جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام ولایت تکوینی شعبه ولایت مطلقه الهی است که در تمام شئون و مراتب هستی جاری است. این نظام بر مبنای براهین علم، قدرت، مالکیت و صمدیت خداوند، در مرتبه اول متشکل از سه نظام دیگر یعنی نظام سنت های الهی،‌ نظام اسباب و مسببات و نظام اسماء و صفات الهی می باشد که مجاری تحقق آن را شکل می دهند.

در میان ادیان مختلف جهان، اعم از الهى و غیر الهى هیچ آیین و جریانى را نمى‏توان یافت که به اندازه مکتب مترقى اسلام بر به کارگیرى عقل و راه‏هاى آن، تأکید و ترغیب کرده باشد. ترغیب به عقلانیت و راهروى راه عقل، از ظاهر و باطن دین متعالى اسلام مشهود است به نحوى که تأکید بر بکارگیرى راه عقل از لابه لاى آیات قرآنى و روایات پیشوایان دین کاملاً هویدا است به شکلى که کم‏ترین کوتاهى در این باره صورت نگرفته است. بسى واضح است که هنگام مراجعه به آیات وحى و احادیث پیشوایان دین، جامع‏ترین و بنیادى‏ترین شکل ترغیب و تأکید بر استفاده از راه عقل را مى‏یابیم به گونه‏اى که در آموزه‏هاى قرآنى، ارتباط با عقل و پذیرش‏هاى عقلانى، معیار مهم براى سنجش هر کارى به حساب مى‏آید.با نگاهی گذرا در آیات کریمه‌ی قرآن می‌بینیم در آیات متعددی از قرآن کریم به طور مستقیم و غیر مستقیم توصیه به تفکر، تعقل،... شده است. این آیات اعم است از آیاتی که از ماده‌ی عقل، فکر، نظر، بصر،... استفاده کرده و آیاتی که به طرق مختلف دیگر، توجه به نگرش عقلانی را مورد تاکید قرار داده است، بطور مثال در برخی از آیات احتجاج‌های ابراهیم(علیه السلام) را مطرح می کندو در پایان از آن نتیجه می‌گیرد، در برخی آیاتدیگر انتخاب قول احسن را پس از شنیدن سخنان مختلف ارج می‌نهدو در برخی دیگر از آیات، افرادی را که از فکر و عقل بهره می‌گیرند با تاکید مورد ستایش قرار می‌دهد. این در حالی است که در آیات بسیاری کسانی را که از فکر و اندیشه بهره نمی‌گیرند مورد نکوهش قرار داده است.نکته‏اى که در این جا قابل توجه است و در بخشى از این تحقیق به آن مى‏پردازیم، این است که این راه مورد تأکید، کدام راه است و منزلت و جایگاه این راه تا چه حدّ است.پر واضح است که سنجش عقل و تعیین استدلالى منزلت و جایگاه عقل در نظام معرفت دینى، پیش از هر چیز نیازمند تبیین و توضیح کافى این واژه است. پس باید روشن شود مراد از عقل و عقلانیت چیست و عقل مورد نظر قرآن کدام است به این معنى که این همه ترغیب و تأکید قرآن به عقلانیت و نگرش عقلانى چه مسیرى را دنبال مى‏کند و اساسا دنبال چه مفهومى از عقل است. به تعبیر دیگر عقلانیت قرآنى چه ویژگى‏هایى دارد و با چه معیارهایى قابل سنجش و گزینش است تا بتوانیم به راحتى به آن دست یابیم.این تحقیق در فصل‏هاى چهارگانه عهده‏دار پردازش و بررسى این سوال و سوالات از این گونه است. لازم به ذکر است که بیان کنیم روش ما در این پژوهش، تحقیق کتابخانه‌ای است که با روش توصیفی تحلیلی همراه است و امیدواریم با لطف و مدد الهی از عهده آن برآییم.

