جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از باورهاي قطعي مسلمانان اين است که با رحلت پيامبر اسلام| باب نبوت و رسالت براي هميشه بسته شد و پس از آن حضرت، پيامبری ظهور نخواهد کرد (خاتميت). پس از پيامبر اسلام، تبيين و تبليغ دين ازسوی امامان معصوم و اوصيای بحق آن حضرت انجام خواهد شد. خاتميت بر چند پايه استوار است؛ ازجمله اینکه دين اسلام، جاودانه، جامع و داراي مراتب است و کمال دين، آن را جاودانه نموده و پس از طي مراحل و مراتب مختلف به‌عنوان دين کامل در اسلام تجلي يافته است. اکنون این پرسش مطرح است که آیا پيروان قاصر اديان ديگر نيز مانند مسلمانان به دليل برخورداري از حجت و عمل بر طبق دين و آيين خود، استحقاق پاداش دارند يا اينکه تنها معذورند؟ برخي معتقدند پيروان قاصر اديان ديگر، استحقاق پاداش ندارند و تنها معذورند و شماری نيز برآنند که آنها نه‌تنها معذورند، استحقاق پاداش را دارند و به بهشت مي‌روند. اين نوشتار با تأکيد بر معذوريت پيروان قاصر اديان ديگر، نگرش استحقاق پاداش آنان را نقد و ارزیابی کرده است.

از عصر نوزایی به بعد، همزمان با رخنه در پیکرة دین، این سؤال مطرح شد که آیا بدون دین و خدا، نمی توان خوب و اخلاقی بود؟ این سؤال اصل رابطة دین و اخلاق را می جوید، سؤال مترتب بر آن، در باب کیفیت رابطة این دو بود. دین و اخلاق قابل تفکیک نیستند. عمده گزاره های اخلاقی فطری یا عقلی اند، اما در هر حال، به دین نیازمندند.تأیید، توسعه، تحدید، انگیزش، تشویق و تضمین اجرای رفتارهای اخلاقی از جانب دین، برخی از نیازهای اخلاق به دین است. اخلاق دینی به پرورش و تربیت نیاز دارد. با روش های متعدد در عرصه های نگرشی، گرایشی، کنشی، تربیت اخلاقی حاصل می شود. در برابر، قرائت سکولاریستی، اخلاق را از دین جدا دانسته، برای انسان کمال معنوی قایل نیست، بلکه به اخلاقی قایل است که رفاه دنیوی را فراهم می آورد و با دخالت دین در امور زندگی مخالف است. هستی شناسی مادی مبنای اصلی این تفکر است.

تحلیل پدیده وحی به روش درون دینی (از دیدگاه کتاب و سنت) و برون دینی و عقلی است. نویسنده ضمن بررسی لغوی و اصطلاحی وحی و واژه های همگون با آن از امکان، ضرورت و وقوع وحی با استفاده از دلایل عقلی و نقلی سخن گفته و به تحلیل دیدگاه های سنتی مختلف درباره وحی یعنی دیدگاه سه فیلسوف بزرگ: ابن سینا، شیخ اشراق و صدر المتألهین و سه عارف بزرگ: محیی الدین عربی، سید حیدر آملی و امام خمینی (ره)، و سه متکلم بزرگ: خواجه نصیرالدین طوسی، قاضی عبدالجبار و شیخ اشعری پرداخته است. وی همچنین تفسیرهای نوین درباره وحی را بررسی نموده و در این راستا، نظریه وحی نفسانی، نظریه نبوغ و نظریه تجربه دینی را مورد مداقه قرار داده و دیدگاه های اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان را درباره آن ها تحلیل نموده و در پایان به این نتیجه رسیده است که دیدگاه های نوین در تفسیر وحی ناکام بوده و صحیح آن است که بگوییم: وحی از سنخ تجربه های دینی، شهودی، فکری و اساساً از جنس معارف عقلی، ذهنی و بشری نیست و به تصریح امام علی (ع) این خداوند متعال است که در کلامش تجلی کرده و وحی و کلام خویش را از نزد خود به برخی از بندگان برگزیده اش اعطا نموده است.

وحی پدیده ای است که برخی از بندگان برگزیده و شایستۀ الهی با آن با خداوند تعالی ارتباط برقرار می کنند تا برنامۀ رستگاری و سعادت جاودانی را از او دریافت و برای هدایت بشر به قله های کمال ابلاغ کنند.برخی از دانشمندان به دلیل ناتوانی از شناخت صحیح حقیقت وحی تفسیر نادرستی از وحی ارائه داده وآن را همسان با نبوغ دانسته اند و پیامبر را نابغه هایی خلاق معرفی کرده اند که در برهه هایی از تاریخِ بشر در عرصه زندگی اجتماعی درخشیده اند و با بهره گیری از نبوغ و هوش ذاتی خود اصول و قوانینی را برای هدایت و سعادت و سلامت روانی و اخلاقی بشر آورده اند.ولی این تحلیل از وحی پذیرفته نیست، زیرا وحی و نبوغ دو حقیقت کاملاً متمایز و جدا از هم اند؛ نبوغ امری فکری، و مرتبط با ساختارهای طبیعی، ذهنی و مغزی انسان است، در حالی که وحی دانشی از سنخ علم حضوری است که قلب و روح پیامبر آن را اخذ و تلقی می کند. معرفت های حاصل از نبوغ خطاپذیرند ولی معرفت های وحیانی خطاپذیر نیستند. معرفت های حاصل از نبوغ محدود به مسائل و موارد خاصی هستند ولی معارف وحیانی همۀ ابعاد زندگی انسان را دربرمی گیرند. در این مقاله، تحلیل همسانی وحی با نبوغ با رویکرد عقلی و نقلی مورد بررسی ونقد قرار گر فته است.

نظریه تجربه دینی رهیافتی است که پیش آهنگان طرح آن، متفکران غربی هستند و برجسته ترین آنان شلایرماخر است. تعریف دقیق تجربه دینی به دلیل ابهام در معنای تجربه و دین مشکل است؛ ولی این مطلب مورد اتفاق است که هر چیزی که تجربه خوانده شود، باید به وصفی از دیدگاه فاعل آن توصیف شود. با فرارسیدن عصر جدید و ظهور تجربه گرایانی چون هیوم، الاهیات طبیعی به این نسبت رسید و اعتبار کتاب مقدس محل تردید قرار گرفت؛ ولی پیشگامان این مکتب، سرآغاز دین و دیانت را احساسات، عواطف و نوعی تجربه درونی معرفی کردند. بی شک چنین تفسیری از دین و وحی نمی تواند بیان گر حقیقت دین الاهی باشد. از این رو اشکالات فراوانی به این نظریه وارد است که در این مقاله به آنها اشاره می شود