جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیقی است در بیان عوامل و آثار رستگاری از دیدگاه قرآن کریم. پژوهش حاضر در سه بخش و هفت فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا به بررسی واژه هایی همچون سعادت، فلاح، فوز، ظفر و نجات پرداخته و سپس بخشی را با عنوان «سعادت حقیقی و رستگاران واقعی» تدوین کرده و در این زمینه به ویژگی های سعادت و رستگاری حقیقی اشاره کرده که عبارت است از: ایمان و عمل صالح، محفوظ ماندن از سیئات، همنشین خوب داشتن، رهایی از عذاب و مشمول رحمت الهی شدن، معامله با خداوند، رسیدن به رضایت و خشنودی خداوند و خلود ابدی در بهشت. در ادامه صفات رستگاران واقعی در قرآن و رابطة سعادت و شقاوت با آفرینش موجودات را بیان کرده است. «عوامل و موانع سعادت و رستگاری» عنوان بخش دیگری است که در رابطة عوامل به ایمان، تقوی، تزکیه، توبه و چند عامل دیگر و دربارة موانع به کفر، ظلم، سحر، افترا و گناه اشاره شده است. نویسنده بخش پایانی را به «آثار سعادت و رستگاری» اختصاص داده است که شامل آثار دنیوی مانند ایمن بودن، نداشتن ترس، وحدت و اندوه، استجابت دعا و آثار اخروی همچون مهیا بودن بهشت برای رستگاران، به ارث بردن بهشت، در امنیت بودن و مقرب درگاه خدا بودن است.

در این پژوهش به مفهوم ارتداد، مصادیق آن و حکم و شرایط مرتد در فقه جزایی اسلام اختصاص دارد، که نویسنده در چهار بخش به این موضوع از منظری فقهی پرداخته و دیدگاه‌های فقهای اسلام را در زمینه حالات مختلف آن، جویا شده است. در بخش اوّل کلّیاتی همچون: معنای ارتداد، تعریف لغوی و اصطلاحی آن، تعریف ارتداد از دیدگاه فقها، معنای مرتد و حدّ آن از نظر فقهی کندوکاو گردیده و تفاوت حد و تعزیر، مجازات مرتد و مصادیق حدود درباره وی بیان شده است. در بخش دوم تعهّدات مکتبی، تخلّف از آن‌ها و علل تخلّف بیان شده و ارتداد به عنوان یکی از مصادیق تخلّفات از تعهّد و جُرمی غیرقابل اِغماض در شریعت اسلامی، واکاوی فقهی گردیده است. از نظر نویسنده اصل مجازات مرتد به عنوان متخلّف از تعهّدات مکتبی از نظر همه عقلا و فقها تأیید گردیده، ولی شدّت این مجازات مورد اختلاف فقیهان است، که برخی اشدّ مجازات (قتل) و برخی مجازاتی سَبُک‌تر را برایش در نظر می‌گیرند. وی دیدگاه قرآن مبنی بر گمراه‌کردن سایر افراد توسّط مرتد را گناهی بزرگ و مساوی با کشتن همه انسان‌ها تلقی کرده و حفظ دین را در رأس همه واجبات دانسته، که برای آن حتّی جهاد و قتال نیز تشریع شده است. بخش سوم شامل بحث درباره مفهوم ارتداد و تحقّق آن می‌شود و گفتار و رفتاری که منجر به ارتداد گردد و همچنین خودداری از برخی اعمالی که سر از ارتداد در می‌آورند، تبیین شده است. به همین منظور نویسنده به سَبّ انبیای الهی و انکار ضروریات دین به عنوان یکی از عوامل ارتداد اشاره کرده و شرایط حکم به ارتداد و راه اثبات آن و اقسام ارتداد و مرتد، مانند مرتد ملّی و مرتد فطری و ملاک فطری بودن ارتداد را وارسیده و حکم مرتد ملّی و فطری را ذکر می‌کند. او در ادامه با اشاره به آثار ارتداد، احکام خاص مرتد فطری، کشتن شخص مرتد، مجری حکم ارتداد، باطل شدن اعمال گذشته مرتد، حُکم جنازه مرتد، حُکم جنایت مرتد در حال ارتداد، حکم اَکل ذبیحه مرتد، نجس بودن مرتد، نقش زمان و مکان در حکم ارتداد، عنصر مصلحت در اجرای حکم ارتداد، حکم زن مرتد، ارتداد شخص خُنثا و احکام آن، احکام توبه مرتد، حکم اولاد مرتد از لِحاظ کفر و ایمان، حکم تصّرفات مرتد بعد از رد و بررسی احکام دیگری از ارتداد، همچون: ارتداد مُکرَه، ارتداد در حال سُکر و غیرهوشیاری، ارتداد در حال نوجوانی، و وقوع جنون در حال ارتداد را تبیین کرده است. نویسنده اجرای حکم ارتداد را دلیل مخالفت اسلام با آزادی بیان و عقیده ندانسته، بلکه این مجازات را برای جُرم‌های بعدی و فسادهای بدتری برمی‌شمارد که جامعه اسلامی را با آن دست به گریبان کرده و سبب پیدایی پیامدهای ناگوار اجتماعی می‌شود.

