جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مقاله، مشکل هجویری درباره طبقه بندی صوفیان است و مقایسه آن با دیگر منابع. گویا هجویری نخستین کسی است که در «کشف المحجوب» صوفیان را تاپایان قرن چهارم به دوازده گروه تقسیم کرده و بر هر گروه نامی نهاده است. پیش از او تنها شیوه معمول در طبقه بندی صوفیان، شیوه «طبقات» بوده که ادامه شیوه کتب رجال حدیث است و مبنای آن رده بندی زمانی نسل ها. هجویری گویا به شیوه ای شخصی، بلکه «من درآوردی» آنچه را درباره مسائلی چون رضا، صحو، سکر، رضایت و ... در ذهن داشته، بر محور وجه غالب قرار دادن یکی از آنها در ارتباط با یکی از مشایخ، طریقه‌ای به نام او ابداع کرده است که جایی دیگر از آنها نشانی نیست و به همین دلیل چندان نمی تواند مورد اعتنا باشد.

در مقاله حاضر نشان داده می شود که سعدی ـ شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم ـ علاوه بر استادی در انواع سخن، در سلک اصحاب فتوّت و جوانمردی حضور، و در فرقه سقّایان این طریقت عضویت داشته است. همچنین روشن می شود که او در این راه صاحب سلوک بوده و در سلسله پیران و مشایخ این طریق، صاحب جایگاه بوده است. نویسنده می پذیرد اسنادی که در این مقاله برای اثبات این مدعا ارائه می شود، تاب نقد تاریخی را ندارد، اما چندان دور از حقیقت نمی بیند که سعدی در زنجیره ای قرار گیرد که در فتوت و جوانمردی فرزند معنوی شیخ شهاب الدین به شمار آمده باشد. اما اینکه سعدی از میان اصناف گوناگون جوانمردی چرا در فرقه سقایان قرار می گیرد، شاید از آن رو باشد که میان سقایی و مداحی رابطه ای وجود دارد ـ چنانکه در فتوت نامه ها آمده است ـ و برای سعدی که در مدیح رسول و اهل بیت او و صحابه او بالاترین جایگاه تاریخی را داشته، ورود به این سلک غیرمنطقی نمی نماید. نکته آخر آنکه سقا شدن سعدی نه از رهگذر نیاز شغلی بوده، بلکه ظاهراً از رهگذر پیری به این سلک درآمده که او از جماعت سقایان بوده است، وگرنه قراینی در این گفتار می آید که نشان می دهد سعدی در کمال تموّل و ثروت می زیسته و درگاهش مانند درگاه سلاطین و امرا، دارای حاجب و دربان بوده است.

رساله حاضر شامل هفت بخش کلی به نام های: 1- زندگینامه، آثار و آراء و عقاید عبدالکریم جیلی 2- ذات و مراتب وجود اسم، احدیت و صفت 3- تجلی حق در افعال، اسماء و صفات الهی 4- وحدت جوهری ادیان 5- دوزخ و جهنم و اعتقاد عبدالکریم جیلی در باب آن 6- انسان کامل از دیدگاه محی الدین ابن العربی، مولانا و عبدالکریم جیلی 7- روش کار در استخراج مصطلحات و تعبیرات عرفانی

رساله حاضر در حقیقت فرهنگ نامه ای است که با استخراج کلیه اصطلاحات عرفانی از سه کتاب (شرح تعرف، ترجمه رساله قشیریه و ترجمه عوارف المعارف) تهیه و تنظیم شده است. البته ابتدا در مورد این سه کتاب و مطالب آن ها توضیحاتی آمده است.