جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بساطت ذات واجب ـ که در فلسفه با همین نام، و در کلام با نام «توحید احدی» از آن یاد میشود ـ از مباحث مهمّ الهیات بالمعنیالاخص است. نفی ترکیب از ذات الهی، به ویژه ترکیب از اجزای خارجی (اعم از اجزای مقداری و مادّه و صورت) و اجزای حدّی، مدّعای این مقاله است که با تبیین دلایل ابن سینا، اثبات خواهد شد. روش پژوهش حاضر توصیفی و مبتنی بر آثار ابن سینا و گاه، شارحان اوست. ابن سینا سه دلیل برای اثبات مدّعا اقامه میکند؛ در یکی از دلایل، اجزای خارجی و در دو دلیل دیگر، اجزای حدّی و ماهیت را از واجب نفی میکند، که با این نفی، انواع مختلفی از ترکیب نفی میشود.

یکى از مهم ترین مسائل مطرح در فلسفه، بحث درباره وحدت و کثرت وجود است. از قول به تباین موجودات تا قول به وحدت شخصى وجود، دیدگاه هایى اند که در میان فیلسوفان طرف دارانى دارند. نظریه وحدت وجود ـ که تبارى عرفانى دارد ـ در حکمت متعالیه صدرایى جایگاهى مهم را به خود اختصاص داده است. با این حال، این نظریه بدیهى نبوده، نیازمند اثبات است. صدرالمتألهین مى کوشد با اقامه چند برهان این نظریه را اثبات، و در مباحث گوناگون فلسفى از آن استفاده کند. وى، در کنار براهین فلسفى، شواهد نقلى پرشمارى نیز براى نشان دادن درستى این نظریه ارائه کرده است. این مقاله، مرورى است بر آیات و روایاتى که صدرالمتألهین براى وحدت وجود و لوازمِ آن به آنها استشهاد مى کند. مجموعه این شواهد را مى توان در پنج دسته جاى داد. بالطبع، شاهد بودن این دسته از آیات و روایات بر مدعا، در صورتى مقبول است که بر استظهار وحدت وجود از این متون، هیچ خدشه اى وارد نباشد.

با سقوط کمونیسم در اواخر دهه 80 میلادی، لیبرال دموکراسی غرب، خود را یکه تاز میدان ایدئولوژیک جهانی می دانست و چنین توان رقابتی را در برخورد با «اسلام» مشاهده می کرد. این آغازی شد برای ایجاد وحشت و ترویج اسلام گریزی در ذهن جمعی غربیها که «آیا اسلام به دنبال رقابت و یا کنار زدن و حذف جوامع غربی است؟».«اسلام هراسی» از جمله اصطلاحاتی است که پیشینه تاریخی دارد، اما اهمیت آن با توجه به رخدادها و اوضاع اجتماعی و سیاسی بعد از پایان دوران جنگ سرد، به خوبی احساس می شود. حوادث مهمی چون انقلاب اسلامی ایران، ترور انور سادات در مصر، شکست ارتش سرخ شوروی در افغانستان، ایجاد شورشها و درگیریها در عراق، عربستان، کویت، یمن و ... بهانه خوبی دست داد، تا هراس و ناآرامی ناشی از اسلام سیاسی را در جهان منعکس نماید. برنارد لویس (Bernard Lewis) یکی از محققان برجسته تاریخ اسلام و مطالعات خاورمیانه است که نقش زیادی در طرح چنین اندیشه هایی دارد و می توان این تفکرات را به صراحت در نوشته ها و آثارش ملاحظه نمود.

مهم ترین یا دست کم یکی از مهم ترین پرسش های معرفت شناسی، امکان یا عدم امکان شناخت یقینی است. در پژوهش حاضر، تلاش بر این است که «امکان یقین» از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد. رهاورد این پژوهش آن بوده است که قرآن کریم، علاوه بر پذیرش امکان یقین و دعوت به تحصیل آن، چهار راه حس، عقل، وحی و کشف و شهود را راه های معتبر نیل به یقین می داند. روش تحقیق در این مقاله، کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی بوده است.

