جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیان مسئله: رابطۀ زبان با ذهن و اینکه زبان انعکاس‌دهندۀ ذهن است، از موضوعات مهم مطالعات زبان‌شناسی شناختی است؛ «استعارۀ مفهومی» که خود از نتایج دانش زبان‌شناسی شناختی است، به این موضوع می‌پردازد. این نوع استعاره در زندگی روزمرۀ مردم، جاری است و به‌کمک آن، مفاهیم انتزاعی، عینی و ملموس می‌شود. در استعارۀ مفهومی، حوزۀ مفهومی مقصد که انتزاعی و مجرّد است با کمک تجربیات روزمره و به ‌تأثیر از فرهنگ در حوزۀ مبدأ به‌صورت عینی تبیبن می‌شود. «استعارۀ جهتی» که یکی از گونه‌های استعارۀ مفهومی است، با استفاده از جهت‌‌های مکانی (بالا، پایین، درون، برون، پیش، پس، سطح، عمق و...) بعضی از مفاهیم انتزاعی را مکانمند و فهم‌پذیرتر می‌کند. تجربیات عرفانی، اغلب مسائل انتزاعی است و عارف با کمک زبان، آن را برای مخاطبان خود درک‌پذیرتر می‌کند. روش: در این پژوهش، استعاره‌های مفهومیِ مثنوی معنوی با تکیه بر استعاره‌های جهتی، با تمرکز بر دفتر اول مثنوی معنوی بررسی و تحلیل می‌شود. یافته‌ها و نتایج: مولانا در دفتر اول مثنوی با کمک‌گرفتن از جهت‌‌های مکانی، برخی از مفاهیم انتزاعی را به‌صورت عینی مفهوم‌سازی کرده ‌است؛ ازجمله اینکه مقام معنوی در جایگاه بالا قرار دارد و اینکه ‌تأثیر موسیقی، سخنان اولیا و ‌تأثیرپذیری از این سخنان باعث رشد و حرکت رو به سمت بالا (تعالی) می‌شود و نیز شادی و آزادی، حرکتی به‌سمت بالا دارد؛ بنابراین مسائل مثبت و ایدئال، جهتی رو به بالا دارند. غرور و سرمستی از مسائل منفی است که آنها نیز به بالا گرایش دارند. درمقابل، ناشکری، خواری و حقارت که مسائل منفی است، به جهت پایین گرایش دارند. تواضع و فروتنی که از ویژگی‌های مثبت اخلاقی است، برخلاف ویژگی‌های استعارۀ مفهومی، به‌سمت پایین می‌روند. درون، بیرون، پس، پیش، عمق و سطح نیز از جهت‌‌های مکانی است که دردفتر اولِ مثنوی به‌صورت استعارۀ مفهومی به ‌کار رفته‌ است و در این مقاله بررسی، دسته‌بندی و تحلیل می‌شود.

هم‌نشینی کلماتی که تمایل به ظاهرشدن در کنار یکدیگر دارند، فرایند باهم‌آیی نامیده می‌شود که نقش سازنده‌ای در شکل‌دهی نظام واژگانی زبان‌ها ایفا می‌کند. در پژوهش حاضر کوشش شده است تا در پیکره‌ای به وسعت چهار سورة متوالی اِسراء، کهف، مریم و طه، به بازنمایی باهم‌آیی‌ها در قرآن مجید پرداخته شود. کتابی که به برکت آن امروزه بیداری اسلامی در سراسر جهان گسترده شده است؛ لذا می‌طلبد که این مصحف شریف از ابعاد گوناگون واکاویده و اسرار آن بر ره‌پویان معارف اسلامی آشکار شود. بر مبنای 20 رابطة مفهومی معرفی‌شده در این پژوهش، که 17 رابطة آن در پیکرة بررسی‌شده مشاهده شد، 397 نمونه ترکیب باهم‌آیند (با احتساب نمونه‌های تکراری) از مجموع 454 آیه استخراج شد که بیانگر بهره‌گیری گستردة قرآن مجید از فرایند باهم‌آیی به‌منظور القاء و انتقال مفاهیم و اصول معرفتی است. در این جستار روابط اسنادی، باهم‌آیی و تقابل بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده است. افزون بر این، نتایج این پژوهش نشان داد که برخلاف تعدد و تنوع موضوعات و نزول تدریجی قرآن، برخی از ترکیبات باهم‌آیند در جزءجزء قرآن مشاهده می‌شود که نه تنها منقطع و گسسته‌بودن قرآن را تأیید نمی‌کند؛ بلکه حکایت از زنجیرة بهم‌پیوسته‌ای دارد که در کلّیت آن، امر هدایت بشریت نهفته است. شناسایی و توصیف باهم‌آیی‌های ساده و چندگانه، یک‌سویه و دوسویه و بافاصله و بی‌فاصله از دستاوردهای این پژوهش است.