جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله نسخ، از صدر اسلام مورد توجه بوده است. نسخ، دارای دو رکن اصلی ناسخ و منسوخ است و به حوزه‌ آیات الاحکام اختصاص دارد. برخی مفسران و اندیشمندان اسلامی، در مورد آیات 20 و 169-170 سوره‌ آل ‌عمران ادعای نسخ کرده‌اند. این مقاله، با روش توصیفی‌ ‌ـ تحلیلی، ادعای مذکور را بررسی و با استناد به چند ادله، آن را نقد می‌کند. حاصل تحقیق این است که ادعای نسخ در آیات مذکور با اشکالاتی روبه‌رو است که عبارتند از: نسخ قرآن به خبر واحد، پذیرش وقوع تحریف در قرآن، محدودکردن آیات قرآن به زمانی خاص و عدم جاودانگی قرآن تا روز قیامت.

امروزه شاهد تفاسیر فراوان و متعددّ قرآن کریم هستیم که هر یک حاکی از روش، مبانی، قواعد و پیش‌فرض های مفسر آن است. از این میان، شیخ محمدجواد بلاغی، متکلم و مفسر شیعی، صاحب تفسیر آلاء الرحمن و عایشه بنت الشاطی، محقق و مفسر اهل تسنن، صاحب التفسیر البیانی از مفسران معاصری هستند که بر اساس روش و قواعد ویژه ای به تفسیر بخشی از قرآن کریم پرداخته اند. در این نوشتار با روشی تحلیلی و توصیفی، مقایسه ای تطبیقی میان روش و برخی قواعد تفسیری این دو مفسر در تفاسیر نامبرده انجام گرفته است. از مهمترین دست آورد‌های این پژوهش می‌توان به این نکته اشاره کرد که این دو اندیشمند در پایبندی به روش تفسیری قرآن به قرآن، اشتراک نظر دارند؛ لیکن در استفاده از روایات، تبیین مفردات قرآنی، استفاده از جریان‌های تاریخی و نوع رویکرد به تفسیر علمی تفاوت‌هایی در روش تفسیری آنها مشاهده می شود. همچنین با وجود تفاوت‌هایی در قواعد تفسیری قرائت، توجه به ترتیب نزول سور و تفسیر موضوعی، در اصالت و معیار قرآن در علوم ادبی، اعتبار عموم لفظ و بهره گیری از سیاق آیات، به هم نزدیک و یا اشتراک نظر دارند.

مفهوم تروریست یکی از مفاهیم مهم و مطرح در اندیشه‌ی سیاسی می‌باشد که از دیرباز مورد توجه بوده است و آنچه آن را در این اواخر داری اهمیت بیشتری کرده است دستاویز شدن این موضوع توسط قدرت‌های استکباری در جهت سرکوب کردن مبارزات حق‌طلبانه و بدنام نمودن اسلام می‌باشد. امروزه جنایت‌کارانی که برای رسیدن به اهداف پلیدشان دست به هر جنایتی می‌زنند دین مقدس اسلام و مسلمانان را متهم به ترور می‌کنند و با تحریف حقایق، اسلام را دین ترور و خشونت معرفی می‌کنند. از این‌رو، بررسی موضوع تروریسم و بازکاوی آن از نگاه آیات و روایات در جهت ارائه پاسخی شایسته به هجمه تبلیغاتی دشمنان اسلام، ضروری می‌نماید. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ضمن تبیین موضوع، دلایل عدم مشروعیت ترور از منظر قرآن، سنت (آیات و روایات) و عقل و همچنین تفاوت ترور با دفاع مشروع را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ترور در اصل، معنای ترس، رعب و وحشت می‌دهد، با وجود تفاسیر و تعاریف مختلف، مصادیق مشترک آن را می‌توان، سلب امنیت، فساد و اعمال غیرقابل پیشبینانه از سوی افراد، حکومت‌ها و گروه‌های فرا دولتی و بین‌المللی دانست و همه این موارد در اسلام محکوم می‌باشد. قرآن در قصاص، فساد در زمین و محاربه با خدا و رسول خدا، دستور کشتن داده است، ولی در هیچ یک از موارد یاد شده، بر خلاف ترور، قتل به صورت پنهانی، بدون اذن حاکم اسلامی صورت نمی‌گیرد و بر خلاف ترور، این اقدامات سبب بازگشت آرامش و امنیت عمومی می‌گردد. در سیره نبوی از ترور به مفهوم امروزی آن نشانی وجود ندارد و در روایات صراحتاً از ترور نهی شده است.

