جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله لعن و تبری یکی از ضروریات اجتماعی و از راههای سوق دادن مردم به حق و حقیقت و دوری از فساد و تباهی است. عنوان رساله حاضر«لعن در قرآن» می باشد و هدف از این رساله این است که با مفهوم لغت در قرآن آشنا شویم و آنرا از مفاهیم دیگری مثل سبّ جدا کنیم. برای روشن شدن این مسئله آیاتی که پیرامون لعنت در قرآن کریم آمده، مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله در یک مقدمه و شش فصل تنظیم گردیده. در مقدمه به هشت مسئله از کلیات تحقیق پرداخته شده است. فصل اول به عنوان معنا شناسی واژه لعن و مترادفات آن می باشد. در این فصل واژه لعن و سبّ از نظر لغت مورد بررسی قرار گرفته و به ارتباط بین این دو واژه اشاره شده و سایر واژه های مترادف با لعن مانند: تبرّی، بعد، تباب و ... معرفی و به پیشینه لعن نیز اشاره شده است. فصل بعدی این رساله به عواملی که باعث ملعون شدن می گردد اختصاص یافته و علل ملعون شدن گروههای مختلفی که در قرآن مورد لعن قرار گرفته اند، اعم از پیشینیان و معاصران پیامبر(ص) بررسی شده است. اقسام لعن و احکام مربوط به لعن و سبّ در فصل سوم مورد بررسی قرار گرفته است و از جمله پیرامون حکم لعنت مسلمان و مؤمن، گنهکاران، مخالفین، افراد معینّ و مستحقین لعن و ... و همچنین حکم سبّ بر انسان ها بحث شده و در آخر سخن غزالی درباره لعنت مورد نقد قرار گرفته است. در فصل چهارم به آثار و عواقب لعن و سبّ اشاره شده است. آثار لعن مانند: کم شدن مال و اهل، عدم توفیق بر ایمان و هدایت، شکست اهل باطل و ... و آثار سبّ همچون: ایجاد عداوت و دشمنی، تحریک انسان(جاهل) بر مقابله به مثل، به شمار آوردن انسان در زمره فاسقین و... در فصل پنجم به معرفی هیجده گروه از ملعونین در قرآن پردامهریزییییزرزطزرطرظطیببییبیبیبخته شده است همچون: شیطان، کافران، اهل کتاب، اقوام گذشته همچون قوم عاد و فرعون، ظالمان، منافقان، دروغگویان و ... و در فصل آخر نیز خلاصه و نتیجه گیری تحقیق ذکر شده و در مجموع می توان گفت که در آیات و روایات خداوند و معصومین(ع) اوصاف و افراد و گروههای مختلفی را مورد لعنت قرار داده اند و از آنجا که قرآن و معصومین(ع) به عنوان راهنما و هدایتگر انسان در مسائل مختلف می باشند می توان نتیجه گرفت که لعن کردن بر این اوصاف و افراد و گروه هایی که مستحق لعنت بوده اند جایز می باشد.

پژوهش حاضر قصد دارد دیدگاه قرآن را در رابطه با نحوه تعامل پیامبر(ص) با یهودیان صدر اسلام ونیز دیدگاه قرآن را در رابطه با نبرد نهایی مسلما نان با یهودیان آخر الزمان آشکار سازد. در این اثر سعی شده است، سیره پیامبر اعظم(ص) در مواجهه با یهودیان عصر خویش (بنی قینقاع، بنی نضیر، بنی قریظه و خیبر) به ویژه تحلیل جنگهایی که با آنها داشته اند، بر اساس مستندات قرآنی به همراه گزارشهای کتب تاریخی معتبر، مورد بررسی قرار گیرد. جهت طرح این بحث مقدمتاً مباحثی کلی در باب جهاد، ویژگی های بنی اسرائیل در قرآن و زمینه های نبرد با یهود، ذکر شده است. دیدگاه قرآن در رابطه با سرانجام قوم یهود که در آیات 4 الی 7 سوره اسرإ به آن اشاره شده است، نیز از دیگر اهداف این پایان نامه می باشد. لذا در فصل آخر، پیشگویی قرآن از دو انحراف اجتماعی بنی اسرائیل در آخر الزمان که منجر به فساد و برتری جویی این قوم در زمین می گردد، مورد بررسی قرار گرفته است. که به دنبال این دو فتنه و فساد، خداوند بندگانی مؤمن و نیرومند را بر ایشان مسلط ساخته تا آنها را سخت مجازات کنند و آنان را به کیفر اعمالشان برسانند.

