جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان اسلامی به¬مثابه یک نهاد اجتماعی، در تاریخ اجتماعی ایران، از اهمیت والایی برخوردار است. چنانکه از بدو شکل¬گیری، با بهره¬گیری از تعالیم خاص خود در پی تثبیت گزاره¬های قدرت برآمد و با تأثیر از شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی، به¬عنوان یک گفتمان قدرتمند، در معادلات اجتماعی، سیاسی و مذهبی در تاریخ ایران نقشی برجسته پیداکرد. مولوی و عطار از جمله ادیبان عارفی هستند که در قالب کلام منظومشان در مثنوی معنوی و منطق‌الطیر، به بیان اندیشه‌های اجتماعی خویش، از منظر عرفانی پرداخته‌‌اند. پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی بیان¬می‌دارد که ساختار قدرت به¬تعبیر فوکویی آن، در عرفان اجتماعی، بر پایه جایگاه پیر و تعالیم لازم‌الاجرای او تبیین گردیده¬است به¬گونه‌ای که هژمونی قدرت در مقام پیر، با توجه به وجوه تاریخی و معرفتی در عرفان اسلامی در دستگاه نظری و عملیِ سازمانِ خانقاه، منجر به سوژه سازی مرید می‌شود؛ و پیر نیز، با تکیه بر اصل ولایت و انسال کامل، در حوزه قدرت و در امر راهبردی اجتماعی، دارای جایگاهی شاخص است. کلیدواژه¬ها: عرفان اجتماعی، دیرینه‌شناسی، میشل فوکو، مثنوی مولوی، منطق‌الطیر عطار.

میشل فوکو (1984-1926) فیلسوف پست مدرن فرانسوی در آثار مختلف خود به تامل در ماهیت فلسفه و مناسبات آن با تجدد پرداخته است. این مقاله با توجه به طرح مناقشات معاصر در باب سرشت و سرنوشت فلسفه که ذیل ادبیات «متافلسفه» از دهه 1970 به این سو مطرح شده است و با مراجعه به آثار کلیدی فوکو هم‌چون نظم اشیاء، دیرینه‌شناسی دانش، تاریخ جنسیت، قدرت- دانش به بازخوانی مناسباتِ فهم فوکویی از فلسفه (متافلسفه فوکو) در پیوند با خوانشی که وی از اومانیسم به مثابه بنیاد تجدد دارد می‌پردازد. آن‌چه در آرای فوکو به منزله حلقه وصل متافلسفه و تجدد است کوشش نظری وی در بسط و تعمیق ادبیات فکری «ضد اومانیسم» در سنت فلسفه قاره‌ای می‌باشد.

مقاله حاضر تلاش کرده است تا از طریق مواجهۀ اندیشۀ هانا آرنت و میشل فوکو به بازاندیشی و بازنگری رادیکال و ریشه‌­ای از مفاهیم قدرت، مقاومت و سوبژکتیویته بپردازد. در وهلة نخست ممکن است تصور شود که اندیشۀ این دو متفکر بنا بر مبانی فلسفی و نظری متفاوتی که دارند، نه همسو با یکدیگر، بلکه در تقابل باشند و از همین منظر احتمال هرگونه گفتگو غیرممکن فرض شود؛ اما مدعای اصلی مقاله رهیافتی غیر از این است و بر همین اساس نه تنها زمینه‌ها و مبانی مشترکی در ساخت­‌گشایی قدرت و به تبع آن بازاندیشی مفاهیم سوبژکتیویته و عاملیت انسانی در اندیشة این دو متفکر وجود دارد، بلکه باید برخی از نتایج مهم آرای سیاسی آن­ها را همسو و مکمل هم دانست که نه تنها به تعمیق و توسعۀ اندیشة یکدیگر، بلکه به خلق رویکردهای جدیدی در عرصة سیاست یاری می‌رسانند. بدین­‌ترتیب، پرسش‌­­های راهبر نوشتار حاضر عبارتند از: ساخت­‌گشایی از قدرت در اندیشة آرنت و فوکو چه عاملیت و کارگزاری به سوژۀ معاصر خواهد بخشید؟ چگونه قدرت به جولانگاه مقاومت بدل و هم‌زمان امکان­‌های نوینی به سوی سوژه گشوده می­‌شود؟ یافتۀ اصلی نوشتار حاضر این است که قدرت در اندیشۀ متفکران مذکور برخلاف خوانش‌­های سنتی و مدرن، مفهومی مثبت، خلاق و مولد است و بر پایۀ همین مفروضات در بطنِ خود مقاومت و شیوه‌­های جدیدی از مبارزه و ایستادگی را برای سوژه به همراه دارد. اگرچه باید انتظار داشت که به دلیل تفوق امر سیاسی یا امر اجتماعی در اندیشة این دو، تفسیرشان از مقاومت، عاملیت و حتی قدرت متفاوت از یکدیگر باشد.

