جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استفاده از هدایت قرآن کریم در عصر کنونی نیازمند ترجمه آن به ادبیات کنونی ماست. در این راستا یکی از عرصه‌های تفسیری استفاده از رویکرد و ادبیات علوم انسانی در فهم معانی واژگان و آیات قرآنی است.در این پایان‌نامه معنای علم به عنوان یکی از معانی محوری قرآن کریم با رویکرد انسانشناختی بررسی می‌شود. اینکه علم فارغ از معانی پسینی در خود قرآن کریم به چه معناست و انسان در چه فرایندی به علم دست یافته و عنوان عالم می‌گیرد، مسأله‌ای است که با کمک رویکرد و نظریاتی از رشته انسان‌شناسی می‌توان بدان اندیشید.در یک تحلیل انسان‌شناختی می‌توان نظام علمی جوامع مختلف بشری را با تقابل بین انسان‌محوری و کلام‌محوری بررسی و دسته‌بندی کرد. نظام علمی جامعه عرب عصر نزول نظامی انسان‌محور بوده و به تبع دانشی که قرآن کریم از آن سخن می‌گوید در همین فضا قابل مطالعه است. در این فضا به انباشت و توسعه کلام به عنوان محصولات معرفتی اهمیت داده نمی‌شود، بلکه هدف علم در شکل‌گیری شخصیت انسانی دیده می‌شود، چنانکه منشأ علم نیز نه از تلفیق کلامی با کلامی دیگر و استنتاج کلامی جدید بلکه از تجربه زیسته بشری حاصل می‌شود.در تحلیل دیگر با کمک مبحث رسانه‌های سرد و گرم از نشانه شناسی، فرهنگ جوامع بشری را از حیث میزان سهم سخن و عمل در فرایند تعلیم دسته بندی می‌کنیم. کم‌گویی و آموزش عملی در فرهنگ عرب عصر نزول غلبه داشته و قرآن کریم نیز بر تطابق و موازنه بین سخن و عمل تاکیدی ویژه دارد.در ضمن ما برای درک بهتری از معنای تاریخی ماده علم و رسوبات معنایی آن در ذهن زبانی ناخوداگاه جامعه عرب، فصلی را به ریشه شناسی ماده علم در زبان های سامی اختصاص دادیم. در این فصل شکل گیری معنای علم را حاصل تطور معناهایی چون دیدن، تصویر، نشانه و... دانسته ایم.

معناشناسی به عنوان یکی از شاخه‌های زبان‌شناسی که به پیدایش معنا و سیر پیشرفت و تحولات آن می‌پردازد، روابط معنایی بین مفاهیم مختلف را شناسایی می‌کند و شبکه‌ای از معانی مرتبط را استخراج می‌کند، نقش بسزایی بویژه در حوزهمطالعاتقرآنی وتفسیری داشته است.در این پژوهش با بررسی و نقد مکاتب مختلف معناشناسی قابل استفاده در مسیر فهم قرآن کریم، دیدگاه مکتب قوم زبان‌شناسی به عنوان برجسته‌ترین مکتب در این میان، مورد تدقیق بیشتری قرار گرفته است که توشیهیکو ایزوتسو چهره برجسته این مکتببه شمار می‌رود.او یک زبان‌شناس، فیلسوف، اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه ژاپنی (1914-1993 م.)بود که علاوه بر ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی دارای دو اثر قرآنی به نام‌های خدا و انسان در قرآن و نیز مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن است که در آن‌ها با رویکردی معناشناسانه به تبیین ساختار اساسی آموزه‌های قرآن، پرداخته است. وی با برخورداری از پیشینه‌‌ای علمی در زبان‌شناسی و فلسفه، به بررسی معنا‌شناسانه واژه‌های کلیدی قرآن پرداخته و سعی کرده با کشف ارتباط معنایی واژگان در یک شبکه معنایی گسترده، به نظام هماهنگ قرآنی دست یابد.وی در روش خود از معناشناسی هم زمانی و درزمانی استفاده می‌کند که در معناشناسی هم زمانی نیز از اصول هفتگانه‌ای پیروی می‌کند که در پژوهش حاضر از جهات مختلف مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. وی طرح عملیاتی خود را در قرآن با توجه به موارد زیر متناسب سازی کرد: الف-فهم ابتدایی کلمه؛ ب - پیدا کردن کلمات کلیدی در متن و یا شناخت کلمه کانونی؛ ج - پیدا کردن شبکه تصویری یا مجموعه کلی با کمک چینشی معنادار؛ د-شناخت فرآیند انتقالی معنا از جهان بینی قدیم به جدید؛ ه- تفکیک معنای نسبیاز معنای اساسی؛ و - یافتن ساحت‌های فرازبانی.کاربست روش معناشناختی ایزوتسو که در آن، اصولی را فراروی مفسر قرار می دهد تا در تفسیر خود از آن‌ها بهره‌مند شود باعث می‌شود که مفسر علاوه بر روش‌های سنتی مراجعه به لغت و... در صورت استفاده از این اصول هفت‌گانه به فهمی دقیق‌تر از معانی واژگان دست یابد که این فهم دقیق واژگانی، زمینه‌ساز تفسیری کارآمد و به روز از قرآن کریم خواهد بود.این تحقیق، به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته است و در کنار نقدهایی که بر روش، منابع و محتوای آثار ایزوتسو شده است بر این نکته تصریح شده است که در مسیر فهم قرآن، گریزی از معناشناسی نیست و چنین به نظر می‌رسد که ایزوتسو در به کارگیری رویکرد معناشناختی در تحلیل خود از مفاهیم قرآنی موفق بوده است.