چکیدهسنت الهی بر آن تعلق گرفته است که تدبیر امور هستی، به وسیله وسائطی انجام گیرد.از سویی در جهان بینی اسلامی هیچ موجودی نقش مستقلی در آفرینش ندارد و نقش هرموجودی، به صورت واسطه و مجرا واقع شدن برای مشیت و اراده بالغه الهی است. گروهی ازمخلوقات که به عنوان واسطه در تدبیر عالم هستی، نقش آفرینی می کنند؛ فرشتگان هستند. باتوجه به این که فرشتگان موجودات نامحسوسی هستند که رویت آن ها برای انسان های عادیغیر ممکن است- گرچه طبق صریح آیات قرآن کریم وجود ایشان امری قطعی است و ایمان بهآن ها از ضروریات اسلامی است- شناخت ماهیت و اوصاف فرشتگان و نقش و مأموریت هایی کهدر نظام هستی دارند، موجب رشد بینش انسان نسبت به کل جهان هستی خواهد شد و برعمق جهان بینی آدمی می افزاید. علاوه بر این در تقویت ایمان و اعتقاد و در نتیجه عملکردفردی و اجتماعی افراد تأثیر به سزایی خواهد داشت؛ لذا پژوهش حاضر بر آن است تا با رجوعبه مهم ترین منابع دینی- قرآن کریم و روایات معصومین(ع) - و تفاسیر معتبر -که بخش عمدهمنابع مورد استناد را منابع تفسیری امامیه تشکیل می دهد- با توجه به اینکه نظام هستیمتشکل از دو نظام تکوین و تشریع می باشد؛ جایگاه و رسالت فرشتگان الهی را در این نظام هابررسی کرده و اهمیت این گروه از مخلوقات خداوند را در نظام هستی مشخص نماید. ازمهم ترین رهیافت های حاصل از پژوهش حاضر نظم و تقسیم کار در زندگی فرشتگان و احساسمسئولیت و عدم افراط و تفریط و قصور و کوتاهی در رسالت هایی است که بر دوش آن ها نهادهشده است، که در روند زندگی فردی و اجتماعی انسان هایی که در مسیر الهی گام برمی دارند،الگویی شایسته خواهد بود.:

نگارنده در این رساله درصدد بوده , ابتدا آیاتی که ذیل آن‌ها احادیث موضوعه درباره پیامبر? در تفاسیر به خصوص تفاسیر روایی وارد شده را مشخص نماید؛ سپس به بررسی سند و محتوای آن ها بپردازد . در بررسی سندی پس از مشخص نمودن نوع حدیث , با استفاده از منابع رجالی و تاریخی به بررسی حال راویان پرداخته شده است. محتوای این روایات نیز با آیات قرآن، روایات دیگر، عقل، اصول مذهب، تاریخ و... سنجیده شده و صحت و سقم آن‌ها مورد ارزیابی واقع شده است.احادیث موضوعه درباره پیامبر? ذیل آیات قرآن تا هجرت را می توان به دو دسته کلی تقسیم نمود: احادیثی که به شوون رسالت ایشان مربوط می شود که عبارتند از: آغاز وحی، فترت وحی، افسانه غرانیق، معراج و انذار عشیره اقربین؛ و احادیثی که درباره زندگی فردی و اجتماعی ایشان است که عبارتند از: شق الصدر، چهره درهم کشیدن پیامبر? بر روی یک فقیر، ایمان آباء پیامبر? و ایمان ابوطالب?.کلیدواژه‌ها: احادیث موضوعه، سیره نبوی، نقد روایات تفسیری و شوون پیامبر?

عنوان این پایان نامه، نقد و بررسی روایات فضایل خلفای سه‌گانه در صحیح مسلم (باب فضایل) با تأکید بر دیدگاه علامه عسکری(‌ره) است که شامل پنج فصل می باشد.فصل اول، شامل دو بخش است که بخش اول کلیات تحقیق و بخش دوم آن به ادبیات تحقیق اختصاص داده شده است که به مهمترین واژگان کلیدی در متن می پردازد.فصل دوم، با عنوان علل و انگیزه‌های جعل فضایل که به بررسی انگیزه های مختلف در جعل فضایل از صدر اسلام تاکنون پرداخته شده است که می توان به مهمترین انگیزه ها از جمله: انگیزه سیاسی، ‌انگیزه فرهنگی، انگیزه مالی و دنیوی و انگیزه خیرخواهانه اشاره کرد.فصل سوم، با عنوان نقد و بررسی روایات فضایل ابوبکر که به بررسی سندی و دلالی تمام روایات پرداخته شده است.فصل چهارم، با عنوان نقد و بررسی روایات فضایل عمر بن خطابکه به جرح و تعدیل راویان حدیث و بررسی محتوایی حدیث پرداخته شده است.فصل پنجم، با عنوان نقد و بررسی روایات فضایل عثمان که به بررسی سندی و دلالی روایات پرداخته شده است.با توجه به اهمیت کتاب «صحیح مسلم» که بعد از قرآن، برای اهل سنت یکی از کتب معتبر می باشد، در این پژوهش سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی، احادیث روایات فضایل خلفای سه گانه در بوته‌ی نقد و واکاوی قرار گیرد، که مسلم در مدح و ستایش خلفای سه گانه: ابوبکر، عمر بن خطاب و عثمان گردآورده است. بررسی این احادیث دیدگاهی نسبتاً جامع نسبت به صحت و سقم و کیفیت احادیث «صحیح مسلم» به دست خواهد داد. با پژوهش صورت گرفته تمامی سلسله اسنادی که مسلم، حدیث را بدان طرق نقل کرده از لحاظ علم رجال و بررسی دلالی روایات از جهت علم فقه الحدیث به صورت مفصل بحث شده است.