فصل اول : 1- امامت در لغت و اصطلاح، 2- امام چرا؟، 3- مقصود از لفظ امام 4- احتیاج به وجود امام، 5- نصب امام لطف است برحق تعالی واجب. فصل دوم: 1- امام باید افضل از رعیت باشد، 2- طریق تعیین امام و تعیین امام به عهده کیست؟ 3- ضرورت معرفت امام از حیث نقل و عقل. فصل سوم: 1- امام مهدی کیست؟، 2- ولادت آن حضرت نزد تشیع، 3- اسماء گرامی آن حضرت و وجهه تسمیه آنان، 4- نسب امام زمان (عج) نزد علماء اهل سنت. فصل چهارم: صفات و ویژگی های امام زمان (عج)، 1- افضلیت امام بر انبیاء غیر از پیامبر اسلام، 2- آرزو داشتن حضرت موسی برای رسیدن به مقام حضرت (عج)، 3- خلیفه الله بودن 4- علوء مقام آن حضرت از مقام اصحاب، 5- ختم وصایت، 6- همراهی با ملائکه الهی فصل پنجم: فرمایشات رسول گرامی اسلام و ائمه اطهار درباره امام زمان، فصل ششم: 1- انتظار چیست؟ 2- آیا غیبت امر ممکن است و تحصیل آیه بر امکان غیبت 3- آیا مهدی زنده است؟ 4- علت انکار امام مهدی در غیبت، 5- دلیل بر بقاء امام زمان 6- بقاء افراد سه گانه، 7- بررسی برخی شبهات پیرامون امام زمان فصل هفتم: امام زمان در تأویل و تحلیل آیات و روایات از علمای عامه و خاصه.

تحقیق حاضر در مقام پاسخ‌گویی به سوال اساسی است که نگاه علما و سیره‌نویسان اهل سنت به شخصیت حضرت فاطمه چگونه است. و تفاوت آن به نظر سیره ‌نویسان شیعه در کجا نهفته است. در این تحقیق، با استفاده از منابع روایی و تاریخی اهل سنت، تاریخچه‌ای از زندگانی کوتاه حضرت فاطمه زهرا(س) ارائه شده و فضایل و کرامات آن حضرت و وقایع مهم زندگانی ایشان، به ویژه بعد از زمان رحلت پیامبر اسلام(ص) بیان گردیده است. نویسنده در مقام پاسخ‌گویی به این سوال اساسی است که نگاه علما و سیره نویسان اهل سنت به شخصیت حضرت زهرا(س) و تفاوت دیدگاه‌های سیره نویسان شیعه و اهل سنت در این مورد و نیز در زمینه وقایع زندگی آن حضرت در کجا نهفته است. وی در چهار فصل به بررسی ابعاد شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) و فضایل معنوی آن حضرت از منظر اهل سنت پرداخته است. در فصل اول، افزون بر طرح گوشه‌هایی از زندگانی و فضایل آن حضرت در دوره حضور ایشان در خانه پدر بزرگوار خویش؛ به دوره تکوین شخصیت فاطمه(، معانی اسامی آن حضرت، معجزات مربوط به ولادت ایشان، دوران نوجوانی فاطمه(، حضور ایشان در شعب ابی‌طالب، هجرت فاطمه( به مدینه پرداخته شده است. در فصل دوم، ابعادی از زندگانی فاطمه زهرا(س) در خانه شوهر بزرگوار خویش، مطرح شده است و در ادامه خانه‌داری، شوهرداری، بچه‌داری، نحوه ازدواج، حضور فاطمه زهرا(س) در برخی از جنگ‌ها، مانند فتح مکه، تربیت فرزندان، سفارش پیامبر(ص) به فاطمه در روزهای آخر عمر، حضور فاطمه در حجه الوداع و غدیر خم، بیماری فاطمه و شهادت آن حضرت تشریح شده است. در فصل سوم، ضمن ترسیم فضایل و ارزش‌های متعدد فاطمه زهرا(س) از منظر مفسران، مورخان و محدثان اهل سنت و نیز عفاف و عبادت آن حضرت، محوریت خشم و رضای ایشان برای خشم و رضای خداوند متعال، الگوی کامل بودن ایشان برای مردان و زنان عالم و برتری ایشان بر همه فرزندان پیامبر اسلام(ص) بحث و بررسی شده است. در فصل چهارم، به معرفی فرهنگ فاطمی پرداخته شده و مسأله فدک و حقانیت حضرت فاطمه زهرا(س) در این زمینه به اثبات رسیده است. راز مطالبه فدک از سوی فاطمه(، جریان فدک در دوران بنی‌امیه و بنی‌عباس، اختلاف نظر علمای اهل سنت در این زمینه، از دیگر مندرجات این فصل است.

