جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنا بر شیوه مرسوم، تصحیح هر متنی باید براساس دست نوشته یا دست نوشته هایی از آن متن انجام گیرد، اما گاهی به دلایل گوناگون همچون ناآشنایی کاتبان تبدیل و تحریف هایی در متون کهن راه می یابد که آنها را از اصل خود دور می کند و رسیدن به اصل را به کمک نسخه ها دشوار می سازد، به خصوص وقتی که دست نوشته متنی منحصربه فرد و یا با نسخه های دیگر متفاوت باشد. در اینجاست که مصحح از مراجعه به منابع موضوع متن یا مآخذ مولف ناگزیر است. ما در تصحیح بستان العارفین و تحفهالمریدین، از آثار قرن پنجم که نسخه های شناخته شده آن با هم متفاوت اند و مشکلات و مبهمات کهن ترین نسخه آن با مقابله حل نمی شود در مواردی از همین شیوه بهره برده ایم و بسیاری از خطاهای آن را اصلاح کرده ایم. عرضه نمونه هایی از آن و چند متن کهن دیگر، میزان اهمیت و نقش منابع و ماخذ را در تصحیح متون تایید می کند.

از دیوان بیشتر شاعران عهد غزنوی، دست نوشته کهن و معتبری به دست نداریم. آنچه از آثار آنان به چاپ رسیده، غالبا بر اساس نسخه های متاخر، تصحیح و عرضه شده است. در این چاپ ها به دلایل گوناگون خطاهایی راه یافته است که در لفظ و معنی، از صورت اصلی خود دور شده اند. از جمله این شاعران، فرخی سیستانی است که در اهمیت و تاثیر او در شعر فارسی تردیدی نیست. ما در یک بررسی اجمالی با اتکا به فرهنگ های کهن (لغت فرس، فرهنگ جهانگیری، فرهنگ رشیدی) و جنگ بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نشان داده ایم که کلماتی مانند «چمچاخ، هوازی، پهنه بازی، چاکانیدن، هندوان، بسغده» در دیوان چاپی فرخی، دستخوش تحریف و تبدیل شده اند.