اسرائيليات، ‌نوعي از افسانه‌ها و داستان‌هاي باطلي است كه از فرهنگ‌هاي ديگر، به خصوص قوم يهود وارد تفاسير اسلامي اعم از شيعه و سني گرديده است. در اين رساله كيفيت و كميت اسرائيليات در تفاسير با تأكيد بر ديدگاه‌هاي علاّمه عسكري و علاّمه معرفت بررسي گرديد و در طي تحقيقات كتابخانه‌اي انجام شده پيرامون اين موضوع، اثبات شده كه اسرائيليات از زمان صحابه آغاز شد و در زمان تابعين رواج يافت. در ابتداي تدوين تفسير به سبب بي‌توجهي برخي از مفسران در سلسله و سند حديث و نيز عدم بررسي در محتواي احاديث بخش كثيري از اسرائيليات وارد حوزه تفاسير گرديد. مهم‌ترين عواملي كه زمينه‌ي گسترش اسرائيليات گرديد از نظر علاّمه عسگري ممنوعيت نگارش و نقل حديث بود. ايشان ريشه‌ي بسياري از گرفتاري‌هاي مسلمانان و به خصوص شيعيان را از اين رهگذر مي‌دانند. نه فقط ريشه‌ي ظهور و رواج اسرائيليات! علاّمه معرفت نيز علاوه بر اين عامل، عوامل ديگري مانند برداشت غلط از حدیثِ «حدّثوا عن بنی اسرائیل و لا حَرج»، مختصرگويي قرآن و تفصيل‌‌گويي عهدين، ضعف فرهنگي اعراب، كينه‌ي يهود، همراهي دستگاه خلافت با قصه‌سرايان و... را از عوامل بروز اين مسأله مي‌دانند و هشت نفر ذيل را نيز جزء چهره‌هاي بارز در ترويج اسرائيليات مي‌دانند: عبدالله بن سلام، كعب الاحبار، تميم داري،‌ وهب بن منبه، محمد بن كعب قرظي، عبدالله بن عمروعاص، ابوهريره و ابن جريجِ رومي كه در اين ميان، ابن جريج را از اين تهمت مبري مي‌سازند. اما اهل سنت نظري متفاوت دارند، از جمله دكتر ذهبي برخلاف نظر علاّمه معرفت، ابن جريج و ابن عباس را از راويان اصلي اسرائیلیات مي‌دانند. اسرائيليات به انواع گوناگوني تقسيم شده است كه هر يك از آن‌ها داراي حكمي ويژه است. علاّمه معرفت روايات اسرائيلي را به دو دسته شفاهي منقولات كعب الاحبار و ابن منبه و ابن سلام و نيز منقولات كتبي يا آنچه در كتب عهدين وجود دارد تقسيم كرده است و درباره‌ي حكم جواز نقل اسرائيليات معتقد است كه علي رغم نظر ذهبي و اكثر مفسران اهل سنت، مراجعه به اهل كتاب جايز نيست و بلكه به دليل آياتي از قرآن مجيد مانند 109،79،75 و غيره از سوره بقره به شدت هم مذموم است. ميزان اثرپذيري تفاسير از روايات اسرائيلي نيز متفاوت است. علاّمه معرفت معتقد است تفسير طبري و سيوطي پايه و اساس انتشار و پخش اسرائيليات در كتب تفسيري متأخرين است. و از ميان تفاسير، تنها تفسير الميزان علاّمه طباطبائي است كه از نقل اسرائيليات احتراز جسته و در مواردي اندك نيز پس از ذكر آنها به نقد و ردشان پرداخته است. و علاّمه عسگري معتقدند كه در اصل فرهنگ يهودي كعب الاحبار از كتب تفسيري مكتب خلفا به پاره‌اي از كتب تفسيري مكتب اهل‌بيت(علیهم‌السلام) نفوذ كرده است. و متأسفانه در اين برهه از زمان كه مستشرقان در پي سياه‌نمايي قرآن كريم و فرهنگ اسلامي مي‌باشند وجود چنين احاديثي دستاويز محکمی براي آنان خواهد بود كه به وسيله آن مي‌توانند ضربه محكمي به اسلام وارد سازند. ايجاد و القای شبهات گوناگون يكي از بزرگ‌ترين دستاوردهاي آنان در سال‌هاي اخير بوده است. به نظر مي‌رسد اولين گام در راه حذف اين اباطيل اين است كه اول، منافذِ ورود آن را شناسايي و به طرق مختلف مسدود كنيم و ديگر اين‌كه هر يك از محققان كه تفحصي در اين‌باره دارد، به درج راه‌كاري خاص بپردازد. باشد كه مجموع اين نظرات باعث پالایش تفاسير و نيز فرهنگ اسلامي ما از اين اباطيل گردند.