خمس یکی از واجبات مهم مالی در اسلام است که از فروع دین شمرده می‌شود و تمام فرق مذاهب اسلام در اصل بحث خمس اتفاق نظر دارند و اختلاف در موارد و مصارف خمس است. مفسران اهل سنت موارد خمس را خاص غنائم جنگی می‌دانند و فقیهان آنها به تبع آنهافتوی داده‌اند . معتقدند به اینکه آیات قبل و بعد آیه خمس راجع به جهاد است و این قرینه می‌شود بر اینکه غنائمی که در آیه شریفه ذکر شده غنائم جنگی است. ولی بدیهی است که شان نزول آیه نمی‌تواند مخصص با شد که آیه را از عمومیت خارج کند. فقیهان شیعه نظر دارند غنیمت عام است و همه درآمدها را شامل می‌شود. آیه مبارکه حاکم معنی عام دارد و شأن نزول آیه نمی‌تواند محقق باشد و آیه مبارکه که بر عمومیت خود باقی است. یکس از مسائل مهم، در کیفیت تقسیم خمس است که در بین فقهاء عامه و خاصه مورد اختلاف است. از دیگر مسائل مهم و زنده برای حفظ کیان اسلام و عدالت اجتماعی مسئله پرداخت خمس به ولی امر خمس است که به عنوان یک فریضه الهی تلقی شده است. بنابر فرمایش صاحب جواهر همه مستحقین خمس باید ایمان داشته باشند. مراد از ایمان در این جا کفر نیست بلکه ایمان در مقابل مسلمان غیر شیعه است. منظور از سادات کسانی هستند که نسبشان از طرف پدر به عبدالمطلب جد پیامبر اکرم (ص) برسد.در بخشی از رساله به برخی از اشکالات و شبهات که در زمان امام جواد‌ (ع) به خمس وارد شده بیان شده است. چون در این زمان به خاطر جایگاهی که امام رضا (ع) قبل از آن داشتند شیعیان مجال بیشتری برای پرسش و پاسخ و جست و جو در باره احکام دین پیدا کردند.در آخر رساله منابع ذکر شده است.

در این نوشتار، دیدگاه‌های مختلف در مورد "جمع و تدوین قرآن کریم از منظر شیعه و اهل سنت" مطرح شده و برخی از دیدگاه‌ها در این زمینه نقد و ارزیابی گردیده است. نویسنده در چهار فصل، پس از طرح این دیدگاه‌ها؛ دلایل قائلین هر یک از این دیدگاه‌ها را نیز منعکس نموده است. وی نخست، به بیان مفهوم لغوی و اصطلاحی قرآن و لغت "جمع" پرداخته و ضمن بیان کاربردهای جمع؛ محورهای جمع قرآن کریم، مانند گزینش واژگان و ترکیب آن‌ها، تنظیم آیه‌ها در ضمن سوره‌ها و تنظیم سوره‌ها در ضمن مصحف شریف از سوی جمع‌آوری کنندگان و کاتبان قرآن را شرح نموده است. نقد و ارزیابی دیدگاه‌های مفسران و مورخان شیعه و اهل سنت در مورد توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها و در نتیجه ترکیب فصلی قرآن کریم؛ اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها و آیه‌ها و یا توقیفی بودن در بخشی و اجتهادی بودن در بخش دیگر، ترتیب سوره‌ها و جمع‌آوری قرآن و بررسی دلایل مبتنی بر هر یک از این دیدگاه‌ها، بخش دیگری از مطالبی است که در این نوشتار ارائه شده است. نویسنده در ادامه، دلایل قائلان به جمع‌آوری قرآن، در زمان پیامبر اسلام و دیدگاه‌هایی مبتنی بر جمع قرآن در زمان صحابه آن حضرت را مطرح نموده و به داوری درباره این دیدگاه‌ها و بیان قول مختار خویش مبنی بر جمع‌آوری و تدوین کامل قرآن در زمان حیات رسول خدا( پرداخته است. از نظر نویسنده، اگر به تدوین و ترتیب سوره‌ها در زمان پیامبر اسلام(ص) قائل نباشیم، در مورد هویت قرآن، از جمله تحریف آن دچار ابهاماتی متعدد می‌شویم که این امر باعث تقدس‌زدایی از ساحت قرآن و بی‌اعتباری این کتاب بزرگ آسمانی می‌شود و در نتیجه قرآن که قطعی الصدور است، مانند روایات به منبعی ظنی الصدور تبدیل می‌گردد.

