جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نمط دهم کتاب اشارات، گفتمان فلسفى ابن ‏سینا در باب قوه خیال و حس مشترک صورتى نو به خود گرفته است. وى در ذیل کارکردهاى این دو قوه، ادراک و حفظ صورى را لحاظ مى‏کند که به لحاظ وجودشناختى، متعالى از ماده بوده، در عالم غیب و ملکوت حضور دارند و به گونه مشاهده و از طریقى غیرحصولى براى نفس به دست مى ‏آیند. لحاظ این رویکرد به نتایجى چند در قلمرو معرفتى حکمت سینوى مى ‏انجامد. از جمله این پیامدها مى‏ توان به حلّ معماى تجرّد یا مادّیت خیال نزد ابن‏ سینا، اذعان ضمنى وى به نظریه حرکت جوهرى و لحاظ فاعلیت و پویایى نفس در فرایند ادراک اشاره کرد. در حوزه صدرایى، ملّاصدرا حسّ مشترک و خیال را قوه‏اى واحد لحاظ مى‏ کند. وى یکى از علل دشوارى پذیرش معاد جسمانى را در نحوه نگرش جمهور به این قوه و لحاظ مادى آن مى‏ داند و دماغ را مظهر خیال به شمار مى‏ آورد، نه محل آن. او به جهت جنبه عرفانى فلسفه خویش، قوه خیال را داراى سه ویژگى تجرّد مثالى، خلاقیت و جامعیت اضداد مى ‏داند. از جهت دین ‏شناختى، به واسطه این سه ویژگى، مسئله معاد جسمانى و وقوع تناسخ ملکى به گونه ‏اى اتم تبیین مى‏ شود.

در حیطه علم‏ النفس فلسفه اسلامى، حسّ مشترک به عنوان قوّه ‏اى ادراکى مطرح شده است که مفاهیم حسّى، مفاهیم جعلى، و مفاهیم شهودى را ادراک مى‏کند. این مقاله، در دو حوزه وجودشناختى و معرفت ‏شناختى، به بررسى حسّ مشترک پرداخته است. فلاسفه مسلمان از دوره ابن ‏سینا با طرح مسئله وحدت نفس و تنزّل وجودى قواى نفس به حوزه مفهوم و اسم، به نوعى تقلیل‏گرایى وجودشناختى در باب حسّ مشترک جهت مى‏ یابند. در بستر معرفت‏ شناختى، در این مقاله، ابتدا ادراکات حسّ مشترک به لحاظ حصولى و حضورى بودن بررسى، و سپس با طرح مسئله نماى مطابقت در حکمت سینوى، نگاه ویژه ابن ‏سینا به این مسئله تبیین شده است. در نهایت، با طرح نظریه حرکت جوهرى از دید ابن ‏سینا (و اقتران با نگاه معرفتى ویژه‏اى که ابن‏ سینا به حسّ مشترک دارد)، چالش فقدان محوریت اطلاقى معرفت از دیدگاه وى تا حدودى مرتفع شده است. حاصل این اقتران، گونه ‏اى از معرفت ‏شناسى خواهد بود که معرفت ‏شناسى تشکیکى نامیده شده است.

این پژوهش به بررسی تطبیقی قصه ی حضرت یوسف در قرآن و تورات پرداخته و مشتمل بر شش فصل با این عنوان هاست: فصل اول، مدخل: نگاهی گذارا به دین یهود، فرقه های یهود، قصص قرآن، مقایسه ی قصص قرآن با قصص عهدین، غرض سوره ی یوسف و شأن نزول آن و...؛ فصل دوم، یوسف در کنعان؛ فصل سوم، یوسف در مصر؛ فصل چهارم، یوسف در زندان؛ فصل پنجم، یوسف در منصب وزارت و صدارت؛ فصل ششم، خاتمه: عبرت آموزی های این قصه، خلاصه ی قصه ی یوسف در قرآن، خلاصه ی قصه ی یوسف در تورات،

