جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر نسخه برگردان دو مجموعه خطی از آثار ابن‌ابی‌جمهور احسائی اندیشمند شیعی است که اصل آن در کتابخانه مدرسه مروی در تهران است. در مقدمه کتاب، ویژگی‌های متن‌شناختی و نسخه‌شناختی هریک از رساله‌های نه‌گانه معرفی شده است و در ادامه، نخست به زندگی ابن‌ابی‌جمهور اشاره می‌شود و سپس گاهشمار پژوهش‌های جدید در باب زندگی و آثار این اندیشمند خاطر نشان می‌گردد. «ابن ابی جمهور احسائی» از متکلمین امامی مذهب سدة دهم هجری است که ضمن سفرهای فراوان، مشهد را پایگاه تدریس خود قرار داده بود و در آن‌جا با دانشمندان اهل سنت نیز به مناظره می‌پرداخت. مجموعة حاضر مشتمل است بر نه رساله از آثار ابن ابی جمهور که از نسخه‌های خطی آنها عکس گرفته شده و در دو بخش تنظیم گردیده است. بخش اول این مجموعه دارای شش رساله است که به ترتیب عبارت است از: رساله (1) اثر اصلی ابن‌ابی‌جمهور مسلک الافهام فی علم الکلام است که پس از استقبال علاقه‌مندان از آن، خود وی شرحی بر آن نگاشته است با عنوان المجلی. همچنین ابن‌ابی‌جمهور به نگارش حاشیه بر مسلک الافهام با عنوان النور المنجی من الظلام همت گمارده است. مسلک الافهام دارای دو بخش اصلی در باب توحید و افعال حق تعالی است.   رساله (2) قبس الاقتداء فی شرائط الافتاء و الاستفتاء رساله‌ای است در تأیید اجتهاد و نفی تقلید از مردگان و شرایط فتوا دادن و درخواست کردن فتوا. رساله (3) کاشفة الحال عن احوال الاستدلال رساله‌ای است مفصل در باب اصول فقه با یک مقدمه و پنج فصل. رساله (4) البوارق المحسنیة لتجلی الدرة الجمهوریة این رساله در شرح اثر دیگری از ابن ابی جمهور با عنوان الدرة المستخرجة من اللجة فی الحکمة است. رساله (5) ذکر مستحقی الزکوة. رساله‌ای است مختصر در تفسیر آیة شصت از سورة توبه. رساله (6) رسالة فی النیة و ذمّ الوسواس فیها. رساله‌ای است در باب نیت در اعمال.   بخش دوم این مجموعه نیز دارای سه رساله است که به ترتیب عبارتست از: رساله (1) الرسالة البرمکیة فی فقه الصلاة الیومیة این رساله اثری است فقهی در باب احکام نمازهای روزانه.  رساله (2) المشهدیة فی الاصول الدینیة و الاعتقادات الحقیة بالدلایل الیقینیة رساله‌ای است مختصر در اصول دین. رساله (3) عروة المستمسکین بأصول الدین رساله‌ای است مختصر و منحصر به فرد در اصول دین و همانند مسلک الافهام در دو بخش توحید و افعال حق تعالی.   در پیشگفتار بیست‌و دو صفحه‌ای کتاب به انگلیسی ضمن بررسی زندگی و آثار ابن‌ابی‌جمهور احسائی خاطر نشان می‌شود که برخی از اندیشمندان اسلامی مانند شهرزوری به نگارش زندگی‌نامه اندیشمندان پیشین و به ویژه استاد خود سهروردی اهتمام کرده‌اند، از این رو می‌توان از رهگذر این نوع نگارش‌ها به زوایای پنهان زندگی و آثار آنها دست یافت. اما در باب زندگی و آثار ابن ابی جمهور بیشتر منابع همان آثار برجای مانده و اجازه‌های صادر شده از وی است. اشمیتکه بر پایة آثار و اجازات ابن ابی جمهور کوشیده است بخش‌هایی از رخدادهای زندگی وی را آشکار سازد. همچنین یکی از اجازات وی را که برای محمد بن صالح الغروی در دهم جمادی الاول در مشهد صادر شده است در هفت صفحه تصحیح و به چاپ رسانده است. در پایان بخش اول و بخش دوم کتاب، فهرستی از آیات، احادیث، اشعار، اعلام، مکان‌ها، اقوام و مذاهب، و کتاب‌ها قرار دارد.

