جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قواعد روش‌شناختی حاکم بر پارادایم‌های علم و اهمیت ورود ارزش‌ها و اخلاقیات در آنها از موضوعات مورد بحث مسئولیت اجتماعی علم به شمار می‌رود. مسئولیت اجتماعی علم عبارت است از مبانی روش‌شناختی و ارزش شناختی هر حوزه از علم که تعهد نسبت به این مبانی به عنوان مسئولیت اجتماعی عالمان آن علم شناخته می‌شود. در پارادایم‌های غربی، مسئولیت اجتماعی علم دارای مبانی متفاوت، متکثر و حتی متضاد است؛ در حالی‌که در جهان بینی اسلامی، ورود به واقعیت و شکل‌گیری نظریه اجتماعی، مبتنی بر مدار توحید است. این وحدت، اصل بلامنازع و غیر قابل تغییر و قاعدة پذیرفته شدة اندیشه و تفکر اسلامی است. در اندیشه اسلامی، با توجه به مسئولیت انسان‌ها در برابر خداوند، خویشتن و جامعه، همه و بخصوص عالمان اجتماعی مسئول‌اند تا با مفاهیم ارزشی این جهان‌بینی، جهان اجتماعی خود را بسازند. این مفاهیم ارزشی، علم نافع و معرفت‌شناسی توحیدی باعث شده تا مسئولیت اجتماعی علم در اسلام، متمایز از معیارهای مرسوم در پارادایم‌های علم غربی باشد.

هدف این مقاله طرح مؤلفه‌های اساسی روش‌شناسی علوم اجتماعی در اسلام است. به این منظور، با بهره‌گیری از روش اسنادی و در قالب مقایسة تطبیقی، دیدگاه‌های اندیشمندان غرب (کوهن و پوپر) و مسلمان (چودهاری) مقایسه می‌شود تا بتوان به چگونگی سلسله‌مراتب معرفتی، بر اساس جهان‌بینی اسلامی دست یافت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که جهان‌بینی اسلامی ماهیتاً توحیدی است؛ در حالی که اندیشة غربی مبانی دوگانه‌انگارانه دارد. انسان در جهان‌بینی اسلامی، بر اساس دانش الهی (لوح محفوظ) و با تکیه بر دو جنبه از توانایی‌های خود، یعنی عقلانیت و خلاقیت، جهان اجتماعی را می‌سازد. نظریه‌ای در این مسیر «اسلامی» است که جهان‌بینی آن را بازبینی و تأیید کند. بنابراین، نظریه‌پردازی، در جهان‌بینی اسلامی، با تکیه بر سطح جهان‌بینی انجام و واقعیت جامعة اسلامی، بر اساس نظرهای بنیادین در لوح محفوظ، تبیین و اداره می‌شود. این مطلب بر خلاف منطق اثباتی و دوگانه‌انگارانة غرب و به‌ویژه دیدگاه پوپر است که در آن، پارادایم و فلسفه به واقعیت اجتماعی توجه دارند و تغییر در واقعیت به تغییر پارادایم و فلسفه می‌انجامد.

هدف این مقاله ارزیابی موضوع «غرب‌شناسی» با تأکید بر بسترهای فرهنگی و تاریخی در جوامع اسلامی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که غرب‌شناسی برساختی گفتمانی و عموماً انتقادی در مقابل «شرق‌شناسی» است. شکل انتقادی این گفتمان، خاص کشورهای مسلمان است که به منظور شناسایی و حفظ هویت خود، غیریت‌سازی می‌کنند. مهم‌ترین تمایز این گفتمان از شرق‌شناسی این است که غرب‌شناسی برساخته‌ای دفاعی است تا هژمونیک. غرب‌شناسی انتقادی در جهان اسلام، موضوعی فراتر از مباحثی چون هویت و دفاع ملی در مقابل امپریالیسم و استعمار است، و نوعی دفاع از بنیادهای ارزشی اسلام در مقابل غرب می‌باشد. با توجه به دائرمداری غرب در دانش و به طور خاص دانش شرق‌شناسی، سؤال این است که آیا در درون بستر موجود، می‌توان شاهد ظهور گفتمانی متفاوت و متضاد بود؟ پاسخ منفی است. چراکه غرب‌شناسی در جهان اسلام، گفتمانی است بر مسیری صعب و دشوار که نیازمند توسعة راهبردهای نظری و معرفت‌شناختی درون‌زاست. این گفتمان که نتیجة شرایط تاریخی عصر حاضر و تحولات متعاقب آن در ناخودآگاه امت است، لازم است ضمن حفظ اخلاق مقاومت، از ابزارهای علمی مبتنی بر بستر، به منظور توسعه نظری بهره‌گیری نماید.