این تحقیق به تحلیل حجیت استصحاب، موارد جریان و کاربردهایش در فقه و اصول و نیز دیدگاه‌های مذاهب مختلف شیعه و اهل سنت درباره آن می‌پردازد و ارکان و اقسام استصحاب و شرایط جاری شدن این اصل از اصول عملیه را بررسی می‌کند. نوشتار حاضر در چهار باب ابعاد مختلف استصحاب را فرا روی مخاطبان خود قرار می‌دهد. نویسنده ابتدا تاریخچه مبحث استصحاب و حجیت آن نزد مذاهب اسلامی مختلف را ارائه کرده، سپس در باب اول به تبیین حقیقت استصحاب و تعاریف مختلف لغوی، اصطلاحی، قرآنی، روایی، اصولی و فقهی آن می‌پردازد. آن گاه به بحث درباره این موضوع پرداخته است که: آیا استصحاب یک اصل است یا یک اماره؟ و آیا: استصحاب مسأله فقهی است یا اصولی؟ وی در ادامه ارکان استصحاب، یعنی یقین سابق و شک لاحق، اجتماع یقین و شک در زمان واحد، سبقت زمان یقین بر زمان شک، تعدد زمان یقین و شک و وحدت متعلقات یقین و شک را بیان کرده، اقسام استصحاب را معرفی می‌کند. قسمت بعدی این باب، به برخی قواعد مربوط به استصحاب، یعنی قاعده مقتضی و مانع، قاعده یقین، استصحاب قهقرایی (مقلوب)، اصل مثبت و اصالت عدم نسخ اختصاص دارد. در باب دوم حجیت استصحاب واکاوی گردیده و ادله قائلین به حجیت استصحاب، اعم از امامیه، زیدیه، شافعیه، حنفیه، مالکیه، حنابله و ظاهریه و همچنین دلیل های قائلین به عدم حجیت استصحاب و قائلین به تفصیل (حجیت در برخی موارد و عدم حجیت درمواردی دیگر) از مذاهب مختلف اسلامی ذکر شده است. در باب سوم بر جایگاه ویژه استصحاب در احکام شرعی و عملیات استنباط، تأکید می‌شود. در باب چهارم موارد جریان استصحاب، شروط جاری شدن این اصل از اصول عملیه، جریان استصحاب در اقسام کلی و جریان آن در زمان تبیین شده و برخی مسائل متنوع مربوط به اصل استصحاب و طبیعت یقین و شک لحاظ شده در آن بیان می‌گردد.