اصلی ترین و مهمترین منبع دسترسی به برنامه هدایتی بشریت قرآن مجید است، قرآن که کتابی جامع، جهانی و جاودانه است برای کسانی که خواهان دستیابی به سعادت دنیوی، و سعادت ابدی اخروی هستند ارزشمند ترین منبع است. مهمترین پایه و اساسِ هر حرکتی به سوی سعادت، داشتنِ اعتقادات صحیح و درست است، لذا مسلمانان باید اعتقادات درستشان را از قرآن که مهمترین و اولین منبع معارفشان است به دست بیاورند. تصحیح و تقریب اعتقادات موجبِ تصحیح و تقریب بخش عظیمی از رفتارها و گفتارهای برادران مسلمان می‌شود. برای دستیابی به معارف قرآن، شیوه و روش‌های تفسیریِ گوناگونی، متداول و مقبول دسته‌های مختلف مسلمانان است، اما شیوه و روشی که میان جمع کثیری از مسلمانان پذیرفته شده و بدان اهتمام دارند شیوه تفسیر روائی است (به جز معدودی از قرآن بسندگان)، یعنی بدست آوردن مراد خدایتعالی از آیات قرآن بر اساس روایات. روایاتِ مربوط به مضامین آیات اعتقادی، موجود میان فرق اسلامی از جهت موافقت یا مخالفت مضامین، دو دسته است: دسته‌ای مضامینشان با هم موافق است و دسته‌ای با هم متعارض هستند. مدّ نظر ما در این رساله دسته دوم است زیرا با پرداختن به دسته نخست فقط بازشماری مشترکات (مورد قبول فریقین) حاصل می‌شود، و درست است که برای تقریب و برادری فریقین شمارش و معرفی آنها شایسته است امّا در حدّ نظریه پردازی نیست، اما بررسی دسته دوّم، هم مورد نیاز است و هم برای نظریه پردازی مستعد و آماده است، و از جهتی باعث زدودن بسیاری از مطالب خلاف واقع در منابع فریقین است که سالیان متمادی موجب دوری و احیاناً دشمنی‌هائی میان پیروان نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) گشته است، و سوء تفاهمات بسیاری را میان برادران مسلمان از میان میبرد. شایسته است متذکر شوم، اعتقادات ذیل سه شاخه عمده خلاصله می‌شود: 1) توحید، 2) نبوت، 3) معاد، قابل توجه است مباحث اعتقادی متعارض و بحث برانگیزی همچون: عدل، وعد ووعید، و امامت ، ایمان، مسائل فرامادی مانند ملائکه، سحر و ... نیز قابل جایگذاری ذیل این سه اصل هستند، مثلاً مبحث اعتقادی «عدل» و «وعدووعید» ذیل صفات الهی در بحث توحید، بحث می‌شود، و مبحث «امامت» نیز در راستای «نبوت» است لذا ذیل اصل اعتقادی «نبوت» از آن بحث می‌شود. بررسی مقایسه ای روایات تفسیری متعارض را به صورت پراکنده در گفتارهائی از سید مرتضی علم الهدی و نیز بیشتر در بحث‌های روائیِ تفسیر المیزان سیدنا العلامه و کسانی که به نوعی تحت تأثیر شیوه تفسیری ایشان قرار گرفته‌اند. شاهد هستیم، در تفاسیر پیش از ایشان به این جدیّت این بحث مشاهده نمی‌شود، زیرا برادران عامّه چه متقدمین چه متأخرین تاکنون عنایتی به نقل از منابع شیعه نداشته‌اند، غیر از مواردی که غیرمنصفانه و گاه متأسفانه با بیان تهمت ها و بستن دروغ آن هم با استفاده از منابع محدود و خاصّ از شیعه و حتی گاه روی آوردن به افسانه پردازی و تخیّلات نامرتبط با عقائد شیعه، صرفا هدفشان تخریب وجهه شیعان بوده است، البته منکر نمیشویم برخی از این بزرگان برادران اهل تسنّن دسترسی کامل و حقیقی به منابع شیعی نداشته‌اند که با جست و جو در کتابخانه بزرگ شهر مدینه و دیگر کتابخانه‌های مطرح این دیدگاه تقویت می‌شود ، تفاسیر شیعه نیز یا از احادیث عامّه نقل نکرده‌اند و یا اگر نقل کرده‌اند بسیار کم است، و آن میزانی هم که نقل کرده‌اند اهتمام خاصّی بر بیان ایرادات و اشکالاتش نداشته‌اند (مثلاً مرحوم طبرسی واکاوی و نقدهای جدّی و آنچنانی در منقولاتش از آنها ندارد، و حتی گاهی روایاتی از آنها را به اشتباه به عنوان روایت شیعه آورده (ر.ک : رساله روایات منتقله، از دانشجویان همین دانشکده.)) ، و متمرکز بودن روی تفسیر ترتیبی مانع از مداقّه بیش از حدّ بر روی این مباحث بوده است (چنانچه در آیات دارای بحث‌های طولانی در تسنیم مشاهده می‌شود)، و اگر دقّت زیادی هم بوده بر روی معدود آیاتی است که اختلاف فیما بین فریقین، ذیل آنها مشهور و فراگیر است (مانند آیات: تطهیر، اکمال، روئیت خدا، وعد و وعیدهای قرآن و ...). و نیز نوشته‌هائی که تفسیری یا قرآنی نیستند، و صرفا نوشتارهائی هستند که ثقل بحثشان، بخشهائی از مسائل اعتقادی (و کلامی) است، در آنها به بخشی از این مباحث پرداخته شده، و روایات متعارض مربوط به اعتقادات را در پاره‌ای از مسائل بررسی کرده‌اند، (مانند آثار سید مرتضی عسکری، سید علی میلانی، میرحامد حسینی هندی، سید محمد قزوینی، شیخ علی کورانی، شیخ جعفرتبریزی و ...)، این نوشته‌ها فقط به برخی آیات مشهور و بحث برانگیز پرداخته و دأبشان احصاءِ جامع نبوده است. در آثار شیخ محمد ری‌شهری به سمت جامعیت نزدیکتر است، امّا بحث‌های تحلیلی و رفع تعارض آن‌ها بسیار کم است. کتبی هم که فحول علمای ما در اعتقادات نوشته‌اند (مانند شیخ صدوق، شیخ مفید، مقدس اردبیلی و...) عموماً خالی از این بحث است، یعنی عنایت چندان به بررسی مقایسه‌ای روایات تفسیری متعارض در حوزه اعتقادات نداشته اند

