جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درمیان مسلمانان کتاب ( قرآن) و سنت مورد احترام ویژه و جزء منابع معتبری در فقه آنان به شمار می رود که از آن بهره های فراوان می برند. اما در این زمینه پرسش هایی از این دست مطرح است که آیا با بودن کتاب و سنت نوبت به عقل می رسد؟ آیا همان گونه که اخباریان می گویند تمام آنچه را که انسان ها تا قیامت بدان محتاج اند در کتاب و سنت بیان شده است؟ اگر پاسخ منفی است پس تکلیف چیست؟ آیا توصیه ی توقف و احتیاط اخباری ها کافی به مقصود است؟ یا نه باید به کمک عقل وارد عرصه استنباط احکام شد؟ پاسخ گویی به این پرسش ها و بررسی آنها ازجهات و جنبه های گوناگون مبنای شکل گیری تحقیق پیش رو با عنوان جایگاه عقل در در اجتهاد شیعه شده است. در این اثر مقام و منزلت عقل با تکیه بر آیات و روایات نقل شده در بخش اول مورد احترام و ارج واقع شده است، حتی به زعم نگارنده متون دینی بر عقلانیت دینی و دینی بودن عقل تاکید ورزیده اند و روی سخن در آنها با عقل دینی و عاقل دین مدار است. در این میان هیچ آیه یا روایتی عقل را نکوهش نکرده است ، اما میوه ممنوعه این درخت خردورزی، قیاس، افتاء به غیر علم، استنباط با عقول ناقص و مانند اینهاست که در اجتهاد صحیح مورد پذیرش شیعه باید از آنها پرهیز نمود. قرآن و سنت از یک سو مقام و منزلت عقل را ستوده آن را حجت و پیامبر درونی معرفی میکنند ،حتی از نظر آنان اصول دین جز با عقل پذیرفتنی نیست و از سوی دیگر با انگشت نهادن برکاستی های ابزار ادراکی آدمی، لغزشگاههای اندیشه را گوشزد می کند. علما و اندیشمندان پیرو مکتب اهل بیت ( ع) در علومی چون فقه و کلام با طرح قاعده های حسن و قبح عقلی و ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع فصل نوینی دراین باب گشوده اند که از این گشایش مبارک بخش دوم این اثر بهره هایی هر چند اندک اما وافی به مقصود موضوع این اثر برده است. البته ناگفته نماند که در فصل سوم همین بخش، آنگاه که سخن از اثبات حجیت عقل مطرح می گردد و پاره ای از پرسشهای فوق در پذیرش عقل در عرصه استنباط احکام پاسخ داده می شود، این نکته مهم و اساسی تاکید می گردد که در همه جای این اثر جان مایه اصلی کلام در اثبات و حجیت و اعتبار عقل است نه در کافی بودن آن. و اما در بخش سوم که به برخی کارکردهای عقل در اصول و فقه پرداخته استفقط از باب مشت نمونه خروار است و حوصله این نوشته ضیق تر از طرح همه مباحث مبتلا به آن است، اگر چه به اختصار رابطه عقل با بناء عقلاء، اصول لفظیه، اصول علمیه، تعارض ادله و ... پرداخته است و کاوشگری در دیگر قسمتهای مربوطه را از جمله عقل و پویایی فقه، عقل و دیگر عرصه ها و ... را به دیگر پژوهشگران علاقه مند واگذار کرده است. تلاش حاضر به روش کتابخانه ای از نوع بنیادی و با بررسی برخی آثار اصولی مهم و تعدادی از پژوهش های جدید پدید آمده است که امید می رود با همه کاستی ها و نقص ها رضایت نسبی شیفتگان حقیقت را جلب نماید. واژگان کلیدی: عقل- دلیل عقل- اجتهاد