در این تحقیق موضوع اذن و اقامه از دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است رساله حاضر که در سه فصل تنظیم شده است: در فصل اول ابتدا به معنی اذان و اقامه و الفاظ مستعمل در قرآن به معنی اذان پرداخته شده سپس زمان و مکان و کیفیت تشریع اذان، ادله فریقین مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است،‌ در نتیجه ثابت کردیم که اذان و اقامه از طرف خدای سبحان تشریع گردیده و هیچ انسانی در تشریع آن دخالتی نداشته است. روایاتی که در منابع اهل سنت نشان میدهد که اذان به عبدالله بن زید در خواب الهام شده و پیامبر آنرا از او گرفته از نظر سند و دلالت ضعیف و بی پایه است در آخر این فصل از تعداد فصول اذان و اقامه نیز بحث شده است. فصل دوم که شامل سه گفتار می‌باشد. در گفتار اول شهات ثالثه موضوع بحث و بررسی می‌باشد. نتیجه گفتار اول این می‌شود که این فصل در قرن اول هجری در زمان خود پیامبر در مدینه گفته می‌شد مشهور علماء شیعه این فصل را جزء اذان و اقامه نمی‌دانند. ولی گفتن آنرا به قصد قربت جایز، بلکه به قصد امتثال عمومات مستحب می‌دانند. در گفتار دوم حی علی خیر العمل از نظر فقهای شیعه و سنی بررسی شده است. نتیجه این می‌شود: که این فصل از ابتدا تشریع جزء اذان و اقامه بوده و در عصر پیامبر و ابوبکر و آغاز خلافت عمر در اذان ها گفته می‌شد. بعدا بدستور عمر به بهانه اینکه مردم بجای جهاد به سوی نماز روی می آورد از اذان حذف شده و اما ائمه اهلبیت تا آخر عمر آنرا ترک نکردند. گفتار سوم در موضوع تتویب پرداخته است، ابتدا آغاز ورود آن را در اذان صبح مورد قرار داده است. غالب اهل سنت گفتن آنرا مستحب می‌دانند. اما تمام شیعیان به تبع امامان معصوم شان آنرا بدعت می‌دانند. برخی از فقهای بزرگ اهل سنت مانند: ابوحنیفه، شافعی،‌ مالک .... نیز به بدعت بودن آن تصریح کرده اند. بدین جهت که این جمله در زمان رسول خدا و در زمان ابوبکر نبود، بلکه در زمان خلیفه دوم به اذان افزوده شد. فصل سوم: ابتدا فرق بین اذان اعلام و اذان نماز را بیان می‌کند پس از آن بیان محتوا، مفهوم و فلسفه اذان از دیدگاه ائمه اطهار می‌پردازد. در ادامه پاداش و اثرات فراوان که برای اذان نقل شده ذکر می‌کند. در آخر سنن و مستحبات اذان را نقل می‌کند.

بروز شکاف میان امت اسلامی و تقسیم ابتدایی آن‌ها به دو گروه شیعه و سنی، حاصل اختلاف در نوع برداشت از واقعه غدیر، به‌ویژه خطبه و حدیث غدیر، است. این پژوهش بر آن است تا برداشت‌های مختلف از حدیث غدیر را از دیدگاه فریقین بررسی نماید. با وجود واقعه غدیر، جایی برای اختلاف و تشتّت امت اسلامی پس از وفات رسول اکرم (ص) نبود؛ اما با این حال، مشاهده اختلافات عقیدتی و حضور حکام نالایق و خودکامه، نشان از عدم درک صحیح از حدیث غدیر و سوء استفاده تشنگان قدرت از این وضعیت دارد. برای دلالت حدیث غدیر بر جانشینی امام علی( به‌جای رسول خدا(، نشانه‌هایی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به مکان غدیر، زمان تجمع حجاج، طرح موضوع در اجتماع بزرگ مسلمین، ایراد خطبه‌ای بلند، معرفی صریح علی( به‌عنوان جانشین، و مراسم ویژه بیعت اشاره کرد. اهمیت جایگاه حدیث غدیر در مسأله خلافت و جانشینی پیامبر آن‌قدر سرنوشت‌ساز است، که حضرت علی( پس از جریان سقیفه، در رویارویی با غاصبان خلافت و در محاجه‌ها و مناشدات خود، انتخابش در غدیر را به‌عنوان یکی از امتیازات خود برشمرده است. به‌علاوه، حضرت فاطمه(، اصحاب پیامبر، و ائمه( هم در دلالت‌ها و احتجاجات خود، بارها به واقعه غدیر اشاره کرده‌اند. البته در کنار این شواهد و مویدات روایی و تاریخی، امامیه دلایل عقلی را نیز بر دلالت‌های دیگر افزوده و با قدرت عقل، موضوع جانشینی حضرت را به اثبات رسانده‌اند. علی‌رغم وجود حدیث غدیر در منابع مهم اهل سنت، عده‌ای آن را منکر شده و ادعا نموده‌اند که چنین حدیثی وجود خارجی ندارد و در حقیقت، ساخته و پرداخته شیعیان است. اما با همه این تفاصیل و تفاسیر، روایات متعددی وجود دارد که شیخین علی‌رغم غصب مقام و موقعیت امام علی(، بر ممتاز بودن آن حضرت صحّه گذاشته و به اطرافیان خود توصیه می‌کردند تا با خاندان پیامبر مدارا کنند.