جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌عربي يكي از شخصيتهاي مهم عرفان نظري در جهان اسلام است. او بواسطه استفاده از مرده ريگ عرفاي بزرگ اسلامي و بويژه ايراني از يكسو و نيز برخورداري از ميراث فكري متفكران مسلمان در غرب سرحدات اسلامي و بويژه اشبيليه يا همان سويل، جايگاه منحصر به فردي در ميان عارفان مصنف مسلمان دارد. منزلگاه فرهنگي اندلس بعنوان خط تقارن فكري عرفان اسلامي با عرفان مسيحي و بخصوص با عرفان يهودي برآمده از پس قرنها در اين نقطه از زمان و مكان و تأثيرگذاري ابن‌عربي بر اين جريانها ضرورت شناخت مستمر او را با قلمهاي مختلف بيشتر نشان ميدهد و در اين ميان او را بايد با فصوص الحكم در ترازوي شناخت قرار داد؛ چرا كه اين اثر بزرگ ابن‌عربي محصول جدي جريان تاريخي عرفان اسلامي و اندلس است. شارحان زيادي فصوص الحكم را شرح كرده‌اند كه همه لزوماً دست ارادت به مصنف نداده‌اند بلكه آراء او را در شرحهايشان نقد نيز كرده‌اند لكن همه او را به بزرگي فكر در اين اثر ستوده‌اند. نوشتار حاضر نگاهي تحليلي به شخصيت محيي‌الدين مي‌اندازد و فصوص الحكم را در ترازوي نگاه مصنف و شارحان آن مورد بررسي شناختي شكلي و محتوايي قرار ميدهد تا از زواياي اين شناخت، جستارهاي بعدي را بصورت تطبيقي در محيط بين‌الادياني اندلس بهتر بتوان انجام داد و انديشه‌هاي اين بزرگمرد مكتب اندلس را در نقطه تقارن فرهنگها بهتر درك كرد.

ابوحامد محمد غزالی (505-450ق/1111-1014م) دانشمند برجسته‌ مسلمان بود که با طرح اندیشه‌ها و دیدگاه‌های چالش‌برانگیز خود، واکنش‌های مختلفی را از سوی دانشمندان مناطق مختلف جهان اسلام برانگیخت و به برخی آثار و اندیشه¬هایش انتقاد شد. دیدگاه‌های غزالی در آثار گوناگونش به ویژه احیاءعلوم‌‌الدین به مغرب و اندلس نیز راه یافت و برخوردهای متفاوتی را در آن سرزمین¬ها که از لحاظ سیاسی زیر حکومت مرابطین قرار داشت، ایجاد کرد و عده¬ای به مخالفت با غزالی برخاستند. جمودِ فکری و تعصبِ شدید مرابطین و تأثیرگذاری دانشمندانِ متعصب و یکسونگر بر حکومت مرابطین، علی¬بن یوسف بن تاشفین فرمان‌روای مرابطی را بر آن داشت تا در سال 503 ق/1109م دستور سوزاندن کتاب احیاءعلوم‌الدین را صادر کند. مهم‌ترین علل برنتابیدن این اثر، وجود احادیث ضعیف یا مجعول، بیان اندیشه‌های اهل تصوف و توجه غزالی به علم اصول فقه بود. در عین حال برخی دانشمندانِ مغرب و اندلس به حمایت از غزالی و آثارش برخاستند و تلاش کردند اتهاماتِ مزبور را پاسخ دهند.