قرآن کریم و مسألة استعمال الفاظ آن در بیش از یک معنا با این انگیزه آغاز شد تا راهی برای جمع میان تفسیرها و برداشتهای مختلف و چندگانه از برخی آیات را نشان دهد. این موضوع که بیشتر شکل توصیف و تحلیل به خود گرفته در شش فصل تنظیم شده است. مهمترین نکته فصل اول (کلیات) ارایه تعریفی خاص از معنا و تنقیح جایگاه بحث است و فصل بعدی نیز بر همین تعریف مبتنی شده است. در فصل دوم تا حدی تاریخچة بحث گزارش و سعی شده در ضمن آن تطوراتی که در حوز استعمال لفظ در بیش از یک معنا که یک اصطلاح سنتی و اصول فقهی است رخ داده، نیز گستره های این موضوع بررسی و برای خواننده معرفی شود. در فصل سوم میاحثی به بحث گذاشته شده که به گمان مؤلف نوع موضع گیری دربارة آنها در نتیجه بحث اثر مستقیم دارد. این مباحث عبارتند از: تأثیر ویژگی های گویندة سخن در نوع سخن او، تأثیر ویژگی های شنونده در نوع سخن گوینده، تأثیر تاریخ و جغرافیای قرآن بر استعمال لفظ در بیش از یک معنا، و تعدد معنا و معیارهای آن. فصل چهارم به گزارش دلایل موافقان و مخالفان استعمال لفظ در بیش از یک معنا اختصاص داده شده است. در این فصل که کاملا رنگ بحثهای اصول فقهی سنتی به خود گرفته است در مجموع پنج نظریه معرفی شده و ادله هر یک به اشاره یا تفصیل گزارش شده است. در فصل پنجم نمونه هایی از استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت کاملا تحلیلی و توصیفی به بحث گذارده شده است و از طرح نمونه های نقضی نیز غفلت نشده است و بالاخره در فصل ششم نمونه هایی از این نوع استعمال در روایات رسیده از معصومان مورد تحلیل قرار گرفته است. در دو فصل اخیر همان تعریف ارایه شده از معنا در فصل اول به عنوان یک اصل بر تحلیل نمونه ها سایه انداخته است. در پایان این تحقیق در مجموع دو نتیجه گرفته شده است: نخست آن که نزاع میان دانشمندان در جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا در بسیاری از حوزه هایش همچون مفهومها، مدلولهای التزامی، معانی باطنی، معانی کنایی، مجاز، استعاره و بخشی از مباحث ادبی،نزاعی لفظی می باشد. به این معنا که معانی برداشت شده در دایرة این حوزه ها مورد پذیرش همة مفسران اسلامی می باشد با این اختلاف که برخی آنها را از مصادیق استعمال لفظ در بیش از یک معنا دانسته و برخی این گونه ندانسته اند. دوم آنکه جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت یک قاعدة کلی غیر مقبول می نماید. سپس دو ملاک برای جواز استعمال الفاظ قرآن در بیش از یک معنا معرفی شده است؛ یکی عدم ناسازگاری معانی متعدد لفظ با نصوص آیات محکم، دیگری عدم ناسازگاری با روایات قطعی معصومان علیهم السلام

یکی از اسلوب های بیان که در قرآن فراوان به کار گرفته شده، تعریض است. امروزه تعریض یکی از اقسام کنایه شناخته می شود؛‌ اما در گذشته در معانی دیگر و گاه مرادف با کنایه به کار رفته است و جایگاه نسبتا مهمی در تفسیر قرآن کریم دارد. تعریض به معنای غیرمستقیم، و غیرصریح سخن گفتن است. در این مقاله تلاش شده است تحولات معنایی در این اصطلاح بررسی و نشان داده شود و ضمن بیان اهمیت و بلاغت آن، اقسام تعریض و جایگاه آن در تفسیر آیات قرآن نیز تبیین شود.