درباره زندگانی و شخصیت پیامبر بزرگوار اسلام کتابهای فراوانی به قلم نگارش درآمده است. سیره نویسان و مغازی نگاران از قدیم تا حال تلاشهای فراوانی را در این راه متحمل شده اند که حاصل زحمات آنان صدها کتاب سیره، مغازی و شرح حال است که برای تمامی پیروان آن حضرت به جای مانده است. قرآن مجید یگانه معجزه پایدار و ماندگار پیامبر بزرگوار اسلام است. تفسیرهای فراوانی از این کتاب عظیم نوشته شده است که بیشتر به صورت تفسیر ترتیبی است یعنی از تفسیر سوره حمد شروع کرده و تا سوره ناس به پایان برده است. در میان موضوعات گوناگون بررسی شده، جای شناخت پیامبر اسلام (ص) از دیدگاه قرآن آن طور که باید خالی به نظر می آید و یا حداقل خیلی به این مساله پرداخته نشده است. در میان هزار پایان نامه قرآنی حدود چهار یا پنج پایان نامه تا حدودی به این موضوع پرداخته اند. در این نوشتار محوریت بحث با آیات قرآن است یعنی ما هر مساله ای را با استفاده از آیه یا آیات قرآن عنوان می کنیم و برای فهم آیه یا آیات هم برای شان نزول در فهم مراد و جهت گیری آیه بسیار موثر کارساز است. از آنجا که این نوشتار یک بحث تفسیر است ابتدا به کتابه های تفسیر اهمیت بیشتری قایل شده ایم و از آنجا که جریان ها و حوادث و مسائلی که قرآن به آنها اشاره می کند در شرایط تاریخی خاصی رخ داده اند لذا برای روشن شدن مقصود از کتابهای تاریخی معتبر هم استفاده شده و برای پرباری و جامعیت بحث در بعضی موارد نویسنده خود را نیازمند به روایات دیده است.

دروغ‌پردازی در مورد پیامبر(ص) در زمان حیات خود ایشان شکل گرفت و پس از رحلت پیامبر(ص) به سرعت گسترش یافت. این روایات جعلی تمام جنبههای زندگی و شخصیّت پیامبر(ص) اعم از رسالت، هجرت، منزلت، و نحوه رفتار و عملکرد اجتماعی، سیاسی و خانوادگی ایشان را در برمیگیرد که بخش عمده آن مربوط به زمان پس از هجرت پیامبر اسلام(ص) است. بنابراین، شناخت صحیح سیره و شخصیت پیامبر(ص) به ویژه اگر در تبیین آیات قرآن به کار گرفته شود، بسیار اهمیّت دارد. این پایان نامه در پنج فصل به نقد روایات موضوعه در تبیین آیات درباره پیامبر اکرم(ص) از هجرت تا رحلت می پردازد. فصل اول به کلیات و مقدمات اختصاص یافته و در چهار فصل به بررسی روایات در جوانب مختلف از جمله روایاتی که به عصمت ایشان خدشه وارد می کند پرداخته است.

