جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهاد وکالت در عصر امامان(علیهم السلام) مبحثی است که تحقیق درباره ابعاد گوناگون آن ضرورت دارد. این عنوان بر مجموعه فعّالیت های مخفیانه ای اطلاق می شود که از عصر امام صادق(علیه السلام) آغاز شد و تا انتهای دوران غیبت صغری به طور مداوم و مستمر، همراه با افت و خیزهایی به کار خود ادامه داد، و با شروع دوران غیبت کبری نیز به شکل دیگری استمرار یافت. «نهاد وکالت»، دارای نظم و انسجام و هماهنگی، و تحت فرماندهی و نظارت مستقیم امامان(علیهم السلام) بوده است و اعضای این نهاد، «وکیلان امامان(علیهم السلام)» بوده اند که با توجّه به شایستگی ها و وجود شرایط لازم در آنان، از سوی امامان(علیهم السلام)انتخاب و به سوی محلّ مأموریت خویش گسیل شده، وظایف محوّل را به انجام می رساندند. پیدایی این نهاد، معلول علل و اسباب خاصّی بوده که زمینه های روی آوری امامان(علیهم السلام)به آن و استمرار فعّالیتش را فراهم ساخت; اگرچه با توجّه به شدّت و ضعف اوضاع مقتضی، فعّالیت این نهاد از جهت کمّی و کیفی متفاوت بوده است. همچنین وظایف این نهاد و ویژگی های آن، محدوده فعّالیت آن، شرایط لازم برای اعضای این نهاد، یعنی وکیلان امامان(علیهم السلام)، و بر شماری آنان و معرّفی ویژگی های هر یک (در حدّ گنجایش این رساله)، و بررسی ادّعاهای دروغین درباره وکالت و بابیّت امامان(علیهم السلام) و پدیدار شدن خیانت و فساد در برخی از اعضای این نهاد و کیفیت ارتباط وکیلان با امامان(علیهم السلام)و روابط آن ها با یک دیگر و کیفیت تعامل آنان و حکومت عبّاسی و یک سلسله مباحث یگر، از جمله مسائلی هستند که در این رساله، به حول و قوّه الهی، درباره آن ها بحث و بررسی صورت گرفته است. در این کار تحقیقی، سعی بر آن بوده است تا تمام منابع، اعمّ از منابع اولّیه و غیر آن ها تا مطالعات تحقیقی عصر حاضر، تا آن مقدار که در دسترس بوده، بررسی و مداقّه شود. از آن جا که در این مبحث، سر و کار فراوانی با وکیلان امامان(علیهم السلام) و شرح حال آن ها داریم، در ابتدای کار، به نخستین آثار رجال شیعی، نظیر رجال و فهرست مرحوم شیخ طوسی و رجال نجاشی و رجال کشّی (اختیار معرفة الرجال شیخ طوسی)، سپس به منابع متأخّر رجالی همچون خلاصة الاقوال علاّمه حلّی و رجال ابن داوود و تنقیح المقال مرحوم علاّمه مامقانی و معجم رجال الحدیث مرحوم آیت الله خویی و قاموس الرجال مرحوم تستری و برخی دیگر از منابع رجالی و تراجم شیعه مراجعه شد، و اسامی و ویژگی های تمام کسانی که به وکالت آن ها تصریح شده بود یا احتمال وکالت آن ها وجود داشت، استخراج شد، و افزون بر این منابع، تحقیقات انجام گرفته در تاریخ امامان(علیهم السلام)که به نحوی، به مسأله نهاد وکالت اشاره کرده بودند نیز مورد استفاده قرار گرفت. در تمام این تلاش ها، هدف نویسنده، کشف حلقات مفقوده در ابعاد گوناگون تاریخ امامان(علیهم السلام)بوده است.

سازمان وکالت، مجموعه ‏اى متشکل از امامان معصوم و عده ‏اى از پیروان نزدیک و وفادار آنان بود که با همکارى یکدیگر، تشکیلات هماهنگ و منسجمی را پدید آوردند تا با اتکاء بر آن پیشبرد اهداف دینی خود را محقق سازند. وظایف این سازمان به امور مالی منحصر نبود و وظایف سیاسی، دینی و ارشادی را نیز شامل می­شد. این تشکیلات از نیمه دوم عصر امامت، یعنى از زمان امام صادق علیه السلام به بعد آغاز به کار نمود و رفته‌رفته داراى نظم و گستردگی و هماهنگی بیش­ترى شد و تا پایان عصر غیبت صغرا استمرار داشت. در عصر امام کاظم علیه السلام ، این سازمان با مشکلاتی همچون دستگیرى و شکنجه حضرت و برخی از وکلا مواجه شد، ولی نواحی زیر پوشش وکلا و محدوده اقتدار آنان با تشدید فعالیت‏ها گسترش می‏ یافت. وکلاى آن حضرت در نقاطی مثل کوفه، بغداد، مدینه، مصر و برخی نقاط دیگر به فعالیت مشغول بودند. آن حضرت با وجود حبس و فشارهای موجود، توانستند تشکیلاتی را که پدرِ بزرگوارشان تأسیس کرده بودند، نه­تنها حفظ کنند بلکه آن را گسترش دهند. در پژوهش حاضر، جایگاه و وضعیت این سازمان در عصر امام کاظم (ع) †و نیز نقش آن حضرت در حفظ و گسترش آن بررسی خواهد شد.