این پایان نامه، در بردارنده کلیات و دو فصل پس از آن است. در کلیات به تبیین مسأله، سؤالهای اصلی و فرعی، فرضیه ها، پیشینه مسأله و روش پژوهش اشاره شده است. فصل اول به مفهوم شناسی محکم و متشابه با استفاده از روش معنی شناسی اختصاص یافته و فهمی درون متنی از این مفاهیم مورد نظر بوده است، این دریافت با مجموعه ای از کلید واژه ها که یک حوزه معنایی را تشکیل می دهند، با توجه به روابط معنایی میان این واژه ها به دست آمده است، این مفهوم محور اسلام کفر ارتباط یافته است. بکارگیری این روش معنا شناختی، رویکردی نوین به این مطالعه بخشیده، و در مواردی نتایج متفاوت از دیگر پژوهشها ارایه گردیده است. فصل دوم که به دیدگاه های صحابه و تابعان و مفسران پس از آنان تا پایان قرن ششم اختصاص دارد، و در ضمن آن به زمینه های تدوین اولین کتابهای مستقل درباره متشابهات نیز پرداخته شده است، به سیر تحول و تطور این مفهوم اشاره دارد که در مجموع سه تحول گزارش گردیده است. تحول اول مفهومی است که متعلق به درون جامعه اسلامی و در میان مسلمانان؛ تحول دوم واکنشی است در مقابل تصور وجود اختلاف و تناقض در قرآن که از سوی مخالفان مطرح گردیده؛ تحول سوم بار دیگر به درون جامعه اسلامی بازگشته و به اختلافهای فرقه ای مربوط می شود، و آنچه به عنوان ارجاع آیه ای(متشابه) به آیه دیگر(محکم) در خصوص آیات صفات خداوند در میان مفسران رایج شده از تحول سوم متأثر است.

امروزه یکی از مباحث مهم در حوزه مباحث قرآن پژوهشی، بحث روش شناسی تفاسیر قرآن است که مفسر را در کشف مراد و مقاصد آیات یاری می کند. آیه الله مدرسی یکی از مفسرانی است که روش های خاصی را در تفسیر قرآن بیان کرده است. در این پژوهش، سعی شده است تا مبانی و روش های تفسیری ایشان شناسایی وارزیابی گردد. این پایان نامه در هشت فصل تنظیم شده است: فصل اول، کلیات است. در این فصل، بیان مسا له، سئوا لات اصلی و فرعی تحقیق، اهمیت بحث روش شناسی، پیشینه ی تاریخی، روش تحقیق، اهداف و ضرورت تحقیق ذکر گردیده است. در فصل دوم، زندگی نامه، حیات علمی و سیاسی، معرفی تفسیر من هدی القرآن آمده است. فصل سوم دیدگاه علوم قرآنی مفسر مورد ارزیابی قرار گرفته است.در فصل چهارم منابع مورد استفاده ی مفسر بررسی شده، و میزان استفاده مفسر از آن منابع مشخص گردیده است. فصل پنجم، مربوط به مبانی تفسیری آیه الله مدرسی است شامل: پاسخگو بودن قرآن نسبت به نیاز های بشر، وجود باطن ژرف برای قرآن، پذیرش جری و تطبیق، جامعیت، جاودانگی و جهانی بودن قرآن و فهم پذیری متشابهات است. در فصل ششم، روش های تفسیری مفسر شامل: روش قرآن به قرآن وروش نقلی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل هفتم، روش دیگر ایشان که تفسیر عقلی و اجتهادی است، معرفی شده است. و در فصل هشتم، گرایش های تفسیری مفسر شامل: گرایش اجتماعی، هدایتی تربیتی، فقهی، سیاسی، ادبی، و علمی می باشد.

