جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با هدف آشناسازی دانشجویان و دیگر کسانی که علاقه مندند جامعه شناسی دین را اجمالا بشناسند، نوشته شده است. نویسنده بر مبنای تجربیات محدود خود در این حوزه، معتقد است که برای دانشجویان و دیگر مخاطبان ایرانی به خاطر زمینه دینی و فرهنگی ویژه، پرسش های خاصی درباره جامعه شناسی دین مطرح می شود. برخی از پرسش ها مهم تر، بنیادی تر، و به تبع مناقشه برانگیزترند. وی با نظر ساده سازی، کوشیده است به مهم ترین پرسش ها درباره جامعه شناسی دین در قالب هشت دوتایی پاسخ دهد و ابهامات موجود در باب این رشته علمی را در حد بضاعت خود برطرف نماید.

یکی از چالش های اصلی علوم اجتماعی و از جمله جامعه شناسی در ایران پس از انقلاب، تلقی علوم اجتماعی به مثابه بدنه ای از دانش حامل مفروضات و ارزش های ایدئولوژیک سکولار و غربی است. برخی به دنبال تولید دانشی به نام «جامعه شناسی اسلامی» هستند و در این باب کوشش های متفرقه ای نیز صورت گرفته است که البته هنوز منجر به عرضه محصولی قابل اعتنا نشده است. در مقابل این چالش، واکنش دیگر جامعه شناسان نفی و انکار این مدعا و انتظار ارائه جامعه شناسی بدیل توسط مدعیان بوده است. این مقاله با تمایز میان نظریه اجتماعی و نظریه جامعه شناختی راه حلی برای برون رفت از این چالش مطرح می سازد که دست کم می تواند به همدلی بیشتر این دو جریان موجود در جامعه شناسی بینجامد. مبنای این تمایز تفکیک نظریه های هنجارین یا تجویزی از نظریه های غیرهنجارین یا توصیفی است. برای تثبیت این تمایزگذاری نخست نگرش درباب جامعه (جامعه نگری یا جامعه بینی) از جامعه شناسی متمایز شده و خلط این دو با هم مورد نقد قرار گرفته است. در گام بعدی، تمایز میان نظریه اجتماعی و نظریه جامعه شناختی با توجه به چند ویژگی مطرح شده است: هنجارین یا غیرهنجارین بودن، برخورداری یا عدم برخورداری از گزاره های علمی، طراحی جامعه ایده آل یا عدم طراحی آن و صرفا توصیف و تبیین جامعه، مبهم سخن گفتن و کلی گویی یا دقیق و مشخص سخن گفتن. بر اساس این تمایز دو نوع فعالیت و تولید معرفتی، یعنی جامعه شناسی و نظریه اجتماعی، و نیز دو نوع چهره دانشی از هم تفکیک می شوند.