هدف: هدف تحقیق حاضر ارزیابی آراء دو تن از اندیشمندان جریان فکری «اسلامی سازی دانش» است. در نیمه دوم قرن بیستم، عطاس در مالزی و فاروقی در آمریکا، طرح کلی اسلامی سازی دانش را مطرح کردند. با وجود تمایز جدی میان آرای این دو، فصل مشترک اندیشه آنها این بود که دانش غرب به خصوص در حوزه علوم انسانی، باید اسلامی شود. بر این اساس، آنها به ارائه الگو هایی از اسلامی سازی این دانش سکولار پرداختند تا بتوانند چالشهای پیش روی تفکر در جهان اسلام را پاسخ دهند. در این مقاله، ابعاد فکری این دو اندیشمند، از چشم انداز هستی شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی، ارزیابی شده است.روش: روش مطالعه، اسنادی است که با رجوع به آثار این دو اندیشمند، آرای آنها ارزیابی می گردد.یافته ها: اگر تولید علم و دانش را در مجموعه ای از سلسله مراتب معرفتی درنظر بگیریم، می توان گفت که فاروقی بیشتر بر ابعاد هستی شناسی و عطاس، بیشتر به ابعاد روش شناختی توجه داشته است. هر چند به لحاظ روش شناختی، فاروقی مراحل 12گانه ای را برای رسیدن به علم اسلامی معرفی کرده و عطاس بیشتر بر دانشگاه اسلامی تاکید می کند که در آن ادب، جای تربیت در دانشگاه را بگیرد؛ اما عدم شفافیت در سلسله مراتب معرفت و نیز ضعف روش شناختی دقیق، در آرای هر دو آشکار است. به عبارتی؛ مراحل 12 گانه فاروقی و دانشگاه اسلامی عطاس، فرایندی روش شناختی نیست که بتوان با آن علم اسلامی تولید کرد.نتیجه گیری: توجه به مبانی بنیادین هستی شناسی، معرفت شناسی و روش شناسی علم اسلامی و نیز سلسله مراتب معرفت، از مبانی اساسی جهت نیل به علم اسلامی است. توجه به این نیازهای اساسی در دیدگاه عطاس و فاروقی ابهام دارد و به درستی پرداخته نشده است؛ هر چند مبانی فکری آن ها کمکی جدی به شکل گیری گفتمان اسلامی سازی دانش در جهان اسلام کرده است.

تحقیق حاضر، مطالعه ای اسنادی است که به ارزیابی انتقادی دو نظریه «انتخاب عقلانی» و «بازار دینی» در جامعه شناسی دین و نسبت اسلام با این نظریات می پردازد. نظریه انتخاب عقلانی، متأثر از طیف وسیعی از مباحث فلسفی، اقتصادی، مطالعات رفتاری و جامعه شناختی است که رفتار کنشگران اجتماعی را مبتنی بر رویکرد عقلانی هزینه فایده تبیین می کنند. از سوی دیگر، نظریه بازار دینی با تکیه بر اصل آزادی انتخاب، شرایط مطلوب برای توسعه و تداوم دین را شکل گیری بازار دینی می داند. محور مشترک هر دو نظریه عقلانیت است که براساس آن، انتخاب دین در بازار آزاد و متکثر دینی و در فرایندی از تحلیل هزینه فایده انجام می گیرد؛ درنتیجه هرچه مؤسسات دینی توسعه یافته تر باشند، شادابی دینی نیز بیشتر است. با وجود بسط گسترده این دو نظریه در جامعه شناسی دین، انتقاداتی چون ضعف در تبیین سطوح ساختاری و کلان، مسئله تعمیم سازی نظری و تجربی، کم توجهی به عواطف و ارزش ها و عقاید انسانی، برون نگری دینی، این همان گویی در فرض ها و مهم تر از همه، تبیین نظری و تجربی در بستر سکولاریسم بر آنها مترتب است. از چشم انداز اسلامی نیز مهم ترین انتقاد، شکل گیری این دو نظریه در بستر سکولار است.

همة حوزه های علمی در علوم انسانی، مبتنی بر معرفت شناسی، هستیشناسی و ارزش شناسی مشخصی است که در این مبانی بنیادی، تفاوت های جدّی میان فلسفة غرب با جهان بینی اسلامی وجود دارد. معرفت شناسی در فلسفة غرب، مبتنی بر دوگانه انگاری و فردمحوری است که نتیجه این دو خصیصه سکولاریسم است. با اصالت دادن به واقعیات حسی، ساحت علم در اندیشه غرب بر ستون هایی بنا میگردد که همواره در حال تغییر است. این تغییر در مفهوم «پارادایم» کوهن و گزارة «ابطال پذیری» پوپر به اوج خود میرسد. بر خلاف اصالت واقعیت در اندیشه غرب، اندیشه اسلامی دارای معرفت شناسی توحیدی است که اصالت با منابع فراروایی وحی و سنت الله است. در این جهان بینی، یافته های حاصل از مشاهده و غور در کائنات و طبیعت، باید با سطوح عالی لوح محفوظ و سنت الله در میان گذاشته شوند و از آن اعتبار یابی کنند. اگر منابع الهی آن را تایید کردند، علم دینی بوجود آمده است. در غیر این صورت، علم است، اما دینی نیست. این مقاله تلاش دارد تا با نگاهی به آرای اندشمندان، مختصات فوق را بررسی کند. همچنین ویژگیهای علم در اندیشه غربی را با خصیصة علم در جهان بین اسلامی مقایسه کند.

