جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مطرح در جهان‌بینی عرفانی، بحث تجلی و ظهور حق تعالی در جهان است. شیخ علاءالدوله سمنانی، یکی از عرفای برجسته قرن هشتم هجری است که ایدۀ تجلی در مهم‌ترین کتابش، العروه، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این جستار به ‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با بیان انواع تجلی و اصطلاحات و تمثیل‌های خاص آن نزد ابن‌عربی کوشیده‌ایم تا به استناد شواهدی از العروه نشان دهیم که سمنانی انواع تجلی و اصطلاحات مربوط به آن را از ابن‌عربی ‌وام گرفته‌است. این پژوهش، معلوم می‌دارد که منبع اصلی سخنان علاءالدوله در باب تجلی، افکار ابن‌عربی است و از این‌رو باید دیدگاه رایج را دربارۀ رابطۀ علاءالدوله با ابن‌عربی تصحیح کرد. شیخ سمنانی با وجود مخالفت مشهورش با ابن‌عربی در مسأله وحدت وجود، در اندیشۀ تجلی به‌ راه او رفته‌است. در عین حال، ایدۀ تجلی در کتاب العروه، متأثر از عقاید اشعری و در ارتباط وثیق با آموزه‌های مربوط به علم و ارادۀ الهی تشریح شده‌است؛ نکته‌ای که توجه به آن، برخی از ادعاها دربارۀ شیعه بودن سمنانی را به چالش می‌کشد.

بدبینی یکی از کلیدواژه‌های مهم در فلسفه، روان‌‌‌‌شناسی و جامعه‌شناسی است که خود، محصول زمان، مکان، شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است. مولانابه‌عنوان شاعری عارف و منتقدی اجتماعی که به تعالی روح و اندیشۀ انسانی نظر دارد، همواره می‌کوشد تا در قالب مصلحی اجتماعی، به نقد جامعه و اوضاع و احوال پیرامون خویش بپردازد. در عصر و زمانۀ مولانا، مشکلات و مصائب سیاسی و فرقه‌ای، آشوب‌های ناشی از حملۀ مغول، سلطۀ زاهدان و صوفیان دغل‌کار و قاضیان رشوه‌گیر، همه و همه، سبب شده است که مولوی نه به‌عنوان شخصی بدبین و منفی‌نگر از لحاظ روان‌شناسی (پارانویید)، بلکه در هیئت منتقدی واقع‌بین، فساد و تباهی جامعۀ خویش را به تصویر بکشد. در این پژوهش، نگاه مولانا را به هریک از عوامل زمینه‌ساز بدبینی، از منظرجامعه‌شناختی و عرفانی مورد توجه قرار خواهیم داد. نتایج این جستار که با رهیافتی توصیفی‌تحلیلی به مطالعۀ مثنوی معنوی پرداخته است، نشان می‌دهد که مولانا به بسیاری از پدیده‌های اجتماعی و سیاسی و مذهبی عصر خویش، اعم از حاکمان و شاهان، زاهدان ریاکار و صوفیان و دیگر اقشار جامعه، دید بدبینانه‌ای دارد که البته با توجه به شرایط جامعه در آن روزگار، طبیعی به نظر می‌رسد.

عشق در عرفان و ادب و در اندیشه های معنوی بشر از دیرباز جایگاهی بس بلند داشته است. واژه عشق و مشتقات آن در همان نخستین متون نظم و نثر پارسی دیده می شود. در فصل اول این تحقیق عشقبه عنوان یکی از مقامات عرفانی در متون عرفانی بررسی شده است. شعر شاعران قرون چهارم و پنجم هجری نیز سرشار از مضامین عاشقانه ای است که حکایت از عشق مجازی دارد. همچنین به جایگاه عشق در ادیان الهی و فلسفه نیز اشاره شده است. از قرن ششم به بعد با ظهور عرفان و تصوف در شعر چهره عشق و احوال آن دگرگون می شود. در فصل دوم مفهوم عشق نزد سنایی که آغازگر سرودن شعر با مضامین عرفان عاشقانه است بررسی شده است. سنایی مفهوم عشق و بسیاری دیگر از اصطلاحات عرفانی را در آثار خود به وضوح بیان کرده است. عشق نزد سنایی از اصول مهم طریق تصوف اوست که با ریاضت و شرح مقامات عملی عرفان پیوند خورده است . عشق عرفانی او ، عشق جسمانی را هم تحت تأثیرقرار داد؛ به گونه ای که عشق جسمانی هم رنگ و بوی عشق عرفانی گرفت. در قرن هفتم مفهوم عشق متحول می شود. در فصل سوم این تحقیق، عشق در آثار عراقی، عارفی که پیرو نظریه وحدت وجود و تحت تأثیرابن عربی است مورد تحلیل قرار گرفته است. عشق نزد او منشأ خلقت جهان هستی است که با امر آفرینش پیوند ازلی خورده است. نتیجه این تحقیق که در فصل نهایی دسته بندی شده است بیانگر تحول مفهوم عشق به عنوان یکی از مقامات عرفانی در بستر عرفان عملی و نزد سنایی و تبدیل آن به عنوان حقیقت ساری در وجود موجودات و یکی از مظاهر وجود محض نزد عراقی عارف عرفان نظری است. عشق در عرفان نظری عراقی جایگاه ویژه ای دارد که به عنوان نیروی به وجود آورنده عالم، با سایر اجزای این نظام ارتباطی منسجم دارد.

یکی از مسایل مورد اشاره قرآن کریم انسای آیات می باشد که در آیه 106 بقره در مقابل نسخ از آن یاد شده است. در باب انسای آیات جز در محدوده تفسیر آیه و ذکر اقوالی چند، هیچ بحث جامع و مستقلی انجام نگرفته است. در مقاله حاضر هفت دیدگاه از مفسران کهن، متاخر و معاصر گزارش و ضمن نقد و بررسی آنها، دیدگاه نویی در تفسیر انساء مطرح شده است.