلاقی بودن او بر اخلاق، توجّه کرده ایم. طبیعی است که در بحث نخست، به حُسن و قُبح ذاتی و عقل نظر داشته، و بر اساس آن، دیدگاه خود را شکل داده ایم.در فصل هشتم، ضمن طرح آرای گوناگون، ریشه های فکری کسانی را مورد تعرّض قرار داده ایم که بی عنایت و غیر متعهد به وحی بوده اند و مرزبندی درک آدمی و بیان های الهی را تبیین کرده ایم.در فصل نهم، به رستگاری و پیش زمینه های آن پرداخته شده و تأثیر دیدگاه های گوناگون درباره امکان و کیفیت بقای نفس، سرشت نیک یا بد آدمی، و در همین جهت، مسأله گناه نخستین، مسائلی چون احباط و تکفیر، شفاعت، خلود در جهنّم، ثواب و عقاب و... بحث شده اند. در این فصل، مسأله انگیزش اخلاقی و کیفیت آن به صورت عمده تأثیر اخلاقی این موارد مورد توجّه قرار گرفته است.در فصل دهم، به مسأله پر اهمیّت سخت کیشی یا تساهل دینی و نقش آن در اخلاق، و اموری چون وعد و وعید، ارجا و... و تأثیرات اخلاقی آن ها پرداخته ایم; آن گاه به رویکردهای گوناگونی که درباره کثرت گرایی و رویکردهای مقابل آن توجّه کرده ایم; چرا که این امر می تواند زمینه ساز تضعیف یا تقویت انگیزش اخلاقی دینی باشد.