آیه میثاق (اعراف/172) بیان کننده عهد خداوند با بندگان خویش است که موجب ابراز نظرات مختلف مفسران، از جمله وجود عالم ذر برگرفته از روایات، فطرت، تمثیل، دو نشئه ملکوتی و ملکی انسان، عالم عقل و وحی و ... شده است. در این پژوهش پس از ذکر همه این نظرات و بیان نقاط ضعف و قوت هر نظریه، بررسی روایات ذیل آیه بیان خواهد شد که به ظاهر تواتر معنوی دارند، اما پس از حذف مشترکات در طرق و روایات مکرر از یک فرد خاص و بیان اضطراب در متن روایات و ضعف سندی آنها، نه تنها تواتر معنوی، بلکه اعتبار این احادیث زیر سؤال می رود. سپس به تبین نظریه مختار بر این مبنا که شهود حضوری برای انسان در طول عمر وی است، می پردازد؛ بر این اساس که اگر انسان با دست خویش برای خود حجاب ایجاد نکند، قطعاً این عهد و شهود را درک خواهد نمود.

تاریخنشان از فهم پذیری متون و کاربرد ابزار و روشهای متفاوت در راستای فهم و تفسیر متون الهی و بشری دارد. تفسیر قرآن نیز با بیان نبوی آغاز شد و در سه سده نخست اسلام، روش غالب آن نقلی یا ماثور بوده است. سیر از نقلی به عقلی در تفسیر، همراه با تغییر رویکرد اجتماعی و فرهنگی، سیر تطور خود را بر اساس مبانی و دلایل متقن طی نمود و با گذشت زمان به ویژه در قرن چهار دهم اجتهاد و بهره‌وری از عقل در کنار نقل، افزون گشت ـ هرچند در دوره هایی با چالش روبرو گردیدـ و کار کرد های داشته است. این تحقیق به دنبال پاسخ این پرسش است که در چنین فرایندی تفکر اجتهادی چه کارکردهایی داشته است؟اسلام برخلاف مکتبهای غیر الهی مکتبی است پویا و تامین کننده نیازهای انسان در تمام شئون فردی و اجتماعی. و آنچه به کمال و خاتمیت دین خدشه وارد می سازد، سکوت شارع نسبت به حکم برخی از موضوع های جدید و یا انسداد باب اجتهاد است. ضرورت و اهمیت اجتهاد در تاریخ اسلام گرچه مربوط به زمان غیبت است لیکن در صدر اسلام، دانشمندان با اجتهاد خود کوشیدند تا آیات الهی را تبیین نمایند و مورد تشویق امامان معصوم (ع) نیز قرار می گرفتند.اجتهاد در تفسیر، تلاش برای فهم و تبیین معانی و مقاصد آیات است با اتکای به عقل و توجه به نقل و این حرکتی نو و پویا در تفسیر قرآن است که مفسر را درکشف حقایق آیات و روایات یاری می نماید و آن را از هرگونه آسیبی به ویژه تفسیر به رأی ـ تحمیل پندار و برداشت شخصی بر آیات و روایات ـ محفوظ می دارد.قرن چهاردهم از نظر تاریخ تفسیر، قرنی ممتاز و متمایز است، چرا که احیاگران فکر دینی و مفسران، از پس غفلتی دیرین، قرآن را از طاق نسیان به متن اجتماع آورده و با ذهن و زندگی جدید پیوند داده‌اند و تحولی شگرف در مسائل سیاسی اجتماعی پدید آوردند.تحول و تطور تفسیر با رویکرد اجتهادی متاثر از عواملی مانند توجه به آزادی اندیشه، نیازهای اجتماعی، پیشرفت علوم در قرون اخیر، تحول در روش تفسیری، بروز ایده‌های نوین عقلانی، نارسایی تفاسیر نقلی و ... ـ می‌باشد که کارکردهایی مانند: تبیین اندیشه اجتماعی، احیا و اصلاح معرفت دینی، ایجاد نحله‌های علمی و تفاسیر جدید، تحول در نظام سیاسی اسلام، تحول در کشفیات علمی قران و برداشت نو از امور اقتصادی را به دنبال داشت.