کلمات ائمه اطهار(ع) پس از قرآن کریم، گرانقدرترین میراث دین مبین اسلام است که قابلیت آن را دارد در حوزه‌های مختلف علوم بشری مورد استفاده قرار گرفته و بعنوان مبنایی برای مطالعات بنیادین و کاربردی در نظر گرفته شود،‌ به شرط آنکه بتوان دیدگاه‌ها و مبانی نظری ائمه اطهار(ع) را از خِلال تجزیه و تحلیل گفتار ایشان و با استفاده از روش‌های علمی و دقیق بازشناسی نمود.

بحث تناسب از مباحث علوم قرآنی در بحث اعجاز بیانی است که از همان ابتدا مورد توجه دانشمندان علوم قرآنی بوده و در آثار خود نیز تا حدودی به آن پرداخته‌اند. امروزه نیز مفسران برای تفسیر قرآن کریم از آیات نظیر و مشابه استفاده می‌کنند، امّا تاکنون روش خاصی در این زمینه ارائه نشده است. لذا این نوشتار درصدد پاسخ گویی به این سوال اصلی است که با چه معیارهایی می‌توان پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم را بررسی کرد و نتیجه این مطالعه بیانگر چه پیوستگی‌های شبکه‌ای در سوره مبارکه ذاریات است؟در همین راستا پس از تبیین معنای تناسب، اهمّیت و انواع آن به معیارهای پیوستگی‌های شبکه‌ای سوره‌های قرآن کریم پرداخته شده است. این معیارها شامل تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب میان مجموعه‌ای از سور، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان، نظائر آیات، سجع، سیاق، غرض مشترک، موضوع مشترک و واژگان کلیدی می‌شود. در ادامه نیز با استفاده از معیار‌های تناسب مضمونی میان سور همجوار، تناسب آغاز سوره با پایان سوره پیشین، تناسب دو سوره پیاپی در شروع یا پایان ،غرض مشترک سوره الذاریات با دیگر سوره‌های قرآن کریم، سجع و موضوع مشترک از طریق نظائر آیات مشخص شده است که سوره الذاریات از طریق غرض مشترک با سوره های الأعراف، هود، الصافات، القمر، ق، المرسلات و النازعات، از طریق سجع با سوره های المرسلات و النازعات و از طریق موضوع مشترک از طریق نظائر آیات با سوره های مختلفی در ارتباط است ولی بیشترین سوره‌هایی که موضوعات سوره الذاریات در آن تکرار شده‌اند و می‌توان گفت بیشترین ارتباط را دارند، عبارتند از: الأعراف، هود، فصّلت و القمر. از بین سوره‌های مذکور نیز بیشترین ارتباط را ابتدا با سوره المرسلات و سپس سوره النازعات دارد.