مقاله حاضر به بررسی ارتباط اسماء الهی با محتوای آیات در سوره آل عمران در ذیل آیات مختوم به دو اسم «رحمن و رحیم»، «حی و قیوم»، «عزیز و حکیم»، «غفور و رحیم»، «سمیع و علیم»، «عزیز و ذوانتقام» و «واسع و علیم» پرداخته است. با نظرداشتِ توقیفی بودن ترتیب و نظم کلمات در قالب آیات قرآن و نیز تنظیم آیات در درون سوره ها، ارتباط و همخوانی اسماء الهی با مضامین آیات امری انکارناپذیر است. این ارتباط به چند صورت نمود یافته است که عبارتند از: «ارتباط با خود آیه»، «پیوند با آیه قبل یا آیه بعد»، «ارتباط با دو آیه قبل و بعد» و «ارتباط با محتوای کلی چند آیه». در سه مورد نخست، ممکن است ارتباط با صدر، میانه و ذیل آیات برقرار باشد و در مورد «ارتباط با محتوای کلی چند آیه»، نفی الوهیت از غیر خداوند که مهم ترین مسئله دینی است، در سوره آل عمران مطرح شده است و اسماء حیّ، قیوم، عزیز و حکیم با آن پیوند خورده است.

با توجه به توقیفی بودن ترتیب و نظم آیات در سوره‌‌ها، ارتباط و هم‌خوانی اسماء الهی با مضامین آیات امری انکارناپذیر است و آمدن آنها در فواصل آیات بر خلاف تصور برخی مغرضان، حکمت‌آمیز و همراه با دقّت و ظرافت است. دقّت در اسماء حسنای الهی در فواصل آیات سوره انفال، پیوند آنها با همان آیه، با آیه پیشین یا پسین و با محتوای کلی چند آیه و موضوع محوری سوره به‌خوبی روشن می‌شود. موضوع محور‌ی سوره انفال جهاد در راه خدا و امدادهای الهی نسبت به مومنان است و اسماء حسنای الهی در فواصل آیات نیز با آن مرتبط است، برای نمونه اسم‌‌های «عزیز و حکیم» چهار بار در فواصل آیات این سوره تکرار شده است و اشاره به این دارد که خدای متعال به عزتش مومنان مجاهد را یاری داده و به حکمتش یاری خود را به‌طرز مناسب عملی می‌نماید؛ نیز وصف «شدید العقاب» چهار بار در این سوره تکرار شده که در برخی موارد تهدیدی برای کافران لجوج و در برخی موارد هشدار به مومنان است که نصرت الهی برای آنها مشروط است. دو وصف «سمیع و علیم» نیز چهار بار آمده و ناظر به آن است که خدا صدای استغاثه مجاهدان مخلص را شنوا است و از صدق نیت و اخلاص آنها آگاه و مطابق نیات و میزان اخلاص و اندازه پایمردی و استقامت آنان، با آنها رفتار خواهد کرد؛ زیرا معیت خدای متعال پاداش صابران است.