در 1997 م. مقاله ای در مجلۀ آسیایی چاپ شد که به معرفی سه مجموعه و کتابخانۀ شیعی در اروپا می پردازد. در این مقاله چنین آمده که به سبب توجهاتی که در سال های اخیر به مطالعات شیعه پژوهی به طور اعم، و شناخت شیعۀ دوازده امامی، به طور اخص، شده است و نیز به سبب مشکلات هرچه بیشتر دسترسی به منابع و کتابخانه های سنتی شیعی (به ویژه در عراق و ایران)، مؤلفان مقاله سعی کرده اند با نگارش آن، سه مجموعۀ شیعی را در اروپا معرفی کنند. این سه مجموعه عبارت اند از: 1. مجموعۀ شیعی در دپارتمان شرقی دانشگاه کلن آلمان (بنیان گذاری شده توسط مرحوم عبدالجواد فلاطوری)؛ 2 . مجموعۀ هانری کربَن و 3. مجموعۀ شیخی، هر دو در بخش علوم دینی مدرسۀ کاربردی مطالعات عالی دانشگاه سوربن پاریس. در ادامۀ مقاله فهرست آثار موجود در مجموعۀ شیخی (اعم از دست نویس و چاپ سنگی) نیز به ترتیب نام مؤلفان آن آمده است. این مقاله ذیلی دارد که در آن به مسألۀ خودسانسوری در چاپ کتاب های شیعی می پردازد. پیام اصلی و در واقع هشدار این ذیل برای محققان اروپایی در این است که از آن جا که مصححان متون شیعی، به ویژه در ایران آگاهانه مطالبی را به هنگام تصحیح و چاپ از اصل متن حذف می کنند، به ناچار برای استفاده از متون شیعی هنوز باید به چاپ سنگی ها و دستنویس ها مراجعه کرد. متن کامل این مقاله نوشتۀ محمدعلی امیرمعزی و زابینه اشمیتکه، به ترجمۀ احمدرضا رحیمی ریسه که در فصلنامۀ نقد کتاب میراث (سال اول، شمارۀ 3 و 4، پاییز و زمستان 1393) منتشر شده است.

این کتاب گزارش مواجهة سیدمحمّد مهدی بروجردی طباطبایی مشهور به بحرالعلوم (1155- 1212 ق.) دانشمند امامی مذهب با یهودیان ذوالکفِل (شهری در سی کیلومتری جنوب حلّه میان نجف و کربلا) در سال 1211 ق. است. متن عربی کتاب بسیار کوتاه است و در ادامه گزارش فارسی آن نیز آمده است. نگارش گزارش متن عربی کتاب در سال 1221 ق. و متن فارسی آن در 1252 ق. به پایان رسیده است. متن مناظره بیشتر پیرامون انتقاداتی است که سید بحرالعلوم دربارة محتوای تورات مطرح می‌کند، مسائلی مانند گوساله‌پرست‌شدن قوم بنی‌اسرائیل و عبادت بتان، تحریف تورات، قصة لوط و دو دختر او و ... . این مسائل در نهایت یهودیان را به تأمل در عقاید دینی خویش وامی دارد. شایان ذکر است که مصححان کتاب مقدمة ارزشمندی دربارة کتاب، نسخه‌ها، و روش تصحیح آن نوشته‌اند؛ همچنین متن مقدمة انگلیسی نیز در انتهای کتاب آورده شده است.