جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داریوش شایگان، از جمله متفکران برجسته‌ی تاریخ معاصر ایران است که آفاق اندیشگی‌اش نه­ تنها در ایران، که تا دوردست‌های عالم تفکر امتداد یافته است. شایگان در مواجهه با هجوم بی‌امان سیل ویرانگر مدرنیته، که می‌کوشید همه‌ی هستی شرق را با خود ببرد، آوای بومی‌گرایی و بازگشت به هویت اصیل سر داد، ندایی که در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی منادیان دیگری نیز چون فردید، شریعتی و آل‌احمد یافت. مقاله‌ی حاضر در پاسخ به این سئوال که: نسبت تفکر اسطوره‌ای شایگان با نگاه وی به شرق و غرب چه بود و این امر چه تأثیری بر آرای وی در باب هویت بومی و اصیل گذاشت، با استفاده از رهیافت جامعه‌شناسی اندیشه و ابزار نقد اسطوره‌ای، این فرضیه را به آزمون می‌گذارد که: شایگان با تأثیرپذیری از ذهنیت اسطوره‌ای خود، که واجد مولفه‌هایی چون عقل‌گریزی، تلقی دوری از زمان، جمع‌گرایی و برساختن تمایزهای دوتایی خیالی بود، ضمن برداشتی زیبایی‌شناختی و استعلایی از شرق و نادیده گرفتن واقعیات و ویژگی‌های بدوی تمدن شرقی، به برساخت هویتی موهوم به عنوان یگانه چاره‌ی مواجهه با مدرنیته‌ی غربی رسید.

شناخت هویت‌های تاریخی از طریق روایت‌های مختلفی از جمله ازلی‌گرایانه، پست‌مدرن و جامعه‌شناسی تاریخی صورت می‌گیرد، ولی ما در اینجا به معرفی روایت تبارشناختی‌ از هویت تاریخی با تأکید بر نظریه ­ی‌ فوکو‌ می‌پردازیم. این روایت، هویت را همواره در طول تاریخ مسئله­ ای محوری می‌داند که در متن روابط و مناسبات قدرت قرارگرفته است. بر این اساس، نیروهای مختلف موجود در هر دوره­ ی تاریخی سعی در اعمال قدرت بر هویت تاریخی را داشته‌اند که این امر را از طریق نهادها، ابزارها، تکنیک‌ها، تاکتیک‌ها، گفتمان‌های مختلف انجام دادند. در کنار این مسئله‌ و با توجه به «حدوثی‌ بودن» تاریخ از دیدگاه تبارشناختی‌ فوکو‌، در دوره‌ها و تبارهای‌ مختلف تاریخی و با حضور نیروهای جدید در اطراف هویت تاریخی، ما همواره شاهد «برساخته‌شدن» وجوه گوناگون هویتی در طول تاریخ بوده و هستیم. مسئله­ ی اصلی مقاله­ ی حاضر، شناخت روش تبارشناسی فوکو‌ و تفاوت روش‌های فوکو‌ با دیگر روش‌های موجود است و در ادامه، فهم ویژگی‌های تبارشناسی در شناخت هویت‌های تاریخی است. بر این اساس، ابتدا تفاوت روش­ شناختی فوکو‌ با دیگر روش‌‌ها درباره هویت را مشخص می‌کنیم، سپس به بررسی ویژگی‌های شاخص روشی فوکو‌ درباره هویت می‌پردازیم.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.