فلاسفه خداباور همواره کوشیده‏ اند استدلالى بر وجود خدا اقامه کنند که تا حد ممکن از مقدمات فلسفى برى باشد و بدون نیاز به مخلوقات، از خود «حقیقت وجود» بر وجود حق گواه گیرند. بنابراین نخستین بار ابن‏ سینا خود را به منزله مُبدِع و پیشگام این مسئله معرفى کرد و با قیاسى «شبه‏‌برهانى»، از حال «وجود» که اقتضا دارد واجبى داشته باشد، بر «وجود خدا» استدلال کرد و آن را «برهان صدیقین» نامید؛ اما ملّاصدرا بر این برهان اشکال کرده که از راه «مفهوم وجود» بر وجود خدا اقامه دلیل شده است، و به همین دلیل آن را شبیه به صدیقین نامید. ما ضمن اینکه از زبان برخى فلاسفه تبیین مى‏‌کنیم که این برهان صدیقین است، از طریق برهان شهودى و قرین به وجودى ابن‏‌سینا، روشن مى‏‌سازیم که ابن‏ سینا با یک تیر دو نشان زده است؛ یعنى هم برهان عقلى‏‌اش را هدف رفته و هم به طریق شهودى، به حقیقت عینى وجود دست یافته است.

پایان نامه حاضر به بحث از پلورالیسم دینی هنجاری اختصاص یافته که گونه ای از پلورالیسم دینی است. این گونه از پلورالیسم به رابطه ما با پیروان سایر ادیان می پردازد. برای بدست آوردن نظر اسلام در مورد این گونه از پلورالیسم، که خود پاسخ به مسأله ای از مشکله «ما و دیگر ادیان» است، دیدگاههای سه اندیشمند معاصر یعنی امام خمینی، علامه طباطبایی و شهید مطهری مورد توجه قرار گرفته است. تعریف دین و دیندار در آثار این سه اندیشمند نشان می دهد که مراد ایشان از دیندار، اهل کتاب مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان می باشد. هر انسان در جامعه انسانی صرف نظر از دینی که تابع آن است، از حقوقی برخوردار است. حقوقی چون آزادی، عدالت و عدم تبعیض، حق امانتداری، حق پایبندی به عهد و پیمان، حق صداقت و صراحت، حق همزیستی مسالمت آمیز، حق امنیت جانی و روانی، حق حسن سلوک و مدارا. لزوم رعایت این حقوق از سوی مسلمانان در قبال پیروان سایر ادیان از نظر امام، علامه و مطهری، مورد سؤال بوده است که هر سه آن ها با استدلالهای متفاوت و طبق اصول اسلامی و قرآنی معتقدند که این حقوق برای اهل کتاب، خصوصاً در دین اسلام به رسمیت شناخته شده است

آیات متشابه در طول تاریخ علوم اسلامی از جمله مباحث چالش‌برانگیز بوده است. صدرالمتألهین شیرازی در اصول هستی‌شناسی خود قائل به نظریه توحید خاصی در مقابل دیدگاه توحید عامی است. وی معتقد است بدون آنکه نیازی به تأویل آیات متشابه یا قول به تجسم در باب ذات باری‌تعالی باشد می‌توان بر مبنای اصول فلسفی‌ـ عرفانی دیدگاه توحید خاصّی ظواهر الفاظ آیات را حفظ کرد و همه آیات متشابه را بر ظاهر معنای آنها حمل کرد. اما بر مبنای نظریه توحید عامی نمی‌توان آیات متشابه را بر ظاهر الفاظ حمل کرد، بلکه یا باید آنها را تأویل کرد، یا قول به تجسم در باب واجب‌الوجود را پذیرفت. با توجه به چندتباری بودنِ مسئله متشابهات قرآن، ملاصدرا در این مسئله رهیافت میان‌رشته‌ای اخذ کرده است.

اضداد لغوی کلماتی هستند از نوع مشترک لفظی که دو معنی متقابل دارند . این الفاظ ابتدا در مقابل یک قدرجامع و مفهوم مشترک وضع شده و بعد به مناسبت وجود آن وجه مشترک درهر دو معنی متقابل استعمال شده است . در این پایان نامه ویژگی ممتاز این گونه واژه ها در آیات قرآن کریم بررسی شده است .