درباره اعجاز قرآن به لحاظ بیانی و زیبایی ساختار، فراوان سخن به میان آمده است اما جنبه محتوا و مفهوم پدیده ای است که در دوره معاصر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است در این پایان نامه اعجاز قرآن از منظر تشریعات آن به بررسی نهاده شده است. در باب نظریه اعجاز تشریعی قرآن چند پرسش اساسی مطرح است از قبیل این که آیا تحدی قرآن به این بعد از اعجاز قرآن تعلق می گیرد یا نه؟ اعجاز تشریعی از چه زمانی مطرح شد و دارای چه پیشینه ای می باشد؟ چه انگیزه ها و عواملی سبب طرح این نظریه وروی کرد به این بعد اعجاز شده است؟ آیا اعجاز تشریعی به حوزه احکام منحصر است و یا شامل معارف اخلاقی اعتقادی نیز می شود؟ و آیا در نظریه اعجاز تشریعی سنت پیامبر نیز در کنار قرآن کریم ملحوظ می با شد؟ مجموعه این پرسشها و مباحثی دیگر چون موافقان و مخالفان اعجاز تشریعی و ادله آنها، ویژگی های تشریعات قرآن کریم و اهداف این تشریعات و مقایسه ای میان تشریعات قرآن با قوانین موضوعه بشری مطالبی هستند که چارچوبه اصلی این رساله را تشکیل میدهند. تحلیل و توصیف و تطبیق این مطالب در هفت فصل به بحث گذاشته شده است، در این رساله آرای اندیشمندان مختلف پیرامون سؤالات فوق و سوالات فرعی دیگر مطرح گردیده و به تحلیل و نقد و بررسی آن پرداخته شده است. اعجاز تشریعی به فوق العادگی دستور العمل ها و مضامین قرآن توجه دارد که ضامن سعادت فرد و جامعه است و از هر گونه افراط و تفریط مبرا می باشد، این وجه اعجاز از جمله وجوهی است که در دوره معاصر مطرح شده است و همانند هر پدیده دیگری دارای موافقان است که برای جانبداری خود دلایلی را ذکر می کنند و برای طرح آن انگیزه هایی را بر می شمارند.

عنوان این پژوهش«جایگاه علوم قرآنی در تفسیر» است که از دو فصل و هر فصل از چند بخش تدوین گردیده است. در فصل اول ابتدا مفهوم شناسی علوم قرآنی، گستره علوم، تعاریف ارایه شده از علوم قرآن، فرق علوم قرآن به معارف قرآن، ادوار و سابقه تاریخی علوم قرآنی، امام علی و علوم قرآنی، شکل گیری علوم قرآنی، کتاب های جامع علوم قرآنی، طبقه بندی های ارائه شده از علوم قرآنی و طبقه بندی پیشنهادی، مفهوم شناسی تفسیر و طبقات مفسران، هر کدام در قالب یک بخش جداگانه تدوین شده اند. در فصل دوم به بررسی علوم قرآنی و جایگاه هر کدام از آنها در تفسیر پرداخته شده است که این بررسی شامل عناوین، مفهوم شناسی هر یک از علوم، اهمیت یا فایده علم، جایگاه آن علم در تفسیر و در نهایت کتاب شناسی آن علم مورد بحث قرار گرفته شده است. نتیجه گرفته شده اینکه جایگاه تمام علوم قرآنی در یک مرتبه نیست بلکه برخی از علوم قرآنی مانند(اسباب نزول، مکی و مدنی، ناسخ و منسوخ و ...) تأثیر بیشتری در تفسیر دارند. و برخی علوم نیز مانند مبهمات قرآن، اعجاز قرآن، امثال قرآن و غیره جایگاه کمتری در تفسیر دارند و برخی از علوم مانند مباحث مربوط به تاریخ قرآن(نزول قرآن، جمع و تدوین، رسم الخط و ...) نقش و جایگاه خاصی را در تفسیر ایفا نمی کنند. به طور کلی نتیجه گرفته شده است که علوم قرآنی کلید تفسیر قرآن به حساب می آیند.