مهم ترین یا، دست کم، یکی از مهم ترین پرسش های معرفت شناسی، امکان یا عدم امکان شناخت یقینی و مطابق با واقع است. این مسأله هم در قلمرو کل معرفت بشری و هم در ساخت معرفت های دینی قابل طرح است. در پژوهش حاضر، تلاش بر این است که (امکان یقین) از دیدگاه عقل و از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد تا ملاحظه شود آیا شناخت یقینی امکان دارد، یا آنکه برای بشر تحقق چنین شناختی اساساً ناشدنی است؟ در این نوشتار سعی بر آن بوده که، نخست کاربرد (یقین) در دانش های عقلی، به ویژه منطق و فلسفه، و نیز در قرآن کریم مورد مطالعه قرار گیرد. ما فصلی از این نوشته را به پژوهش هر یک از کاربردهای آن، مسأله (امکان یقین) از نگاه عقل و قرآن مورد بررسی قرار گیرد. ما فصلی از این نوشته ها را به پژوهش پیرامون امکان یقین از دیدگاه عقل و فیلسوفان مسلمان اختصاص داده ایم. در این فصل که عنوان (یقین از منظر برهان) به خود گرفته، کوشیده ایم بدانیم آیا فیلسوفان مسلمان به امکان یقین منطقی (یقین بالمعنی االاخص) باور دارند؟ و در این صورت، آیا برای این باور دلیل یا دلایلی ارائه می کنند؟ آیا امکانی که از آن سخن می گویند بالجمله است و همه شناخت های انسانی را در بر می گیرد یا آنکه فی الجمله بوده و تنها پاره ای از معرفت ها را شامل می شود؟ و در صورت دوم، امتیاز و ملاک این پاره از معرفت ها چه چیزی است؟ و راه نیل به آن ها کدام است؟ ره آورد ما در این فصل از پژوهش آن بوده که، فیلسوفان مسلمان امکان (فی الجمله یقین را پذیرفته اند و دلیل این امکان را بداهت واستدلال برهانی معرفی می کنند. در نظر ایشان شناخت های یقینی به دو دسته بدیهی و نظری تقسیم می شوند: شناخت های بدیهی اعم از وجدانیات و اولیات به ملاک بداهت، و شناخت های نظری به ملاک استدلال برهانی قابل دستیابی هستند. در فصلی دیگر از این نوشته، یعنی فصل (یقین از منظر قرآن) دیدگاه این کتاب آسمانی را درباره امکان یقین به کاوش نشسته ایم و به این نتیجه رسیده ایم که قرآن کریم، علاوه بر پذیرش امکان یقین و دعوت به تحصیل آن، سه راه: (عقل)، (وحی) و (کشف و شهود) را به عنوان راه های نیل به یقین معتبر می شناسد. و در عین حال، آفات و موانعی را فرا روی شناخت صحیح معرفی می کند؛ چنان که از زمینه هایی برای معرفت صحیح پرده بر می دارد. و بالاخره، در فصل اول به عنوان بحثی فرعی، انواع شناخت های دینی را مطمح توجه قرار داده و پرسیده ایم: آیا شریعت نسبت به آموزه های خود تحصیل یقین را طلب می کند؟ و اگر آری، گستره این طلب تا کجاست؟ اساساً چه نسبتی میان یقین منطقی و یقینی که علی الفرض مورد درخواست شرعیت است، وجود دارد؟ در این بخش نیز دستاورد ما آن بوده که شریعت نسبت به باورهای اساسی خود تحصیل یقین متعارف (یقین بالمعنی الاعم) تفصیلی، و نسبت به درستی آنچه از سوی خدا نازل شده تحصیل یقین متعارف اجمالی را طلب می کند؛ و، دست کم، نسبت به احکام عملی خود تحصیل ظن معتبر، و حتی در مواردی عمل بر طبق اصل عملی را کافی می داند.