جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل علمی جهان اسلام، شناخت و تحلیل روش و نحوه برداشت از متن قرآن است. یکی از فرقه‌های اسلامی، فرقۀ دیوبندیه است. آنان اهل‌سنت و پیرو فقه حنفی‌اند؛ لکن در فهم متون اسلام، یعنی قرآن و حدیث، تا حدودی سلیقه و روش متفاوتی از دیگر گروه‌های اهل‌سنت همچون اهل حدیث و سلفی‎ها، وهابی‌های حنبلی و... دارند. خاستگاه جریان دیوبندیه، هندوستان بوده؛ ولی مرکزیت آن در کشور پاکستان است. آنان نزدیک به بیست هزار حوزه علمیه با دو میلیون طلبۀ مشغول به تحصیل دارند و در سرتاسر جهان و به‌ویژه در سیستان و بلوچستان جمهوری اسلامی ایران، پیروان این جریان حضور دارند. جماعت تبلیغ یکی از شاخه‌های فرهنگی- تبلیغی جهت ترویج افکار دیوبندیه به شمار می‌رود. این فرقه از نظر فکری به گروه‌هایی چون حیاتی و مماتی تقسیم شده‌اند و هرکدام بر مبنای برداشت از قرآن و سنت و مسائل فرعی دیگر، از یکدیگر متمایز می‌گردند؛‌ لذا ضرورت دارد که به روش‌شناختی تفسیری این گروه تأثیرگذار مسلمان پرداخته شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل روش‌شناختی تفسیری دیوبندیه است و برای رسیدن به پاسخ آن، از منابع مکتوب، اسناد محوری و معتبر این جریان مانند تفسیر بیان القرآن تهانوی، تفسیر حقانی و تفسیر عثمانی استفاده شده است و نتیجه‌ای که به دست می‌آید، این است که عمدتا روش تفسیری دیوبندیه نص‌گرایی و نقل‌گرایی، یعنی همان روش تفسیر مأثور و روایی است؛ لکن برخی از مفسران برجسته آنان، به روش باطنی، معنوی، صوفی، عرفانی، اخلاقی یا اشاریِ پایبند به شریعت نیز پرداخته‌اند و از روش عقلی و اجتهادی نیز غافل نبوده‌اند و به ربط، تناسب و نظم آیات توجه داشته‌اند. برخی از مفسران معاصر، به روش تفسیر علمی نیز روی آورده‌اند و آثار جداگانه‌ای در این موضوع نگاشته‌اند.

خدا معجزه هر پیامبر را مطابق با شرایط روزگارش به او عنایت می کرده است؛ برای مثال معجزه پیامبر| از نوع فصاحت و بلاغت در بالاترین درجه قرار درد؛ زیرا عرب جاهلی همزمان با بعثت رسول خدا| در سخنوری، شعر، فصاحت و بلاغت به شکوفایی والایی رسیده بود؛ از این رو خداوند قرآن را که فصیح ترین و بلیغ ترین کلام وحیانی است بر پیامبر خود نازل کرد. غربی ها از جمله کسانی بودند که به عنوان محقق با این مجموعة هدایت بشری به مقابله برخاستند. این خاورشناسان گرچه سر تسلیم به بارگاه این کتاب آسمانی فرود آورده و زبان به تجلیل و تمجید آن گشوده اند، اما هدف آن ها غیرالهی و غیرآسمانی نشان دادن این کتاب مقدس است؛ برای مثال می گویند که محمد| این قرآن را از ورقة بن نوفل، بحیرای راهب، امیة بن ابی الصلت، امرء القیس، وحی تجربه بشری و دینی یا... گرفته است. برخی از خاورشناسان اشکال های ادبی را مانند وجود جمله های ناقص، کثرت ضمیر در یک جمله و...؛ بر قرآن وارد کرده و گفته اند: که اگر این کتاب وحیانی بود این اشکالات را نداشت؛ اما بدون شک قرآن از هر گونه اشکال، پاک و منزه است و ناتوانی دشمنان اسلام از معارضه و هماوردی با قرآن کریم در طول 1400 سال، آشکارترین دلیل بر اعجاز و وحیانی بودن قرآن کریم است.

در این نوشتار به آموزه انتظار از دیدگاه جریان جمن شاهی - که در قرن بیستم در ایالت پنجاب پاکستان به وجود آمده پرداخته شده است. در این راستا نخست بنیان گذاران این جریان - سید طالب حسین شاه و فرزندش سید جعفر الزمان شاه بخاری - را معرفی می کرده و به بیان ویژگی های شخصی آنان می پردازد. سپس به اجمال، منابع و آثار این جریان - که به قلم سید جعفر الزمان شاه نگاشته شده و به چاپ رسیده اند - معرفی می شوند و آن گاه به برخی از افکار این جریان، مانند عمل به اصالت حرمت و عمل نکردن به قاعده سوق مسلمین اشاره می شود. همچنین به نمونه ها تفسیری آیات قرآنی درباره آموزه انتظار پرداخته می شود که سید جعفر الزمان شاه برداشت متفاوت و ذوقی از آیات داشته است که تا کنون هیچ یک از مفسران اهل سنت و شیعه به آن اشاره نکرده اند. در پایان به آموزه انتظار و مهدویت از نگاه این جریان در چند مورد اشاره می شود که آنان به الوهیت امام زمان (عج) معتقدند و می گویند وقتی آن حضرت ظهور کند همه مومنان معصوم خواهند بود؛ امام عصر (عج) نازل می شود و امامان از اولاد حضرت آدم (ع) نیستند، بلکه نوع آنان با بقیه انسان ها تفاوت دارد.