هدف این مقاله طرح مولفه های اساسی روش شناسی علوم اجتماعی در اسلام است. به این منظور، با بهره گیری از روش اسنادی و در قالب مقایسه تطبیقی، دیدگاه های اندیشمندان غرب (کوهن و پوپر) و مسلمان (چودهاری) مقایسه می شود تا بتوان به چگونگی سلسله مراتب معرفتی، بر اساس جهان بینی اسلامی دست یافت. نتایج تحقیق نشان می دهد که جهان بینی اسلامی ماهیتا توحیدی است؛ در حالی که اندیشه غربی مبانی دوگانه انگارانه دارد. انسان در جهان بینی اسلامی، بر اساس دانش الهی (لوح محفوظ) و با تکیه بر دو جنبه از توانایی های خود، یعنی عقلانیت و خلاقیت، جهان اجتماعی را می سازد. نظریه ای در این مسیر «اسلامی» است که جهان بینی آن را بازبینی و تایید کند. بنابراین، نظریه پردازی، در جهان بینی اسلامی، با تکیه بر سطح جهان بینی انجام و واقعیت جامعه اسلامی، بر اساس نظرهای بنیادین در لوح محفوظ، تبیین و اداره می شود. این مطلب بر خلاف منطق اثباتی و دوگانه انگارانه غرب و به ویژه دیدگاه پوپر است که در آن، پارادایم و فلسفه به واقعیت اجتماعی توجه دارند و تغییر در واقعیت به تغییر پارادایم و فلسفه می انجامد.

قواعد روش شناختی حاکم بر پارادایم های علم و اهمیت ورود ارزش ها و اخلاقیات در آنها از موضوعات مورد بحث مسوولیت اجتماعی علم به شمار می رود. مسوولیت اجتماعی علم عبارت است از مبانی روش شناختی و ارزش شناختی هر حوزه از علم که تعهد نسبت به این مبانی به عنوان مسوولیت اجتماعی عالمان آن علم شناخته می شود. در پارادایم های غربی، مسوولیت اجتماعی علم دارای مبانی متفاوت، متکثر و حتی متضاد است؛ در حالی که در جهان بینی اسلامی، ورود به واقعیت و شکل گیری نظریه اجتماعی، مبتنی بر مدار توحید است. این وحدت، اصل بلامنازع و غیر قابل تغییر و قاعده پذیرفته شده اندیشه و تفکر اسلامی است. در اندیشه اسلامی، با توجه به مسوولیت انسان ها در برابر خداوند، خویشتن و جامعه، همه و بخصوص عالمان اجتماعی مسوول اند تا با مفاهیم ارزشی این جهان بینی، جهان اجتماعی خود را بسازند. این مفاهیم ارزشی، علم نافع و معرفت شناسی توحیدی باعث شده تا مسوولیت اجتماعی علم در اسلام، متمایز از معیارهای مرسوم در پارادایم های علم غربی باشد.

هدف از نگارش مقاله حاضر کشف و ارائه الگوی پارادایمی رابطه جوانان شیرازی با رسانه است. روش تحقیق بر اساس روش گروه کانونی و تحلیل آن بر اساس مدل های نظریه زمینه ای است. نتایج تحقیق نشان می دهد که جوانان از نظر هویتی خود را افرادی با خلاقیت بالا و عقلانیت پایین تعریف می کنند؛ از نظر عقیده، الگوپذیر و در عین حال منتقدند؛ نگاهشان نسبت به رسانه داخل همراه با بی اعتمادی و تک کارکردی بودن آن است و به رسانه خارجی متمایل اند، مدیریت گذران اوقات فراغت از سوی جوانان اجام می شود که به شدت متاثر از فضای رسانه ای است؛ از نظر رابطه با رسانه اعتماد به رسانه بیگانه، کم اعتمادی به رسانه داخل، و نیز تمرکز بر رسانه مدرن تا سنتی است؛ و از نظر عملکرد رسانه در ایران آن را غیرعملکردی، خاص گرایانه، و عاطفی قلمداد می کنند. در کشور ما ضروری است که رسانه به کیفیت تعامل خود با مخاطب، سبک زندگی و مصرف رسانه ای جوانان، و نیز به ترجیحات و علائق آن ها توجه داشته باشد. در این زمینه توجه به تغییرات وسیع اجتماعی و شکل گیری رسانه های جدید ضرورتی انکارناپذیر است.