جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از صدر اسلام پیامبر اکرم (ص) و صحابه در مواجهه با بی دینان و خارجان از محدوده ایمانی و نیز با بددینان که به ترتیب در زبان قرآنی «کافر/ مشرک» و «منافق/ فاسق» خوانده شده اند، از اصطلاحات و تعابیر قرآنی استفاده کرده اند، در بررسی تاریخ اجتماعی زبان دینی در اسلام و با در نظر گرفتن انبوهی از شواهد که از متون کلامی، فقهی، تاریخی و ادبی برمی آید، ملاحظه می شود که بسیاری از کاربران این مجموعه واژگان و تعابیر در بافت مباحثات و منازعات درون دینی، مشروعیت چنین کاربردهایی را به سخن قرآنی مستظهر می دانستند.در موارد بسیار فهم ناصواب از آیات مربوط به بددینان و بی دینان موجب شده است که برخی از مسلمانان در جریان تکفیر و تفسیق ها و مناقشات کلامی، فقهی، سیاسی و...از طریق قیاس و تعمیم مصادیق این آیات، واژگان و تعابیر به کار رفته در آن ها را در مورد رقبا و مخالفان به کار گیرند. در این نگاشته بر آنیم با ارائه برخی شواهد تاریخی، چند و چون فهم و برداشت ها از آیات یاد شده را بررسی کنیم و به اختصار نشان دهیم که چگونه فهم ناصواب از این آیات و به کارگیری نادرستشان گاه به جای تقویت همگرایی مسلمانان به واگرایی آنها انجامیده است.

در تاریخ تفکر اسلامی، ایمان و معرفت به عنوان دو مفهوم بنیادی و مناقشه انگیز الهیاتی، همواره مورد نظر اندیشمندان دینی بوده است. مسائل کلامی مهمی چون تکفیر و تفسیق، حسن و قبح عقلی و ... آشکارا پی آمد تفاوت تعاریف از این دو مفهوم اند. در این میان، اهل تصوف با جهان بینی ویژه خود، برداشت و تعریف خاصی از این مفاهیم داشته اند. نظرگاه قابل توجه متصوفه، ما را به بررسی تعریف ایشان از این دو برمی انگیزد. در این مقاله، با پی گیری اقوال اهل تصوف به بررسی معناشناختی(Semantics)  این دو مفهوم نزد ایشان پرداخته شده است. همچنین ارتباط معرفت و ایمان، و سهم تعقل و استدلال در ایمان را از دید صوفیه جست و جو شده، و در پایان به اختصار، شباهت دیدگاه متصوفه با ابن حزم، اشاعره و ماتریدیه در عالم اسلام و پیشگامان ایمان گرایی و معرفت شناسی اصلاح شده در مسیحیت، تطبیق و بررسی گردیده است.

«شد» میان بندی نمادین بوده که هنگام تشرف و پیوستن به سلک جماعات اهل فتوت، اصناف و برخی طریقت های صوفیه، در مراسمی آیینی و در مجلسی با حضور اعضای پیشین، به کمر فرد تازه وارد و مبتدی بسته می شده است، با برگزاری آیین شد، شخص به عضویت دائمی یا آزمایشی جماعات یادشده در می آمد. این آیین که دست کم تا سده هفتم هجری پیشینه دارد، تا دوره حاضر - برای نمونه نزد برخی سلسله های متصوفه - ادامه یافته است. شد، افزون بر این که نشانی از تایید عضویت جماعات یادشده بوده، کارکردهای دیگری نیز داشته است، چنان که نزد پیشه وران و اهل بازار، شد عضو، به نوعی پروانه کسب او شمرده می شده، و در بین برخی متصوفه کارکردهایی شبیه آیین «لبس خرقه» داشته است. کارکردها، تاریخچه، جنس و شکل و ویژگی های ظاهری، شرایط مشدودان و جزئیات مراسم و مجلس شد، بر اساس فتوت نامه ها و کسب نامه ها (به ویژه فتوت نامه های پارسی که در پژوهش های پیشین کمتر به آنها پرداخته شده) در این مقاله بررسی شده اند.