جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم نافع و سودمند به جامعه هويت مي‌دهد و علم غيرنافع جامعه را بي‌هويت مي‌کند. براين‌اساس يکي از مهم‌ترين مسائلي که طرح آن پس از گذشت چند دهه از پيروزي انقلاب اسلامي لازم و بلکه ضروري مي‌نمايد، موضوع ايجاد تمدن اسلامي است. بديهي است تحقق اين مهم آرزوي ديرينۀ همۀ اولياي الهي بوده است. بنابراين سؤال اساسي قابل طرح در تحقيق پيش‌رو اين است که ملاک و معيارهاي علم نافع در اسلام و غرب چه اموري هستند که موجب مي‌شوند يک جامعه به رشد و کمال برسد و جامعه‌اي به انحطاط کشيده شود. بدين بيان، برپايي تمدن اسلامي لوازمي دارد که مهم‌ترين آنها وجود علم نافع و سودمند است. مهم‌ترين ملاک علم نافع از منظر اسلام اين است که جامعه را از لحاظ مادي و معنوي به‌‌سوي رشد و کمال سوق مي‌دهد. اما در تمدن مدرن غربي، علومي مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرند که جنبه‌هاي مادي آن، جلوۀ بيشتري دارند؛ و نافع بودن يا مضر بودن آن به توليد ثروت و قدرت گره خورده است. به‌همين جهت، نوشتار حاضر با روشي تحليلي ـ استنادي در پي پاسخ به اين پرسش، براساس انديشه‌هاي امام خميني(ره) و رهبر معظم انقلاب است. براساس اين انديشه اگر علم نافع در جامعه‌اي محقق شود، ضمن آنکه جامعه را به رشد و کمال سوق مي‌دهد، تمدن‌ساز نيز هست.

نظام خانواده از منظر اسلام بر سه رکن بنیادین ایمان و باور اصیل، عواطف و گرایش‎های پایدار و سلوک اخلاقی استوار برقرار می‎گردد. قرآن، ضمن اینکه تشکیل خانواده را یکی از نشانه‎های الهی می‎شمرد، تجلی آیات الهی در زندگی خانوادگی را محور ارکان مزبور دانسته است. این حضور الهی دست‎مایۀ اصلی حاکمیت آرامش بر فضای خانواده و زمینه‎ساز تربیت شایستۀ فرزندان است. آفرینش مرد و زن با هویت انسانی یکسان، برقراری ارتباط خاص زناشویی مابین زن و مرد با انگیزۀ نیل به آرامش، ایجاد مودت و رحمت مابین زوجین در آستانۀ ازدواج در راستای تدوام بخشیدن به زندگی آرمانی خانوادگی سرشار از آرامش و فراخواندن اهل تفکر به اندیشیدن در خصوص نظام خانواده، از مرحلۀ تشکیل تا بالندگی و گسترش آن به مثابۀ یکی از آیات الهی، موارد چهارگانه‎ای هستند که خداوند با بیان آنها پرتوی از حضور خویش را ترسیم فرموده است. مقالۀ پیش رو در صدد است با تکیه بر رهنمودهای قرآن و اهل‌بیتb و با روش اکتشافی، به استناد منابع موجود، از جمله با اشاره به نظریۀ «هرم سه بعدی روان انسان» نشان دهد که دو صفت شخصیت مودت و رحمت پشتوانۀ نیرومندی برای ایجاد و نهادینه‌سازی آرامش و فراهم‎آوری زمینه و شرایط برای تربیت فرزندان در زندگی خانوادگی به‌شمار می‎روند. پیرو چنین تحلیلی، نگرش قرآن در رابطه با جایگاه مودت و رحمت به‌مثابۀ دو نمونه از تجلیات الهی و نقش آنها در گسترش آرامش به ساحت‎های بینشی، گرایشی و رفتاری اعضای خانواده تبیین می‎گردد تا هر پژوهشگری در تحقیقات بعدی فراتر از تحقیق حاضر، از اصول برگرفته از این تحلیل برای مشاورۀ خانواده از منظر اسلام بهره‌برداری کند.

