جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده معاد وبازگشت انسان به مبدأ خویش موضوعی است که سنایی درمثنوی سیرالعباد الی المعاد به آن پرداخته است. اما معاد به معنای زندگی پس ازمرگ جسمانی، درلابه لای سایرآثارسنایی به گونه ای پراکنده به چشم می خورد. زندگی درجهان دیگر با توقف کشتی زندگی مادی انسان و رخداد مرگ آغازمی شود، به هنگام آخرت آدمیان با جسم و جان برمی خیزند؛ صورت ظاهریشان نهان و سیرتشان آشکارمی گردد. دراین روز پرحسرت صفات ذمیمه ای که درنفس ناسپاس و پرده حواس انسان هستند؛ همچون مارسیری ناپذیر، چهارپای سگ دم و گربه سر، طاووس بال مسعود و پای منحوس وگرگ یوسف دَر ظهورمی یابند. آن هنگام که نسب کس شفیع او نیست ازچرایی بدی ها سئوال شده ومقیاس و میزان های واهی و خیالی برچیده می شود. با هیمه ای ازبدی ها، گذرکردن ازدوزخ وجان سالم به دربردن ممکن نیست. هرکس هرچه با خود ازاین دنیا برد همان را نزد او می آورند وهیچ نیکی به بدی تبدیل نمی شود. بهشت که با جدایی از گنده پیرِشوی کش دنیا و رهایی ازچارمیخ چارطبع بدست می آید، سعادتی است که مرغ وحوروقصورآن به بهشت ابدان تعلق دارد ولی بهشت یزدان ازآن مقربانی است که حکمت و دین بهره آن ها ازسعادت است. اما آن کس که ازخرد دوری کرده و ازنبی روی گرداند درتنگ چاه ظلمانی دوزخ با غل آتش برگردن به موی پیشانی کشیده می شود، درحالی که مارو کژدم صفات ذمیمه برروی او روانند. صفات نیک و بد آدمی درحقیقت درهای بهشت و دوزخند که به روی او گشوده شده اند و با بازبودن درهای دوزخ نمی توان هوس بهشت را درسرپروراند. خلد وناز وفحیم با دوری ازنفس لئیم حاصل می شود و مرگ و نیستی که خون ماده ونر را ریخته، نابود می گردد. سرانجام کرم الهی شفیع همگان است و خداوند ازکوه معاصی چشم می پوشد، مصطفی(ص) بردردوزخ رداء می آویزد و دوزخیان را از دوزخ زشت به بوستان بهشت می رساند. درآیین زرتشتی نیزهم در گات ها وهم درمتون پهلوی به زندگی پس ازمرگ پرداخته شده است. درگات ها زندگی پس ازمرگ ادامه زندگی این جهانی است و انسان درجهان پسین از پی آمدهای خوبی یا بدی عمل خویش که نتیجه گزینش ایشان درزندگی است، بهره مند شده و با تجسم آن روبرو می گردند. درمتون پهلوی خصوصا ارداویراف نامه رستاخیز امری خردمندانه است که برای تحقق هدف خلقت واقع می شود. کلید واژه : سنایی، سیرالعباد الی المعاد، آیین زرتشتی، ارداویراف نامه، معاد، بهشت، دوزخ.

چکیده اصطلاح رستگاری در مسیحیت به آن عمل خداوند گفته می‌شود که برای بازگرداندن انسان به موقعیت اولی‌اش انجام گرفته است موقعیتی که آدم از آن به سبب گناه هبوط کرده است . معنای رستگاری با شخص و عمل عیسی گره خورده است و نجاتی که از طریق او صورت می‌گیرد اساسا نجات از سلطه گناه و مرگ است و این فرایند با آمدن دوباره مسیح به اوج خود خواهد رسید. این فرایند از طریق فیض الهی میسر می‌باشد.از نظر مسیحیت خداوند برای نجات و رستگاری انسان خود را به صورت عیسی مسیح مجسم کرد تا بتواند مستقیماً انسانها را هدایت کند اما نجات فرایندی است که برای اجرا و تحقق آن نه تنها خدای پدر و عیسی مسیح بلکه روح القدس نیز باید وارد عمل شوند. خداوند برخی از مردم را جدا ساخته و آنها را برای حیات ابدی معین می‌کند. به عبارت دیگر خدا از طریق فیض الهی عده‌‌ای را که از قبل می‌شناخت برای نجات در عیسی مسیح برمی‌گزیند. چنانچه به تفصیل خواهد آمد آگوستین قدیس با پذیرش نظرات پولس رسول در باب گناه ازلی وانتقال آن به ذریه آدم و ناکارآمدی شریعت برای نجات، راه رسیدن به رستگاری ونجات رافیض الهی معرفی می‌نماید و معتقد است اراده انسان در اثر این گناه اگر چه کاملاً از بین نرفته است اما ناتوان گشته است. لوتر علاوه بر پذیرش نظرات اگوستین – باوجود اختلافات جزیی- طرح نجات تنها از راه ایمان را نیز مطرح می‌سازد . انسانها تنها با ایمان و نه با اعمال است که عادل شمرده می‌شوند.

امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول مهم و بنیادی در اسلام محسوب می‌شود و در کمتر دیانتی تا بدین حد به این مقوله توجه شده است. اهمیت این اصل در زندگی بشر چنان است که بدون آن، بقا و موجودیت هر جامعه‌ای در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. اهمیت این اصل، فقط از لحاظ اجتماعی نیست بلکه از لحاظ فردی نیز تأثیری شگرف در زندگی انسان دارد به طوری که نوع نگرش نسبت به این اصل می‌تواند تمامی افکار، اقوال و اعمال یک شخص را تحت تأثیر قرار دهد. شاید نوع نگرش نسبت به این اصل، بیش از هر جا در زندگی صوفیان تأثیرگذار بوده است. در میان نگرش‌های مختلف صوفیان نسبت به امر به معروف، به راحتی می‌توان چهار رویکرد را از هم متمایز کرد: رویکرد اول: متعلق به برخی از صوفیه، نظیر خواجه عبدالله انصاری و یا شیخ احمد جام و نیز شیخ ابواسحق کازرونی می‌شود که در امر به معروف، بسیار سختگیر و حتی خشن بوده‌اند. سختگیری این عده از صوفیه، بیشتر ناظر بر غلبه شریعت بر طریقت در سلوک آنها دارد و این منش، رویکرد عرفانی آنها محسوب نمی‌شود. به عبارتی، صوفیانی که در این دسته قرار می‌گیرند در عصر خود، به عنوان شیخ اهل ظاهر نیز شناخته می‌شده‌اند. رویکرد دوم: متعلق به عده‌ای از صوفیه می‌شود که پایبند به امر به معروف و نهی از منکر بوده‌اند ولی دایره اعمال آن را محدود کرده‌اند و شرایطی خاص (اغلب از منظر اخلاقی) برای آن وضع کرده‌اند و برای همه‌کس، جواز آن را صادر نکرده‌اند. از آن جمله می‌توان به بایزید بسطامی، عین‌القضات همدانی و مولوی اشاره کرد. رویکرد سوم: متعلق به حمدون قصار و سایر بزرگان ملامتیه می‌شود که بیش از سایر صوفیه برای امر به معروف، محدودیت قائل شده‌اند و جز در مقام ضرورت، امر به معروف و نهی از منکر را جایز نمی‌دانند. رویکرد چهارم: متعلق به محمد غزالی، فیض کاشانی و ملا احمد نراقی است که به صورت نظری، به شکلی کاملاً مفصل و دقیق، وارد مبحث امر به معروف و نهی از منکر شده‌اند و در عین حال، که مباحث آنها سرشار از مواضع فقهی است رویکردهای اخلاقی نیز از چشم آنها پنهان نمانده است. صوفیان با شیوه خاصی که برای اِعمال این اصل شرعی در زندگی خود اتخاذ کرده‌اند، موجب به وجود آمدن یک گروه ممتاز در میان مسلمانان شده‌اند. بسیاری از شیوه‌های آنها در تشویق مردم به اعمال نیک و باز داشتن از اعمال ناپسند، هنوز هم می‌تواند در جوامع امروزیِ مسلمان، کارساز و راه‌گشا باشد. شیوه تعاملات اجتماعی صوفیان، بیش از هر چیز بر محور آزادی‌خواهی و آزادمنشی، احترام به همنوع، خشونت‌گریزی و صلح‌دوستی استوار است و آنها بدین شیوه توانسته‌اند بیش از هر فرقه یا گروه مسلمان در میان توده‌ها و نیز خواص نفوذ کرده و تأثیرگذار باشند.