بحث معاد، از دیرباز فکر بشر را به خود مشغول داشته است. حتّی بشر اوّلیه نیز به نحوی از انحا، معتقد به زندگی پس از مرگ بوده است، هرچند اعتقادات او آمیخته به خرافات و موهوماتی بوده است، و این، نشان دهنده این مطلب است که اعتقاد به معاد، ریشه در فطرت انسان ها داشته است. این پایان نامه، که مشتمل بر چهار فصل است، در صدد تحقیق و بررسی مسئله معاد از دیدگاه عقل و نقل است، و اثبات این که بین استدلال قرآنی با استدلال قرآن، تفاوت بارزی وجود دارد. در استدلال قرآنی که از نوع براهین نقلی است، اثبات یک مطلب از طریق تکیه بر حقّانیت قرآن و این که قرآن در ضمن آیات خود، بدان مطلب اشاره دارد، صورت می گیرد (مانند: اثبات تجرّد و بقای نفس و روح با استفاده از آیات مربوط به توفّی نفوس) این نوع برهان، تنها برای معتقدان به حقّانیت قرآن قابل قبول است؛ امّا استدلال قرآن از نوع استدلال های عقلی است که صرف نظر از گوینده آن، فی نفسه، روشن و مبیّن است و بر اساس موازین عقلی استوار است مثل استدلال های قرآن در زمینه معاد که با توجّه به اصل توحید اقامه شده است). لذا برای تمام معتقدان به اصل توحید، قابل ارائه و پذیرش است. نگارنده در فصل اوّل، مسئله روح و نفس را مورد تفحّص قرار داده است و این که روح، به عنوان یک حقیقت مجرّد و مستقل، پس از مرگ آدمی باقی می ماند و مرگ، پایان زندگی به معنای مطلق نیست، بلکه یک گام بزرگ به سوی اثبات وجود جهان پس از مرگ است. وی، ضمن طرح مسئله پیدایی روح و بقای آن، به بررسی روح از نظر قرآن، تعریف روح به خدا، دیدگاه های مختلف درباره نفس و دلیل هر یک درباره حدوث و قِدَم روح پرداخته است. وی در این زمینه معتقد است که اوّلین چیزی که سبب توجّه انسان به مسئله روح شده، موضوع خواب و رؤیا بوده است. انسان چنین احساس می کرد که نیروی مرموزی در وجود او نهفته است که به هنگام بیداری، به شکلی، و در خواب، به شکل دیگری، خودنمایی می کند. او این نیروی مرموز را «روح» نامید. نگارنده، در فصل دوم، بعد از بیان معنای معاد و ذکر اقوال و نظریات مختلف متکلّمان و فلاسفه در مورد اقسام معاد، به معاد جسمانی پرداخته و ادلّه عقلی اثبات معاد را بررسی کرده است. وی در این فصل، نخست، معانی معاد، واژه معاد در قرآن، عالم برزخ و خصوصیات آن، دیدگاه های مختلف در مورد معاد و ادلّه عقلی معاد را شرح داده، و سپس به بررسی دلایل قائلان به عدم وجود معاد و ردّ آنها پرداخته است. در فصل سوم، درباره روح، تجرّد و بقای نفس و نیز معاد از نظر آیات و روایات بحث شده است. در این فصل نیز پس از استشهاد به آیات قرآن، بر قطعیت برپایی قیامت کبرا، ماهیت مرگ و دلایل امکان و ضرورت معاد برشمرده شده است و سپس به تناسب بحث، اشاراتی به آیات و روایات درباره علائم برزخ، نفخ صور و فنای دنیا، اثبات حشر و کیفیت آن، تجرّد نفس، بقای نفس و نامحدود بودن قدرت الهی شده است. در پایان این فصل نیز قول فلاسفه بر وجود معاد و بقای نفس، مطرح شده است. در فصل چهارم شبهات منکران معاد جسمانی و پاسخ آنها بررسی شده است. در این فصل، یازده شبهه مطرح شده و هر شبهه نقد و بررسی شده است. در ادامه نیز ردّ نظریه تناسخ و دلیل آن، توضیح داده شده است و در پایان نیز شبهات خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب تجرید الاعتقاد در این موضوع توضیح داده شده است.