جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

باور به وجود ظلی و اعتباری در منظومه فکری محیی الدین بن عربی، جایی برای علیت متعارف فلسفی که مستلزم تباین علت و معلول و وجودبخشی واقعیتی به واقعیت دیگر است، باقی نمی گذارد. او ضمن اجتناب از اینکه خداوند را علت نخستین اشیا بنامد و رابطه ای علی میان مظاهر قائل باشد، پدیدارهای عالم را بر اساس تطورات متنوع وجود منبسط و احکام تغییرناپذیر اعیان ثابته توضیح می دهد و فاعلیت ایجادی را در همه مراتب و شئون هستی، منحصر در خداوند می داند. اسپینوزا نیز بر اساس مبانی وجودشناختی وحدت انگارانه خود، با نفی امکان بالذات و قول به وجوب بالغیر در باب پدیده های عالم، همه ممکنات یا همان حالات در نظام فکری خود را در مجرای ضرورت می اندازد. او با نفی علیت متعدی و پذیرش علیت حال در همه سطوح، رابطه جوهر با نظام حالات و رابطه درونی میان حالات را تبیین می کند. بر این اساس، می توان ابن عربی و اسپینوزا را در نفی علیت متعدی یا خارجی هم رای دانست. ابن عربی و اسپینوزا هر دو با معنای خاصی که برای جبر در نظر می گیرند، در همه ساحات هستی قائل به جبر و منکر اختیارند.

از جمله مباحث مهم نظریه های معرفت مساله حدود کلی معرفت بشری است. در مساله حدود معرفت بشری ما با تعیین حدود و مرزهای کلی معرفت بشری مواجه هستیم. اکثر فیلسوفان معرفت بشر را محدود دانسته و حدود و مرزهای گوناگونی برای معرفت بشری قائل شده اند. ابن سینا نیز معرفت بشر را محدود شمرده و برخی از امور را از قلمرو ادراکی انسان خارج دانسته است. شیخ از یک سو معرفت را ممکن دانسته و لذا با شکاکیت مطلق به مقابله پرداخته و از سوی دیگر این معرفت را محدود به حدود گوناگون دانسته و به تقابل با جزم گرایی مطلق می پردازد. او حدود گوناگونی از قبیل محدودیت انسان در شناخت ذات اشیاء، محدودیت انسان در درک خدا، محدودیت انسان در درک معاد، محدودیت معرفتی ناشی از همراهی با ماده و جسم و ... برای معرفت بشری در نظر می گیرد. او استدلال های مختلفی برای اثبات این محدودیت ها آورده و بحث های جالب توجهی در باب این محدودیت ها دارد. بررسی این محدودیت ها به لحاظ شناخت دیدگاه کلی ابن سینا نسبت به معرفت بشری دارای اهمیت فراوان بوده و کمک شایانی در فهم هر چه بهتر فلسفه او ایفا خواهد کرد.

رابطۀ تکوینی بین جزای اخروی و عمل انسان که از آن به «تجسم اعمال» تعبیر می‌شود، یکی از مهم‌ترین مباحث معاد است. تصریح به این رابطه پیش از صدراییان و در لسان عرفا به ویژه ابن عربی شکل گرفت. محی‌الدین با طرح نظریات بدیع خود در مورد خیال، تقسیمات و احکام آن، کمک شایانی برای فهم تجسم اعمال و اثبات آن در عوالم اخروی نمود. از نظر او، خیالْ ظرفی برای تلطیف محسوسات یا تجسم معانی است و راه ادراک این معانیِ تجسم‌یافته در عالم مثال نیز قوۀ خیالی است که خداوند در وجود انسان قرار داده است. وی ارتباط بین قوۀ خیال و عالم مثال را از راه خواب و مکاشفه امکان‌پذیر می‌داند؛ به طوری که انسان در خواب و مکاشفه از حواس ظاهری به حواس باطنی منتقل شده و معارف عِلوی را مشاهده می‌کند. علاوه بر دو راه ذکرشده، محی‌الدین به خلق اشیا در خارج توسط «همت» نیز اشاره می‌کند؛ به طوری که ایجاد اشیای عینی در این دنیا، اختصاص به اوتاد داشته و در آخرت، وصفِ تمام انسان‌ها بوده و سبب خلقِ صور نیکو یا زشت توسط نفس خواهد شد. تجرد برزخی قوۀ خیال نیز یکی از مقدمات اثبات تجسم اعمال است که از برخی عبارات محی‌الدین قابل دستیابی می‌باشد.

