جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گروهی از ما انسانها قطعاً با این پرسش مواجه‌شده‌ایم که «معنای‌زندگی» چیست؟ هرکس با تکیه بر دانش و بینش خویش، پاسخی می‌یابد. بازخوانی و تحلیل پاسخ شاعران معاصر که غالب دغدغه‌ها/مسائل انسان معاصر را در شعر خویش انعکاس‌داده‌اند، راهگشاست. نگارندگان باتوجه به همین مسأله، رویکرد قیصرامین‌پور را به معنای‌زندگی مورد تحلیل‌قرارداده‌اند. در این بحث، ابتدا به معنای «معنا» سپس به مفهوم «زندگی» توجه‌ شده ‌است. در اشعار قیصر، واژة معنا در معنای هدف، ارزش و کارکرد به‌کاررفته‌است. «زندگی» نیز دو مفهوم دارد؛ گاهی شامل جلوه‌های زندگی اعم از تولد، مرگ، جوانی، نوجوانی، همسر و ... می‌شود، و گاهی مراد از آن، مسائل زندگی اعم از درد و رنج، عشق، تناهی، تنهایی، شرور و ... است. امین‌پور در بحث کشف معنای‌زندگی (زندگی معنایی دارد و فقط باید آن را یافت) یا جعل آن (زندگی معنایی ندارد و باید برای آن معنایی ساخت) به جعل معنای‌زندگی باورمند است. وی با تکیه بر دو نظریة فراطبیعت‌گرایی و طبیعت‌گرایی، اموری مانند دست‌یابی به آگاهی عمیق، عاشق‌شدن و عاشقانه‌زیستن، عشق خدا به مخلوقات، شهادت‌طلبی، داشتن فرزند، داشتن زندگی‌کودکانه و ... را معنابخش زندگی می‌داند. لازم به ذکر است که با این رویکرد، روی اشعار امین‌پور، پژوهشی صورت‌نگرفته‌است. ضمناً روش تحقیق، کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا بوده‌است.

معنای زندگی یکی از مسائل مشترک میان انسان گذشته و معاصر است و هر یک با نگاه خاص خود به این مقوله نگریسته‌اند. تحلیل نوع بینش انسان گذشته در این خصوص ـ به ویژه که بهره‌ور از جهان‌نگری عرفانی باشد ـ برای انسان معاصر قابل تأمل است. شاید چنین به نظر آید که این نوع نگرش، توجه چندانی به زندگیِ این‌جهانی نداشته باشد، اما این پژوهش با تکیه بر مصیبت نامه نشان خواهد داد که عطار، معنایابی را جزء سرشت آدمی می‌داند. او زندگیِ معنادار را با دردمندی، جستجوگری، خدا، عشق و توجه به کیفیت زندگی و نه کمیت آن، درپیوند می‌داند. از آن‌جا که این امور، به نوعی از زمینه و نتیجة معنوی و روحانی برخوردار است، دیدگاه عطار را به نظریة فراطبیعت‌گرایان نزدیک می‌نماید. وی ماهیت/کارکرد زندگی و نوع رویارویی آدمی را با آن، در قالب ایماژهایی چون بازی، دوزخ، زندان، شورستان، بیغولة دیوان، بازار/پل/کشتزار، باد/برق و سرمایه نشان می‌دهد و از خلال آن‌ها بیان می‌کند که زندگیِ این‌جهانی، هدف نهایی و اصلی نیست، بلکه ابزاری است برای رسیدن به زندگی آن‌جهانی.

از جمله دغدغه ­های مشترک انسان معاصر و انسان گذشته، مسئله وجود (زیستن) و مرگ (نیستی) است. یکی از مباحثی که می­ توان ذیل دغدغه ی وجود (زیستن) مطرح کرد، مسئله ارادۀ معطوف به خود یا غیر است. چیزی که روانشناسان وجودگرا از آن به «خوداستعلایی» تعبیرکرده اند. فرانکل یکی از این روانشناسان که در این پژوهش، آرای وی با ابوسعید ابی­ الخیر مورد تحلیل و تطبیق قرارگرفته است، خوداستعلایی را «فرارفتن از خود» و «درگیر غیر از خود شدن» می‌داند. ابوسعید نیز تعابیری چون فرارفتن از خود، غایب شدن از خویش و ... را به‌کار برده که نزدیک به مسئله خوداستعلایی است. فرانکل، مصادیق خوداستعلایی را تحقق آرمان هدفی، خدمت به انسان­ها و عشق به دیگران می­ داند. ابوسعید نیز علاوه‌براین موارد، ظلم و تعدی نکردن به دیگران و بخشش (هبه) به انسان­ها را از مصادیق خوداستعلایی برشمرده است. در این نوشتار، آثار خوداستعلایی از منظر ابوسعید، ذیل سه عنوان اخلاقی (دست­یابی به تواضع)، روحی- روانی (رهایی از رنج و جاودانه شدن) و اجتماعی (پرهیز از خشونت) طبقه‌بندی شده است.

مذهب آمیزه ای از جنبه های درونی و بیرونی است. بخش درونی مفاهیم مذهبی است و لایه های بیرونی، در آداب و مناسک و نقش های اجتماعی نمود می یابد. از آن جا که نقش های/ نمودهای اجتماعی دین، تاثیری ارزنده در گرایش جامعه به سمت مفاهیم مذهبی و آداب و مناسک دینی دارند، نوع کنش اخلاقی آنان باید متناسب با جایگاه اجتماعی شان باشد. این مساله هم در منابع دینی و هم در پاره ای از متون ادبی- که رویکردی اجتماعی و اخلاقی داشته اند- مورد بررسی قرار گرفته است. سعدی در گلستان خویش، کنشگران دینی (دین یاران) را با سه رویکرد وظیفه گرایی، غایت گرایی و فضیلت گرایی اخلاقی، رفتارشناسی می نماید. از این سه به لحاظ بسامدی، اخلاق فضیلت کمتر مورد توجه سعدی است. نگارند گان با تکیه بر گلستان، مهمترین موانع وظیفه گرایی و غایت گرایی را نیز تحلیل نموده اند. عواملی چون منفعت طلبی و مصلحت اندیشی از جمله موانع فردی اخلاق گرایی است. همچنین نبود رفاه معیشتی از زمره موانع اجتماعی به شمار می آید.