يکي از واژه‌هاي نسبتاً پرکاربرد در قرآن مجيد، واژه «كلّا» است که 33 بار و در 15 سوره آمده است. ديدگاه رايج و مشهور، اين واژه را به معناي ردع دانسته و در همه جاي قرآن آن را «نه چنين است»، «هرگز» و نظير اينها معنا مي‌کند؛ در حالي که نحويان و مفسران درباره معناي اين واژه اختلاف زيادي دارند. اين پژوهش با روش تحليلي‌ـ توصيفي و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌‌اي، نُه ديدگاه در معناي «كلّا» شناسايي و آنها را بررسي کرده است. معاني شناسايي شده براي «كلّا» عبارت‌اند از: «ردع و زجر»، «حقاً»، «ألا»، «لا»ي نافيه، «ردّ»، «إي»، «نعم»، «قسم» و «سوف». نتيجه به دست آمده در مقاله اين است که اولاً اصلي‌ترين معناي كلّا که در بيشتر 33 آيه قابل تطبيق است، معناي هشدار به مخاطب درباره جمله بعد از كلّاست؛ ثانياً با تأييد معناي ردع، اين واژه در قرآن ساختاري چندمعنايي دارد و در 11 آيه قابل حمل بر دو معناي ردع و زجر نسبت به جمله قبل و هشدار درباره جمله بعد است

نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی، از نوآوری‌های آیت‌الله معرفت و به‌معنای رفع و تغییر تدریجی حکم سابق است که اگر تغییر تدریجی حکم با تغییر شرایط باشد و لحاظ برگشت و اعاده حکم با برگشت شرایط شود، «نسخ مشروط» و اگر تغییر تدریجی حکم با لحاظ مقدمات و تمهیداتی برای رفع آن باشد، «نسخ تمهیدی» نامیده می‌شود. از آنجا که این نظریه در اواخر عمر وی مطرح شد، فرصت تبیین چارچوب کامل آن حاصل نشد، ازاین‌رو مانند نسخ مصطلح و دیگر مسائل علمی، نیازمند تعریف ضوابطی است تا ضمن تشخیص صحیح آن، از خلط آن با سایر مسائل و انحراف در آن جلوگیری شود. در این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی، بر اساس آراء وی از نسخ تدریجی و بیان برخی مصادیق قرآنی که از آن داشته‌، برخی شرایط عام و شرایط اختصاصی برای نسخ تدریجی اصطیاد، شمول و دامنه آن بررسی شده و استمرار این نوع نسخ بر مبنای قاعده جری و تطبیق، به اثبات رسیده است.

برخي از متکلمان براي اثبات عصمت همه‌جانبة انبيا عليهم السلام به دليل مستفاد از آيات مربوط به شاهدان امت‌ها تمسک جسته‌اند؛‏ بدين صورت که همة انبيا، در قيامت شاهدان به حق هستند و بدين‌روي، براي شهادت مطابق با واقع، بايد به دور از خطا و سهو و نسيان باشند. مسئله‌اي که مطرح است اين است که آيا دلالت اين استدلال بر مقصود خود، تام است يا خير؟ ملاحظه‌اي که بر آن وجود دارد اين است که آيات ذي‌ربط فقط بيانگر اين است که در هر امتي يک شاهد وجود دارد. پس ممکن است در يک زمان، چند نبي همزمان حضور داشته و فقط يک تن از آنها شاهد اعمال امت باشد. نگارنده بر اين باور است که اين شاهد، همان امام امت است. بدين‌روي، او از خطا و سهو و نسيان در امور مربوط به مشاهده اعمال بندگان مصون است. اين مقاله درصدد است با استفاده از روش «تحليل و توصيف»، ديدگاه عموم مفسران فريقين را مبني بر اينکه شهدا همان انبيا هستند، رد، و اثبات کند که شاهد هر امتي، امام آن امت است.

سید مرتضی عصمت انبیاء^ را به وسیله معجزه ایشان اثبات می‌کنند. مسئله این است که اثبات عصمت انبیاء^ به وسیله اعجاز ایشان چگونه ممکن است و بُرد این دلیل چقدر است؟ از نظر ایشان معجزه مستقیماً و بدون واسطه، تصدیق کننده وحی و مُثبِت عصمت نبی در دریافت و ابلاغ وحی می‌باشد و هدف از تصدیق وحی، امتثال امر نبی است؛ در نتیجه با معجزه به صورت غیرمستقیم، معاصی و هر آنچه که در امتثال و قبول، اثر منفی بگذارند نیز نفی می‌شوند. دلیل اعجاز، به جهت وسعت گستره پوشش دهنده ابعاد مختلف عصمت بی نظیر است. و اشکالات مطرح شده بر این دلیل، وارد نمی باشد. این مقاله در صدد است که با استفاده از روش تحلیل و توصیف، به تبیین این دلیل و تعیین گستره آن و پاسخگویی به اشکالات آن بپردازد.