در منابع ديني بنا بر منطق وحي، تكامل و ترقي نفس در عالم برزخ مطلبي قطعي و ترديد ناپذير است. اما كيفيت تكامل برزخي و تعارضات احتمالي آن با برخي مباني و قواعد فلسفي، از جمله مسبوقيت هرگونه تكامل به استعداد و حركت و اختصاص استعداد و حركت به ماده، ايجاب ميكند تكامل برزخي تنها از راه شرع ميسر باشد و فيلسوف نتواند امكان تكامل برزخي نفوس را بر اساس مباني عقلي اثبات كند. در ايـن نـوشتـار ابتـدا شواهد نقلي تكـامل برزخـي بـر اساس متون ديني بررسي ميشود و سپس اين امكان با توجه به مباني دو فيلسوف بزرگ اسلامي ـ‌‌ابن سينا و ملاصدرا‌ مورد بررسي و تحقيق قرار ميگيرد و ضمن مقايسه ميان اين دو فيلسوف بزرگ، به اثبات ميرسد كه بر اساس مباني هردوي ايشان در باب حركت، تكامل برزخي غيرممكن است، اما طبق نظر ملاصدرا در مورد تجرد مثالي نفس و اعتقاد وي به بدن مثالي اخروي، زمينه مناسب تري براي تكامل نفس بعد از مرگ تن فراهم ميباشد ولي در حد كفايت نيست.

در این تحقیق کوشیده ایم تا ارتباطی که میان نظام فلسفی سهروردی و آراء و اندیشه های سیاسی او وجود دارد را تبیین کنیم .در ابتدای ورود به بحث از فلسفه سیاسی اسلام سخن گفته ایم و کوشیده ایم تا رویکردهای مختلف به این مفهوم را بیان داریم.شبهات و سئوالاتی را که در این زمینه مطرح شده بود و چالش فکری که در این بحث در گرفته بود را بازگو کردیم و رویکرد خود را نیز در قبال فلسفه سیاسی اسلام بیان داشتیم و بدین نکته اذعان کردیم که با پذیرش چنین نگرشی است که می توان پذیرفت ،فلسفه سیاسی اسلام امکان تحقق وقوعی و معرفتی دارد.در انتهای این فصل نیز بحث خود را معطوف به نگرش سهروردی کردیم و معنای فلسفه سیاسی اسلام در اندیشه او را نیز بیان کردیم.در فصل دوم از مبانی فلسفی سهروردی سخن گفته ایم و کوشیده ایم تا اندیشه های فلسفی او را در بیان نظام فلسفی اشراقی بیان کنیم.در این فصل کوشش ما بر آن بوده است تا از مبانی ای سخن بگوییم که در اندیشه سیاسی سهروردی تاثیر گذار بوده است و از طرح سایر انگاره های سهروردی خودداری کردیم.همچنین از طرح مباحث جزیی و ریز اندیشه های او امتناع کردیم و به طرح کلیات مباحث اندیشه او اکتفا کردیم.در پایان هر کدام از مباحث ،از ارتباط آن نگرش فلسفی با اندیشه های سیاسی سهروردی نیز سخن گفته ایم.فصل سوم این تحقیق را به اندیشه های سیاسی سهروردی اختصاص دادیم.در ابتدای این فصل کوشیدیم تا سئوالاتی که در باب اندیشه سیاسی سهروردی مطرح شده است را پاسخ گوییم.سپس با بیان اندیشه های سیاسی سه تن از فیلسوفان بزرگ اسلامی یعنی فارابی،ابن سینا و غزالی،کوشیدیم تا نسبت سهروردی را با این اندیشه ها نیز مشخص کنیم.سپس به طرح مباحث سهروردی در باب سیاست پرداختیم.فصل پایانی این تحقیق نیز به جمع بندی از مباحث مطروحه اختصاص یافت که در آن از تاثیری که اندیشه های سیاسی سهروردی از نظام فلسفی او پذیرفته است سخن گفتیم و اذعان داشتیم که سهروردی با بیان نگرشهای فلسفی خود است که موفق به ترسیم اندیشه ای سیاسی و تشکیل نظامی نورانی می شود.