در قرآن پدیده‌های طبیعی در موارد بسیار متعددی ذکر شده‌اند و در اغلبآنها به مطالعه کتابآفرینشو تدبر در آن توصیه شده استالبته قرآن کتابهدایتاستو نه کتابی در شناختعلوم طبیعی و اگر از آن پدیده‌ها سخنی به میان آمده برای آن استکه انسانها با کاوشو تدبر در آنها به وجود و عظمتخالق مدبر حکیم پی برند و خود را به او نزدیکسازند. این تحقیق گامی استدر جهتشناختجایگاه این پدیده‌ها در قرآن و شناختاغراضذکر آنها و سیاقاتی که پدیده‌های مذکور در آنها ذکر شده‌اند و تلاششده استتا اهمیتشناختدقیق پدیده‌های طبیعی مذکور در قرآن نشان داده شود و روشن گردد که اگر مفسری از آنها شناختدقیقی نداشته باشد در فهم و تفسیر آیاتمربوطه توفیق چندانی نخواهد داشتو شناختآنها مقدمهء فهم و تفسیر آیاتمذکور می‌باشد و در واقع شناختآنها جزء علوم قرآن - به معنای اصطلاحی آن - است . در ادامه تحقیق به بررسی و نقد روشن تفسیر علمی پرداخته شد و فرق آن با موضوع این تحقیق بیان گردیده و نیز به تاثیر شگرفی که ذکر پدیده‌های طبیعی - در قرآن - در رشد علوم طبیعی در بین مسلمانان داشته استاشاره شده است .

کلید واژگان: گنجواژه قرآنی، طبقه‌بندی مفاهیم، سینتکس، شبکه مفهومی قرآن، پیوستگی متنم قرآن، تحلیل متن، انفورماتیک قرآنی.

چکیده اهمیت مسأله‌ی «عقل» در مباحثات عصر حاضر و لزوم توجه به بازتاب عقل و عقلانیت، حدود کارکرد و حدود مفهومی آن، ضرورت معرفی عقل را آشکار می‌سازد. معانی و تعاریف مختلفی از عقل در حوزه‌ی دینی ارائه شده است که در بسیاری از موارد با هم خلط می‌شوند.آنچه این تحقیق،در پی شناساندن آن است؛ عقلِ مرادِ قرآن است. برای این منظور، سعی کرده‌ایم، باتکیه بر آیات قرآن، کاری کنیم که قرآن خود سخن بگوید وتاحدامکان مانع تأثیرگذاری پیش فرض های مکاتب مختلف در این زمینه شویم. روش ما در این تحقیق روش معنی شناختی با تکیه بر نظریه‌ی حوزه‌های معنایی است. با رویکرد همزمانی، 49 آیه‌ای که «عقل» در آنها - آن‌هم، صرفاً در شکل فعلی - به‌کار رفته را مطالعه نمودیم و با استخراج مفاهیم همنشین و جانشین عقل، سعی کردیم به حوزه‌ی معنایی عقل دست یابیم. با تحلیل کاربردها متوجه شدیم، فعل عقل در بیش از نیمی از کاربردها با «آیه_ آیات» (به معنای نشانه) همنشین شده است. این کثرت همنشینی ما را بر آن داشت که معنای فعل عقل را از طریق این همنشینی در یابیم. خداوند آیات خود اعم از تکوینی و تشریعی را برای انسانها فرو می‌فرستد. این آیات و نشانه‌ها به خودی خود موضوعیت ندارند؛ بلکه خدا از انسان می‌خواهد، از ظاهر این نشانه‌ها (دال‌ها) بگذرد و به باطن (مدلول) آنها دست یابد. در واقع آیات، متعلق فعل عقل هستند. بنابراینفعل«عَقَل، یَعقِلُ» درقرآن، در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از «رابطه برقرارکردن» میان آیات و مدالیل آنهاست؛ و عاقل کسی است که به آیات به دیدِ طریقی و نه استقلالی می‌نگرد. «رابطه برقرارکردن» که در معنای اصلی فعل عقل قرآنی آمده است، خود، یکی از مولفه‌های معنای لغوی عقل می باشد.واژگان کلیدی: قرآن‌ کریم، معنی‌شناسی، روابط ‌همنشینی، روابط‌ جانشینی، عقل، حوزه‌های‌‌معنایی

