جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫کلمه "بداء" که به‌معناي ظهور يک شيء بعد از خفاي آن است، در اصطلاح کلامي به‌معناي تغيير و تبديل مقدرات الهي است. اين مسأله درباره خداوند زماني معنا پيدا مي‌کند که آن را اظهار شيء بعد از اخفاء بدانيم، و الا ظهور شيء بعد از خفاء، که لازمه آن علم بعد از جهل مي‌باشد، نسبت به خداوند محال است. تعدادي از آيات قرآن کريم و بسياري از روايات، به مسأله بداء اشاره کرده‌اند. از برخي روايات استفاده مي‌شود که علم خداوند دو گونه ا ست؛ بخشي از آن مستور و مخزون است، که جز خدا کسي از آن اطلاع ندارد؛ و بخشي ديگر علمي است که از سوي خدا به فرشتگان، پيامبران و ائمه اطهار( اعطا شده است. بر اين اساس، بداء مربوط به نوع اول از علم الهي بوده و نشانه مجد و عظمت الهي است. بر اساس آن‌چه از بعضي روايات استفاده مي‌شود، برخي امور نزد خداوند متعال متوقف بر اسباب و عللي است که اگر آن علل فراهم گردد، آن امور نيز محقق مي‌گردد. به‌همين دليل، شيعيان اماميه عقيده دارند که انسان در مقابل مقدرات مشروط الهي، داراي اختيار است، و مي‌تواند با اعمال نيک و صالح، يا زشت و طالح، مقدرات الهي را تغيير دهد. بدين ترتيب، روشن مي‌شود که اماميه هيچ‌گاه بداء را به‌معناي علم خدا پس از جهل ندانسته، و علماي شيعه همواره از چنين تفکري برائت جسته‌اند. برخي از راويان و مفسران اهل سنت نيز با صراحت، معناي مورد نظر شيعه درباره بداء را پذيرفته‌اند؛ اما بيشتر علماي اهل سنت، بداء را تنها به‌معناي ظهور شيء بعد از خفاء، و حصول علم بعد از جهل دانسته، و آن را درباره حق تعالي جايز نمي‌دانند. اعتقاد به بداء مي‌تواند آثار و فوايدي را در پي داشته باشد، از جمله اين که انسان را به انجام حسنات و ترک محرمات ترغيب نموده، و از غرور آدمي نسبت به اعمال نيک خود برحذر مي‌دارد.