سلوکِ عرفانی از بحث های مهم در عرفان است، که جریان های مختلف عرفانی جایگاه خاصی برای آن قائل می شوند. طریقت کبرویه و مکتب یوگا، دو جریانِ عرفانی مهّم در حوزه دینی اسلام و هند، به مسئله سلوکِ عرفانی پرداخته اند و بر آن تاکید دارند. آموزه های بنیادینِ نظری، عملی، حقایق، ارزش ها، تکالیف و فرآیند سیرو سلوک از مسائلی است که در سلوکِ عرفانی مطرح می شود و این دو جریان به آن ها پرداخته اند.با روشِ توصیفی،تحلیلی و مقایسه ای و با استفاده از منابعِ اصلی این دو جریان عرفانی، به بررسی این مسئله می پردازیم.با مقایس? این نظرات به شناخت عمیق تر سلوکِ عرفانی و مسائل مربوط به آن دست پیدا می کنیم. طریقت کبرویه و مکتب یوگا هرچنددردوسنت دینی و در دو دور? زمانی متفاوت به وجود آمده و عمل می کرده اند،در مسئله سلوک عرفانی جدای از برخی تفاوت ها در بسیاری از موارد شباهت هایی داشتند. هردو جریان وجود وحدتی در پسِ مظاهر هستی را می پذیرند، و به این اصل که برای کسب معرفت حقیقیِ به واقعیت، نوعی مجاهده و تمرین ذهنی، روحی و جسمی لازم است هم فکر هستند. طریقت کبرویه یک جریانِ عرفانیِ دینی، الاهی، راهِ عمل، معرفت و عشق، ناظر به دنیا، استاد محور، اعتدال گرا، وحدت نگر است؛ و مکتب یوگایک جریانِ عرفانیِ دینی، انسانی، راهِ عمل، معرفت، منعزل از دنیا، استاد محور، ریاضت گرا، وحدت نگر است. هردو جریان در لزوم شناخت نفس، ریاضت و خلوت نشینی، آداب ذکر و روش نفی خواطر تشابه دارند. انسانِ کامل طریقت کبرویه بعد از رسیدن به مقامِ فنا و خلیفه اللهی با مسئولیتی سنگین به میان اجتماع باز می گردد ولی یوگیِ کامل با انهدام کامل وجود روانی خود موجودی ورای صفات انسانی است که به دور از اجتماع و در عزلت زندگی می کند.

برای مطالعه ی عشق، ابتدا باید جان را شناخت. زیرا اصل الهی انسان، جان اوست. عشق به جان تعلق می گیرد و کلید بازگشت جان به عالم قرب الهی است. انسانی که دچار سقوط و هبوط به ظلمتکده دنیا شده است راه نجات و بازگشت به الله را از طریق عشق می پیماید. آدمی باید سراسر جان شود و جان سرشار از عشق گردد تا این جانی که اسیر و گرفتار تن شده است با کمک عشق به سوی الله باز می گردد زیرا اصل انسان از آنجاست. جان با عشق، پله پله عروج و صعود می کند و متعالی می شود تا به آخرین مرحله می رسد که فنا و نیستی وجود عاشق است. و آنجا عالمی را درک می کند که عالم عشق می باشد. زیرا هیچ موجودی آنجا نیست فقط معشوق است. پس عشق نزد مولانا و رویسبروک، مدل و سبکی از زندگی نیز است که فقط مختص عاشقان می باشد. عشق مانند دین تعریف واحدی ندارد و برداشت های متفاوتی ارایه شده است. بهترین تعریف برای عشق، چند بُعدی کردن آن است. از دیدگاه مولانا، عشق شامل پنج مولفه و بُعد درد، آتش، مستی، شمس و نیستی است و از دیدگاه رویسبروک هفت مولفه و بُعد شامل یکی شدن خواسته ی بنده با خواسته ی خداوند، فقر، پاکی جسم و جان، تواضع، کوشیدن برای ورود به شکوه الهی و بارگاه خداوند، اتحاد با تثلیث همراه با مراقبه ی محض و آخرین مورد فنا در ذات خداوند می باشد.

