جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مضامین برجسته در مجموعه اشعار شاعران بعد از انقلاب اسلامی توجه به جهان پیرامون انسان، تامل در ویژگیها، احوال و روحیات انسان مدرن و شبه مدرن است که غالبا در تقابل با احوال و ویژگیهای انسان کلاسیک تصویر می شود. یکی از این ویژگیها «حیرت و سرگردانی» انسان معاصر است که در ژرف ساخت و روساخت شعر برخی از شاعران معناگرا انعکاس بیشتری یافته است. یکی از این شاعران برجسته، که به موضوع یاد شده عنایت ویژه ای داشته، قیصر امین پور است. شاعرِ محققی که سعی کرده است لوازمات سنت را از یک سو و نوگرایی را از سویی دیگر در زبان و محتوای اشعار خویش جمع، و جریانی نو در شعر انقلاب اسلامی ایجاد کند. بررسی این موضوع در مجموعه آثار او نشان می دهد که شاعر به هر میزان از دهه شصت با «تنفس صبح» (1363) به دهه هفتاد با «آینه های ناگهان» (1372) و از آن به دهه هشتاد با «گلها همه آفتابگردانند» (1381) و «دستور زبان عشق» (1386) نزدیک می شود، نه تنها توجه او به مقوله تردید و سرگردانی انسان معاصر از نظر کمی رشد بیشتری پیدا می کند از نظر کیفی هم، عمیقتر و فلسفی تر می شود. نویسنده در این مقاله بعد از بررسی ابعاد مختلف مساله و معرفت شناسی موضوع در شعر معاصر از یک سو و با توجه به علل و دلایل پیدایی آن در نظام زبانی و اندیشگانی اشعار قیصر از سویی دیگر، مجموعه اشعار او را در این زمینه، طبقه بندی، بررسی و تحلیل می کند.

نگارنده در این مقاله سعی می کند با توجه به اهمیت مولوی و کرکه گور در جهان بینی عرفان اسلامی و مسیحیت؛ نوع قرائت آن دو را در زمینه کهن الگوی ایمان ابراهیمی بررسی و اشتراکات و افتراقات آن دو را در هنگام خوانش این واقعه (متن) نشان دهد. مهم ترین اشتراک مولوی و کرکه گور در این زمینه، گذر از سطوح ظاهری واقعه و رسیدن به حقیقت عمل قربانی فرزند است که حاصل نگاه ویژه آن دو در ساحت دینی و فراتر رفتن از ساحت اخلاقی عمل است. مولوی و کرکه گور علی رغم اختلاف در برخی نکات با گذر از صورت قصه به ویژگی خود عمل و نتایج آن پرداختند و وظیفه انسان مومن را در ساحت دینی تسلیم شدن در برابر خدا می دانند. تسلیم و ایمانی که نوعی حالت دل سپردگی شورمندانه به خداوند است. کرکه گور درباره عمل قربانی فرزند، چهار تصویر ارایه می کند که نگاه مولوی از میان آنها تا حدودی به تصویر دوم نزدیک است و آن اینکه ابراهیم یقین دارد فرزندش زنده خواهد ماند. ابراهیم بر این اساس رمز خلوص، از خود گذشتگی، تسلیم و توکل، و مظهر عاشقان از جان و مال و فرزند گذشته معرفی شده که در اصل مقاله به صورت تطبیقی بدان خواهیم پرداخت.

رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت، نوشته شهرام رحیمیان، از رمان های سیاسی قابل تامل است که به بازنگری متفاوتی از کودتای 28 مرداد، با تاکید بر مسائل روانی شخصیت های سیاسی می پردازد. واکاوی علمی رویکرد نویسنده در بازنمایی واقعه، فوایدی چندوجهی دارد: نخست، بازگوکننده رویکرد بخشی از جریان های فکری جامعه درباره آن حادثه است؛ دوم، ما را با قسمتی از تحولات فکری طبقه روشنفکر جامعه، به ویژه پس از تامل نوستالژیک آنها در حوادث سرنوشت ساز تاریخ سیاسی معاصر آشنا می کند؛ و سرانجام واکاوی مولفه های تشکیل دهنده رمان با روش توصیفی-تحلیلی و با رهیافت «تحلیل گفتمان انتقادی»، نه تنها رویکرد کاملا هدفمند نویسنده را - به عنوان یکی از نویسندگان وابسته به طیف روشنفکران خارج از کشور-در انتقاد از جریان های سیاسی معاصر نشان می دهد، ایدئولوژی سیاسی نویسنده را نیز آشکار می سازد و آشکار می شود نگرش نویسنده در طرح گفتمان روشنفکری، معطوف به رویکردی ملی گرایانه منهای نقش دین است.

رویکرد معرفت شناسانه به عصر جدید نشان می دهد انسان مدرن به دلایل مختلف با انسان کلاسیک تفاوت بنیادین دارد. پدیده شک و شکاکیت و تنهایی انسان و حاکمیت اصل احتمال به جای یقین در باور، گفتار و کردار او چند ویژگی انسان دوره اخیر است که در گذشته مصداق عینی ندارد. این ویژگیها در آثار هنری و ادبی سده اخیر بویژه نوع ادبی رمان، منعکس شده که در هر دوره و مکان با توجه مقتضیات اندیشگانی آن عصر به گونه ای خاص متجلی شده است. دو رمانی که با لحاظ این مسایل در دو فرهنگ، زبان و مکان مختلف نوشته شده، «ژان باروا» اثر دو گار و «روی ماه خداوند را ببوس» اثر مصطفی مستور است که تم مشترک آنها نگاه انتقادی به سرنوشت تراژیک انسان معاصر است که به پدیده های عینی و حتی قدسی با نگاه شکاکانه می نگرد و حتی حضور و وجود خداوند را نیز در مواردی، اعتباری می دانند. با این تفاوت که باید رمان مستور را رمان دینی و بومی در وهله اول و فلسفی در وهله دوم دانست؛ لاجرم غلظت و حدت طرح این مباحث به اندازه رمان دوم نیست در حالی که رمان دو گار در تمام فصول و بخشها یک رمان فلسفی ناب است که با نگاه راسیونالیستی و استدلالهایی از نوع برهانی، قضایایی چون حضور خداوند، دین و مذهب را زیر سوال می برد. نگارنده در این مقاله، ضمن نقد دو رمان با رویکرد تحلیلی - تطبیقی، عنصر شخصیت را در این دو اثر به صورت مقایسه ای تحلیل و بررسی می کند و به این نتیجه می رسد که رمان مستور اگر چه در طرح مساله و پردازش زوایا، طرح و روایت داستانی به مانند رمان ژان باروا موفق بوده در نحوه پرداخت و فرجام، عمق و ژرفایی رمان دو گار را ندارد.