دو مسئله و هدف اصلی در این رساله وجود دارد، نخست بحث از امر اصیل است و به دنبال آن جستجوی امر اصیل در نزد شیخ اشراق است. و دوم بررسی نحوه موجودیت ماهیتبعد از قبول اصالت وجود است.فرضیه های تحقیق:فرضیه ای که برای پاسخ به پرسش اول مد نظر گرفته شده است این است که با توجه به خصوصیات امر اصیل یعنی وحدت و عینیت هیچ یک از انتسابات اصالت نور یا اصالت شهود یا اصالت وجود صحیح نیست؛ و اصالت ماهیت با توجه به خصوصیات ماهیتی که مد نظر شیخ اشراق است هرچند ممکن است ولی واقع نشده است. و لفظی بودن این نزاع رد شده است. فرضیه ای که برای پاسخ به پرسش دوم مد نظر گرفته شده است لفظی بودن نزاع بر سر نحوه موجودیت ماهیت است. و علت پدیدار شدن این نزاع عدم توجه به دو دیدگاه ملاصدرا پیرامون ماهیت و همچنین نحوه اتحاد ماهیت و وجود معرفی شده است.روند تحقیق ویافته های آن:در این تحقیق در راستای پاسخگویی به این دو مسئله پنج مقدمه برای هر مسئله حاصل شده است. در پرسش اول که تعیین امر اصیل در نظر شیخ اشراق است، مقدمات آن عبارتند از: یک) ریشه اصلی ایجاد بحث اصالت ماهیت یعنی بحث تفکیک وجود از ماهیت است که علت آن تلاش برای اثبات واجب الوجودمعرفی شده است. دو) دلیل انتساب اصالت ماهیت به شیخ اشراق یعنی استدلال بر اعتباریت وجود ومجعولیت ماهیت است. سه)ایرادات وارد بر استدلال های شیخ اشراق از لحاظ ماده وصورت است. چهار) بررسی محل نزاع و خصوصیات امر اصیل .می باشد. پنج) نقد آراء موجود در مورد امراصیل درنظر شیخ اشراق میباشد. درنهایت باتوجه به اینکه این انتساب ها از لحاظ امکان یا وقوع مخدوش هستند این نتیجه مستدل شده است که امر اصیل در فلسفه سهروردی معیّن نیست، هرچند پتانسیل انتساب اصالت ماهیت به نحوی که در عِدل اصالت وجود سینوی باشد در آرا ایشان وجود دارد.امّا پرسش دوم تعیین نحوه وجود ماهیت بعد از قبول اصالت وجود می باشد. که در این راستا با بررسی تفاوت اصالت وجود صدرایی و سینوی به بررسی دو نحوه نگاه به ماهیت در آرا ملاصدرا پرداخته شده و قول به وجود حقیقی ماهیت وقول به وجود مجازی ماهیت هر دو ناشی از در نظر نگرفتن یکی از دیدگاه های ملا صدرا دانسته شده. و در نهایت با بررسی ریشه وسبب این اقوال که حاصل آن در نظر گرفتن ماهیت به عنوان حد و مرز وجود است لفظی بودن این بحث مستدل شده است.پیشنهاد: تدوین یک نظام فلسفی مبتنی بر اصالت موجود می تواند فیصله دهنده این نزاع باشد.

این مقاله با بررسی نظریات مختلف ابعاد در ریاضی و فیزیک، امکان وجود بعدی سوای ابعاد رایج را با استدلال های فلسفی ثابت کرده و به ارایه راه حل عبور از محدودیت ذهنی برای درک ابعاد فراخ تر پرداخته است و به طور ویژه با دلایل و شواهد مختلف، بعد «انبساط» یا «ماکرومیک» (macromic) را به عنوان بعد پنجم جهان معرفی می‌کند. این بعد مربوط به میزان بزرگی یا کوچکی شی است و بستگی به «مقیاس» (scale) آن دارد. در واقع، تفاوت اشیا از لحاظ نگاه ماکروسکوپیک (macroscopic) و میکروسکوپیک (microscopic) که بشر از دیرباز با آن آشنا بوده است، مربوط به این بعد از ماده است. نتایج برخاسته از فرض ابعاد بیش از سه بعد می تواند در عرصه مسایل فلسفی و عرصه های مرتبط با آن در دیگر حوزه ها تاثیرگذار باشد که به بیش از چهل مورد از آن ها در انتهای مقاله فهرستوار اشاره شده است.

چکیده ندارد.