چکیده جنبش (NRMs) که قدمت آن ها در جوامع ابتدایی به قرن شانزدهم و در مغرب زمین به قرن نوزدهم می رسد، تعبیر نسبتا جدیدی در حوزه ی مطالعات ادیان به شمار می رود که در نیم قرن اخیر به طور چشمگیری مورد توجه دین پژوهان قرار گرفته و حتی به مثابه ی رشته ی جدیدی از فروع جامعه شناسی دین محسوب می شود.در مواجهه با این پدیده ی نوظهور جمعی به طرفداری از این جنبش ها پرداخته و با عضویت در آن ها در صدد دست یافتن به گونه ای از معنویت بودند که ادیان تاریخی از اعطای آن به انسان مسخ شده ی دوره ی مدرن ناتوان مانده بودند. در مقابل گروهی نیز آموزه های این جنبش ها را کفر آمیز دانسته، آن ها را تهدیدی برابر درست کیشی دینی می دیدند و به شدت با آن به مبارزه برخاستند.سوای زمینه هایی که به پیدایش این جنبش ها انجامیده و تعاملات مثبت و منفی ای که با ادیان بومی داشته اند، که خود پژوهش های مفصل و مستقلی در حوزه ی جامعه شناسی دین را می طلبد، تبار شناسی جغرافیایی این جنبش ها و استخراج آموزه های بنیادین مشترک که عمدتا از ادیان بومی همان سرزمین ها نیز الهام گرفته شده اند، حایز اهمیت فراوان است.پژوهش حاضر کوشیده است تا در قالب چهار فصل ابتدا به بررسی اجمالی علل اصلی پیدایش این جنبش ها، یعنی مدرنیته، انقلاب صنعتی و جنگ های جهانی پرداخته، سپس مهم ترین باورها و آموزه های بنیان گذاران سه جنبش نوین با تبار شرقی و خاستگاه هندی یعنی اشو، کریشنا مورتی، و یوگاناندا را مرور نموده و در نهایت تاثیر پذیری آن ها از ادیان شبه قاره ی هند و مکاتب عرفانی وابسته به آن ها را تبیین نماید. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که همه ی این جنبش ها نه با کارکردهای یک دین تمام عیار و ذو جوانب بلکه بیشتر با رویکردی عرفانی الهام گرفته از هندوییزم، بودیزم و مکاتب اوپانیشاد، یوگا و ذن، درصدد ارایه ی دستورالعمل هایی جهت ایصال انسان به کمال آرمانی اش و نجات بشر از شر آلام و مصایبی است که او را فرا گرفته اند. در این راستا آموزه هایی چون عشق، مراقبه، آزادی ذهن از شرطیت ها، خودشناسی، درون نگری و معرفت شهودی محوریت داشته و باورهایی چون حقیقت مطلق، بهشت، دوزخ، تناسخ و ... نه به مثابه ی تعلیمی کلامی بلکه با تفسیری باطنی منظومه ی تفکر عرفانی بنیان گذاران این جنبش ها را تکمیل کرده است. واژگان کلیدی:جنبش های دینی نوین،راجنیش اشو، جیدو کریشنا مورتی، پاراهامسا یوگاناندا، شبه قاره ی هند، مدرنیته.

ايمان يکی از موضوعات مهم در حوزه کلاماسلامی است. و بسياری ازعارفان هم بدان توجه نشان داده‌اند ولی در سخنان آنها ايمان به يک مفهوم به کار نرفته و در اين زمينه اختلاف نظر و تنوع ديدگاه دارند. امام محمد غزالی و امام خمينی(س) از جمله شخصيت‌هايی هستند که به عنوان دو عارف بزرگ در روزگارخود يکی از فصول کتاب‌های اخلاقی خويش را به اين مهم اختصاص داده‌اند.امام محمد غزالی ايمان را تصديق صرف می‌داند و اين تصديق را نيز در شش مرتبه قابل حصول می‌داند که از نظرغزالی در معناي تصدیق،اعتقاد ثابت جازم است. علت اهميت ايمان در نزد غزالی رهايی ذهن از اضطراب امکان خلود در آتش جهنم بود. غزالی در تبيين ايمان سعی کرده به نقش عناصری همچون عمل و اقرار زبانی در مفهوم ايمان ، رابطه ايمان و اسلام ، رابطه ايمان و عمل ، تقليد در ايمان ، استثناء در ايمان و... بپردازد. كه محور مباحث ايماني غزالي فضايل و رذايل است. از منظر امام خمينی (س) ايمان باور و تسليم قلبی به اضافه احوال و اوصاف ديگری همچون خوف و رجا، توکل و رضا می باشد که اگر اين اوصاف نباشد ايمان حاصل نمی شود . امام خمينی (س) ايمان را از سنخ علم حضوری می‌داند که هرکس خود بايد آن را وجدان و به درک شهودی و حضوری ، نه به درک علمی و مفهومی آن رسيده باشد وی مفاهيمی همچون ولايت ، فطرت را وارد مفهوم ايمان دينی کرده که تفاوت ديدگاه وی را با غزالی نشان می‌دهد هر دو بزرگوار جايگاه ايمان را قلب معرفی می‌کنند و ايمان را غير از يافته های عقلی می انگارند. و اين بدان معناست که رويکرد امام عرفانی و اخلاقی و رويکرد غزالی عقلی است .