ارزش­ها سلسلۀ امور تجویزی هستند که مبتنی بر مجموعه­ای از باور­ها با هدف عینیت بخشیدن به مفاد آن باور­ها تنطیم و ارایه می­گردند. باورها به مثابۀ مبانی و ارزش­ها به منزلۀ بایدها و نبایدها در واقع دو رکن اصلی یک مکتب فکری به شمار می­روند. یکی از مسایل بنیادین در قلمرو ارزش­ها کشف معیارهای سنجش مفاهیم ارزشی می­باشد. مقالۀ حاضر با تمرکز بر انجام چنین رسالتی در صدد است ضمن مراجعه به آثار علامه مصباح یزدی، با روش توصیفی-تحلیلی و در مواردی نقلی-روایی با تکیه بر رویکرد استنتاجی، به هدف تبیین معیارهای مزبور از منظر علامه مصباح بپردازد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عناصری چون نظام­مندی، اصالت، عقلانیت، پایداری، انتقال پذیری، عمق، همسویی با هدف آفرینش، استحکام، اشراف ولایت الهی و انگیزه­مندی نمونه معیارهای سنجش ارزش­ها از منظر علامه مصباح به شمار می­روند. مجموعه آثار و در مواردی سیرۀ رفتاری علامه مصباح از جمله ابزار و منابع این پژوهش خواهد بود.

امر به معروف و نهی از منکر از جنبه‌های گوناگون قابل تجزیه و تحلیل است. مقاله حاضر در صدد است تا با تمسک به تفسیر کامل آیات امر به معروف و نهی از منکر و رهنمودهای معصومان^ رابطه این دو فریضه را با قانون‌مدار شدن تبیین نماید. هر اندازه به امر به معروف و نهی از منکر پای‌بندتر باشیم، نسبت به قوانین مورد تأیید اسلام تعهد بیشتری نشان خواهیم داد. تربیت انسان قانون‌مدار از جمله اهداف تربیتی است که برای امر به معروف و نهی از منکر در نظر گرفته می‌شود. مبانی مستحکم، اصول پایدار و روش‌های متناسب با انتشار فرهنگ و ارزش‌های الهی از الزامات تحقق اهداف مزبور هستند. برای رسیدن به نتیجه مطلوب نباید به کمتر از تربیت شهروند قانون‌مدار مطابق شئون و ارزش‌های قرآنی بسنده شود.

نوشتار پیش‌رو، با مروری بر جهان بینی اسلامی، همگرایی باورها و ارزش‌ها و نقش آن در تربیت اخلاقی روشن و موجَه می‌گردد. در برداشت رایج، ارزش‌ها تابعی از باورها به‌شمار می‌‌روند و بدین‌ترتیب، همگرایی باورها و ارزش‌ها امری طبیعی می‌نماید. از باب مثال، توحیدباوری، ارزشِ تربیت اخلاقی توحیدبنیان و گریزان شدن از اخلاق شرک‌آلود را روشن می سازد. براساس هماهنگی مزبور، باید با شناخت خداوند و ایمان به وحدانیت او، به تربیت اخلاقی توحیدبنیان مجهز شد؛ لذا در چارچوب درک توحید فطری و حکمت الهی، نظر به رابطه تنگاتنگی که مابین باورها و ارزش‌ها برقرار است، با اتکا به هر یک از دو قلمرو کافی است تا توجه به قلمرو دیگر تداعی شود. این نوع هم‌گرایی به‌ویژه در قلمرو اخلاق، به دلیل رابطۀ تعاملی اخلاق و باورها، مدار تربیت اخلاقی قرار می‌گیرد و موجب حرکت استکمالی انسان و استحکام و کارآمدی بیشتر تربیت اخلاقی می‌گردد.