جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫متکلمان مسلمان معجزه را عملي خارق‌العاده و شگفت‌آور دانسته‌اند که با ادعاي نبوت و تحدي، از ناحيه خداوند صادر مي‌گردد. معجزه داراي اجزا و شرايط گوناگوني است که از جمله مي‌توان به خارق‌العاده بودن، مطابقت آن با ادعاي آورنده، همرهي با تحدي، عدم صدور از غير، و صدور از ناحيه خدا، اشاره کرد. اکثر متکلمان اماميه، معجزه را فعل خداوند دانسته‌اند، اما همانند اشاعره منکر مؤثريت غيرخدا هم نيستند. اما فلاسفه گوهر نبوت را کمال در قواي سه‌گانه حس و عقل و مخيله دانسته، و معتقدند که پيامبران با تزکيه نفس و با اذن خدا دست به اعجاز مي‌زنند، و فاعل معجزات، پيامبران الهي هستند. از سوي ديگر، معجزه از جهات گوناگوني با کارهايي مانند سحر، کهانت و هيپنوتيزم، متفاوت است؛ زيرا هدف اعجاز، رسيدن انسان به کمال و نزديکي او با خدا مي‌باشد. همچنين معجزات داراي گستره وسيعي بوده و از تنوع زيادي برخوردار هستند. عدم قابليت تعليم و تعلم آن، برخورداري آورنده معجزه از حسنات والاي انساني و سابقه روشن، معارضه‌طلبي و برخورداري از منشأ الهي، جزء ويژگي‌ها و وجوه تمايز آن از کارهاي ديگر مي‌باشد. از نظر متکلمان مسلمان، مهم‌ترين کارکرد معجزه، دلالت آن بر صدق مدعي نبوت و رسالت مي‌باشد. همچنين اماميه، يکي از دلايل امامت را نيز پس از نص معصوم، ارايه معجزه دانسته‌اند. برخي براي رد امکان معجزه، گفته‌اند که خرق عادت، مخالف قوانين عقلي و فطري بوده، و به‌همين دليل، ارايه معجزه محال است. اما روشن است که در اين ادعا، ميان محال عادي و ذاتي خلط شده است؛ به‌علاوه، آن‌ها روشن نکرده‌اند که چگونه معجزه با قواعد عقلي در تعارض قرار مي‌گيرد. برخي ديگر، اعجاز را با اصل عليت و سنخيت ناسازگار دانسته‌اند؛ در حالي که معجزه نيز داراي علت و فاعل بوده، و با خاستگاه خود داراي سنخيت مي‌باشد.

با بررسی منابع کلامی به دست می آید که معجزه عملی است خارق العاده و شگفت آور که با ادعای نبوت و تحدی از ناحیه ی خداوند صادر میگردد. متکلمان برای معجزه اجزاء و شرایط گوناگونی بیان کرده اند که از آن میان می‌توان به خارق العاده بودن، مطابقت با ادعای آوردنده، همراهی با تحدی، عدم صدور از غیر و از ناحیه خداوند بودن اشاره کرد. از این رو عمل که دارای این شرایط نباشد بنابر دیدگاه متکلمان خارج از حدود معجزه خواهد بود. نگارنده در تلاش است ابتدا با بیان معنای لغوی، کاربردهای مجازی ومعادلهای این کلمه به تعاریف اصطلاحی این واژه دردیدگاه های گوناگون بپردازد در این میان دیدگاههای متکلمان اسلامی، فلاسفه ی مشا‌ء، اشراق،‌حکمت متعالیه و فلاسفه ی غربی مورد توجه بوده است. فصل دوم این نوشتار اقسام معجزه و اینکه فاعل معجزه کیست؟ در اندیشه های مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است،‌پس از آن برخی از مصادیق اعجاز و ابعاد اعجاز قرآن که از معجزات جاودانه ی پیامبر اسلام است . بیان گردیده و از نتایج مهم این فصل نسبت دادن معجزات و خوارق عادات به انبیاء الهی است که آنان با اذن الهی دست به خوارق عادت می‌زنند. در فصل سوم به تفاوتهای اعجاز با کارهای همگون چون: سحر، کهانت، هیپینوتیزم، کرامات اولیاء الهی و ... پرداخته شده است. دستیابی به تفاوتهای اساسی میان اعجاز و اینگونه افعال همگون از نتایج این فصل به شمار می آید. در فصل چهارم کارکردهای معجزه مورد بررسی قرار گرفته و چهار رهیافت معرفتی موجود در ادیان در باب دلالت اعجاز بر وجود خداوند متعال، صدق نبوت، ادعای امامت و آموزه های دینی،‌مطرح شده است و دلالت اعجاز بر صدق نبوت و رسالت و توسعا امامت دلالت عقلی، قطعی و منطقی بوده و مهمترین کارکرد اعجاز به شمار می آید. در فصل پایانی این نوشتار شبهات و اشکالاتی که به گونه ای مساله ی اعجاز را مورد نقد قرار داده اند، مطرح شده و نگارنده تلاش نموده است در حد توان خود با استفاده از منابع کلامی و غیر کلامی پاسخی سازگار به آن شبهات ارایه نماید.