تاریخ تفسیر قرآن در یک قرن اخیر، با نهضتهای اصلاحی، بویژه اصلاح دینی همراه بوده است و تفسیر پرتوی از قرآن محصول این دوران است. خصوصیت اصلی این تفسیر، آن است که قرآن را کتاب هدایت معرفی کرده و آن را برنامة کامل مسایل دینی، دنیوی، اخلاقی، سیاسی و ... می داند و مفسر آن معتقد است مفاهیم مذکور، نه با تلاوت و ایمان قلبی، بلکه با حضور در صحنة سیاست و اجتماع، قابل درک است. در این تحقیق سعی شده است تفسیر پرتوی از قرآن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. فصل اول، شامل مباحثی مربوط به ویژگی های تحقیق است، فصل دوم به بررسی زندگی نامه مفسر و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و نحوة تنظیم تفسیر پرتوی از قرآن پرداخته است. فصل سوم، شامل آراء علوم قرآنی مفسر، فصل چهارم، منابع عام تفسیر و منابع خاص مؤلف پرتوی از قرآن را مورد بحث و بررسی قرار داده است. در فصل پنجم، به مبانی تفسیر، از جمله فهم پذیری قرآن، صیانت قرآن از تحریف جاودانگی و جهانی بودن قرآن، تناسب میان آیات و سوره های قرآن، عدم ترادف در قرآن، هدایتگری قرآن و باطن پذیری آن، بررسی شده است. و بالاخره در فصل ششم، روش و گرایشهای تفسیری پرتوی از قرآن مطرح شده است که مباحثی چون اجتهادی، گرایشهای هدایتی، اجتماعی، علمی، عرفانی و عقلانی، در تفسیر پرتوی از قرآن مورد بحث قرار گرفته است.

در این پژوهش پس از طرح کلیات بحث، ابتدا به مفهوم حکومت در اندیشه امام علی(ع) سپس به فلسفه و ضرورت حکومت هم از دیدگاه عقل و هم از دیدگاه امام علی(ع) و همچنین به جایگاه حکومت از نگاه آن حضرت(ع) پرداخته شده است، و در مرحله بعد به اصول حکومتی حضرت علی(ع) از جمله: شرح صدر، برپاداشتن حق، عدالت، نفی سلطه، نفی استبثار، شورا، رفق و مدارا، عدم مداهنه، نظم و انضباط، مساوات، پرهیز از شتاب زدگی و سستی، پای بندی به عهد و پیمان، آینده نگری و عاقبت اندیشی اشاره گردیده است. مؤلف در صدد پاسخگویی به این سؤال بود که علل انحطاط حکومت ها از دیدگاه امام علی(ع) چیست؟ که پس از بررسی های لازم به نتایج زیر دست یافت: 1. علل سیاسی انحطاط حکومت ها:عدم پیروی از رهبری، ظلم و بی عدالتی، ترک جهاد، در خطر قرار گرفتن تهنیت، تهدید آزادی ها و نقض حقوق مخالفان و عدم نظارت بر حکمرانان. 2. علل فرهنگی، اجتماعی انحطاط حکومت ها: جدا شدن از اهداف فرهنگی و تربیتی، خود محوری حکمرانان، سازش کاری، چاپلوسی و بستن باب انتقاد، تفرقه، ترک امر به معروف و نهی از منکر، فاصله گرفتن از مردم، بد رفتاری حکمدانان با مردم و جهل به تاریخ. 3. علل اقتصادی انحطاط حکومت ها: فقر و تهیدستی، اخذ مالیات بدون عمران کشور، حیف و میل بیت المال، عدم نظارت بر بیت المال و عدم نظارت بر بازار.