تفسیر گزارش قرآن از دلالت ها غیرلفظی(حالات و حرکات بدن)چکیدهقرآن کریم به عنوان آخرین و در عین حال کامل‌ترین برنامه الهی در گستره ارتباطات انسانی از ظرفیت دلالت های غیرلفظی(حالات و حرکات بدن) غافل نبوده؛ به طوری که در جای جای آن به ترسیم ابعاد غیرکلامی انواع ارتباطات انسانی پرداخته و سبب تعمیق و تکمیل پیام مورد نظر شده است. طی این پژوهش حرکت از ادبیات نظری ارتباطات غیرکلامی به سوی قرآن کریم، ما را به درک جدیدی از آیات قرآن کریم و تنظیم آیات مرتبط جهت ترسیم چارچوب مطلوب ارتباطات غیرکلامی از منظر قرآن کریم می‌رساند و از طرف دیگر، حرکت از قرآن کریم به سوی ادبیات نظری ارتباطات غیرکلامی، می‌تواند در ترمیم یا تکمیل این علم موثر و راه‌گشا باشد. کلمات کلیدی: دلالت های غیر لفظی، ارتباطات غیرکلامی، حالات و حرکات بدن، حالات چهره، ارتباطات چشمی، وجه، نظر

شهر کوفه شهر علی بن ابیطالب علیه السلام محسوب می شود و ازقرن اول هجری مشهور است که اهل کوفهاز حضرت علی پیروی می کردند و قرار دادن آن به عنوان مرکز دولت اسلامی درعهد خلافت حضرت علی نبود مگر به اسباب سیاسی و اجتماعیو اقتصادی. از آنجائیکه امام علی (ع) یکی از فقهای صحابه محسوب می شود فقه روی مقدار زیادی از فقه کوفه را به خود اختصاص داده است . و فتاوی و احکام او در مجالس فقه گسترده شده است تا جائیکه این فتاوی و احکام در جانب فتاوی فقها، صحابه دیگر بروز بیشتری داشته است و می توان گفت که فضای کلی و حاکم بر مجالس فقه در کوفه همان مسیر علوی بوده است پس مذهب امام علی (ع) یکی از مذاهب رایج و دارای دایره گسترده در آن زمان بود. این فضای کلی فقه علوی حاکم بر کوفه از جریانات فقهی تشکیل شده است که یا ریشه های آن به طور مستقیم به امام علی (ع) بر میگردد و یا به طور غیرمستقیم مانند زیدیه اولی. اما جریاناتی که ریشه های آن به طور مستقیم به امام بر می گردد اصحاب وی از تابعین و شیعه اصحاب حدیث و امامیه اولی می باشند. زمانیکه امام علی (ع) در کوفه فرود آمد اصحاب مخلص تشنه علم و فقه معرفت در کنار او جمع شوند و از سرچشمه صاف او آنچه که خواستند گرفتند و از اینها اصحابی که فقه و حدیث را از امام علی (ع) اخذ کردند و فتاوی و فقه او را در مسیرهای فقهی دیگری در کوفه و خصوصا برای فقها حنیفه نقل کردند. به طور مثال میتوان این افراد را ذکر کرد عبیده سلمانی مسروق بن الاجدع و علقمه بن قیس و الاسود بن یزید و الحارث الاعور و غیرهم. همچنین از کسانی که نقش مهمی در نشر احادیث امام علی (ع) برای فقها حنیفه داشتند شیعه اصحاب حدیث بودند که نقش مهمی را در آن ایفا کردند و آنها عامر شعبی و شعبه بن الحجاج و سلیمان الاعمش و غیرهم. فقهای حنیفه از محضر ائمه اهل بیت و رجال امامیه بهره بردند. پس از موسس مذهب ابوحنیفه از مجلس امام باقر (ع) و امام صادق(ع) بهره برد و آنها را روایت کرد و مدت دو سال تحت تعلیم امام صادق(ع) بود و این عبارت مشهور را گفت: لولا السنتان لهلک النعمان و به فتاوی امام علی (ع) تمسک کردند تا جائیکه این نقل حدیث به احادیث آنها از بقیه فقهای صحابه رسید. در نتیجه مسایل فقهی بین دو مذهب جعفری و حنفی بسیار نزدیک شد بلکه اتفاق نظر پیدا کردند مخصوصا آنجائیکه با رئیس سلسله مشایخشان ابن مسعود مخالفت کردند و فتاوی امام علی (ع) اخذ نمودند. قابل توجه است که امامیه در بعضی از مسایل به خاطر نادر بودن روایت و یا وجود متعارض با آن به اقوال حضرت علی (ع) استناد نکرده اند اما فقهای حنفی به آن اقوال استناد کرده اند و بر طبق آنها فتوی داده اند.