ترجمه ماشینی : دریدا و فوکو سهم عمده ای در تفسیر این دو متفکر بسیار تأثیرگذار دارند. این کتاب با ردیابی لحظه‌هایی که استدلال‌های دریدا و فوکو به هم نزدیک می‌شوند، بلکه در کجا منحرف می‌شوند، اساساً درک ما را نه تنها از این دو فیلسوف، بلکه به‌طور گسترده‌تر از امر سیاسی بازنمایی می‌کند. این تنها اثری است که به صورت موضوعی حول مسائل معرفت شناسی، اخلاق و سیاست سازماندهی شده است که کل آثار دریدا و فوکو را با یکدیگر به گفت و گو می کشد. این کتاب نه تنها میان آثار آنها در دهه‌های 1960 و 1970، بلکه آثارشان را که به مسائل سیاسی پیرامون لیبرالیسم، سرمایه‌داری و دموکراسی می‌پردازد، قاب‌بندی می‌کند. این کتاب اولین ارزیابی انتقادی اساسی از کار سیاسی دریدا و فوکو را ارائه می دهد و همچنین این متفکران مهم را در بحث های معاصر در نظریه سیاسی قرار می دهد.

ترجمه ماشینی : این کتاب گفت‌وگوی بین‌فرهنگی غنی بین فلسفه امانوئل کانت و میشل فوکو و متفکران کلیدی آفریقایی مانند کوامه آنتونی آپیا، آشیل ام‌بِمبه، کواسی وایردو، کوامه گیکه، تسنای سرکوبرهان و هنری اودرا اوروکا ایجاد می‌کند. این کتاب با نشان دادن غنای فکری که در فلسفه آفریقا و آفرودیاسپوریک یافت می شود، دیدگاه های غرب محور از آینده آفریقا را به چالش می کشد. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه متفکرانی مانند سرکوبرهان از ناهماهنگی‌های آثار کانت انتقاد کرده‌اند، در حالی که دیگرانی مانند Wiredu، Gyekye، Appiah و Mbembe به آثار او به صورت مثبت‌تری ارجاع داده‌اند و مفاهیم سیاسی مترقی مانند دولت فراملی را توسعه داده‌اند. جهان وطنی جزئی و آفروپولیتانیسم. این کتاب در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازد که ام‌بمبه و مودیمبه چگونه به ایده‌های فوکو در رمزگشایی گفتمان‌های مختلف دانش غربی، آفریقایی و آفرودیاسپوریک درباره آفریقا پاسخ داده‌اند. این کتاب با در نظر گرفتن نظریه‌های مختلف مبادله بین‌فرهنگی، از وام‌گیری فرهنگی Gyekye، مکالمه آپیا در فراسوی مرزها، گفت‌وگوی میان فرهنگی Wiredu، تفکر مبمبه خارج از چارچوب، گفتگوی Serequeberhan از راه دور، و فراخوان Oruka برای توزیع مجدد جهانی و جدید به پایان می‌رسد. نگرش اکوفلسوفانه برای حفاظت از موجودیت انسان در این سیاره. این کتاب همه ما را به گفتگوی بین فرهنگی و احترام متقابل به خلاقیت های فرهنگی مختلف دعوت می کند. برای محققان فلسفه در هر کجای جهان که هستند، خواندنی مهم خواهد بود.

ترجمه ماشینی : این کتاب با محوریت موضوع «سیاست فلسفه»، مراحلی را دنبال می‌کند که طی 14 سال تدریس فوکو در کالج دو فرانس، شجره‌نامه قدرت، قانون و سوبژکتیویته دوباره سازماندهی شد، زیرا تمرکز وی از حاکمیت به حکومت. ساندرو شینیولا در اینجا استدلال می کند که این موضوع کلید درک چهار ویژگی کار فوکو در این دوره است. اولاً، خصلت سیاسی بلافصل خود را پیش‌زمینه نشان می‌دهد. دوم، نشان می‌دهد که «سفر یونانی» فوکو نیز هدفش سیاست سوژه‌ای است که قادر به رویارویی با فرآیندهای دولتی شدن قدرت است. سوم، روشن می کند که ایده «حکومت خود» – با تکیه بر اخلاق مسئولیت فکری که ریشه وبری دارد – پاسخی به فرآیندهایی است که در حکومت نئولیبرال، سوژه را به عنوان یک فرد تولید می کند (به عنوان مثال). یک مصرف کننده، یک عامل بازار، یک کارآفرین و غیره). چهارم، مضمون «سیاست فلسفه» بیانگر این است که تحقیقات فوکو هرگز صرفاً علمی یا خنثی نبوده است. بلکه با یک موقعیت سیاسی خاص مشخص می شد. در مقابل تفاسیر اخیر که خطر تبدیل فوکو به یک محقق را دارد، در اینجا فوکو به عنوان یک شخصیت کلیدی برای تحقیقات فقهی و سیاسی-فلسفی دوباره معرفی می شود.