جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سال 2013 میلادی در جامعه علمی دنیا به نام «سال کیرکگور» نام‌گذاری شده است. دلیل این نام‌گذاری دویستمین سال تولد اوست. او هم پدر فلسفۀ اگزیستانسیالیستیاست و هم به تعبیر خودش (که آن را دربارۀ ابراهیم (ع) به کار برد) شهسوار ایمان است؛ چرا­که رسماً آغازگر رویکرد ایمان­گرایی در الاهیات مسیحی است. بیشتر دپارتمان­های فلسفی، دین­پژوهی و یا الاهیاتی دنیا در این سال به نوعی به موضوع کیرکگور پرداخته­اند. برخی از گروه­های فلسفه با فراخوان مقاله، همایش‌هایی را تشکیل می‌دهند. دیگر گروه­های الاهیات مسیحی یا دین­پژوهی، کارگاه­ها یا نمایشگاه­هایی از آثار مربوط به او یا تفکرات برگرفته از او تشکیل می­دهند. متأسفانه علی­رغم فعالیت­های گستردۀ مجامع علمی دنیا برای بزرگ‌داشت سال کیرکگور، در ایران شاهد هیچ‌گونه تحرکی از سوی گروه­های فلسفه، الاهیات یا دین­پژوهی نیستیم. این مقاله بنا دارد، در سال کیرکگور، با عرضۀ کتاب‌شناسی توصیفی او، در یادکرد او سهیم باشد و به نوبۀ خود سهم جامعۀ علمی ایران را ادا کند. کیرکگور 56 تألیف در قالب کتاب و مقاله دارد که در این نوشته تمامی آنها به اختصار معرفی می‌شود.

الاهیات مبتنی بر کتاب مقدس در پاسخ به مسئله شر، بر کتاب ایوب تکیه فراوانی دارد. تأمل‌های الاهی‌دانان در کتاب ایوب، به تئودیسه‌های بدیعی همچون تئودیسه آشکارشدگی خدا و تئودیسه اعتراض می‌انجامد. نخستین رویکرد کتاب ایوب در مسئله شر آن است که مجازات و غرامت‌خواهی برای گناه انسان هرگز دلیل خدا برای تجویز شر نبوده است. تئودیسه آشکارشدگی خدا و تئودیسه اعتراض تئودیسه‌های اختصاصی کتاب ایوب است و نوآوری‌های جذابی دارد. تجلی خود خدا- به جای دلیل خدا برای تجویز شر- دست‌مایۀ تئودیسه آشکارشدگی خداست. نیز گلایه‌های ایوب در عین اعتماد به خدا برای تغییر شرایط، الهام‌بخش تئودیسه اعتراض از سوی جان روث مسیحی است. این مقاله عهده‌دار تبیین این دو تئودیسۀ به دست‌آمده از کتاب ایوب است.

این اثر زاگزبسکی یک طرح معرفت‌شناسی دینی است که باید آن را بدیل طرح «تضمین به جای توجیه» پلانتینگا یا طرح «توجیه زاید» آلستون در دفاع از باور دینی در نظر گرفت. زاگزبسکی در امتداد معرفت‌شناسی برون‌گرای فضیلت‌محور خود، در این کتاب برای اثبات باورهای اخلاقی و دینی طرحی نو درمی‌اندازد. البته طرح جدید او بر دوش طرح پیشین او استوار است. طرح پیشین وی با عنوان معرفت‌شناسی فضیلت‌محور و همین‌طور «اخلاق فضیلتِ انگیزش‌محورِ الگوگرا» در ایجاد بخش اول طرح فعلی او نقش مهمی ‌دارند. بخش اول طرح فعلی او عبارت است از «اعتماد به معرفت و عواطف دیگران» که با تکیه بر طرح‌های قبلی خود می‌تواند آن را اثبات کند. وی در طرح جدید خود دفاعی متمایز از اخلاق و دین بر عهده گرفته است. دفاع او از راه اثبات آتوریته معرفتی باورهای اخلاقی و دینی است. او برای این کار از راه اعتماد طبیعی به خود آغاز می‌کند و سپس اعتماد معرفتی و عاطفی به دیگران را به طور منطقی نتیجه می‌گیرد. قدم بعدی او گذار از اعتماد معرفتی به آتوریته معرفتی گواهی و آتوریته معرفتی اجتماع است. هدف او آن است که اثبات کند از نظر معرفت‌شناسی کاملاً بجاست که انسان گواهی اخلاقی یا جماعت دینی را برای خود به منزلۀ منبع آتوریته معرفتی یا عملی در نظر بگیرد و از آن تقلید کند.

مايلم به چيزي بپردازم كه گاه صورت «اگزيستانسي» مسئله شر ناميده مي شود، مسئله اي كه با اعتراض اخلاقي به شرور اين جهان و برآشفتگي و انزجار از آنها در خداباوري ترديد، و/يا خداباوري را رد مي كند. در بخش اول اين مقاله، از خوانندگان مي خواهم در نوعي تامل فكري بسيار شخصي شركت كنند و اميد دارم مقدمه اگزيستانسي خاصي را كه براي استدلال لازم است از دل آن بيرون بكشم. در بخش دوم مقاله، فرضيه اي درباره هويت شخصي مطرح مي كنم و به بحث مي گذارم و هدفم اين است كه بين وجود شخص و تاريخ گذشته جهان ارتباط برقرار كنم. در بخش سوم، اصول خاصي را معرفي مي كنم كه مي توان نام «منطق حسرت» يا به صورت كلي تر منطق ترجيح را بر آنها گذاشت و اين اصول را با نتايج بخش دوم پيوند مي زنم. بخش آخر مقاله، اين رشته مطالب را با هم جمع مي كند و اهميت آنها را براي مسئله شر نشان مي دهد.

در سنت برهان‌آوری کلاسیک، برهان‌های اخلاقی برای اثبات خدا اقامه شده است. به موازات این برهان‌ها و هم‌ارز با آنها براهین اخلاقی برای انکار خدا اقامه شده است. این سؤال مطرح می‌شود که آیا وجود برهان‌های اخلاقی در ردّ خدا به معنای بی‌اعتباری براهین اخلاقی در اثبات خداست؟ و آیا این براهینِ ضد باعث نمی‌شود ایمان خداباوران نامعقول باشد؟ ادعای ما این است که طرحی در زمینه بازتعریف برهان یافته‌ایم که می‌تواند سبب برون‌رفت براهین اخلاقی خداباوری از چالش برهان‌های اخلاقی ضد باشد. در این پژوهش هشت برهان اخلاقی الحادی را در تاریخ فلسفه استخراج کردیم و طرح اصلاح ماهیت برهان از سوی ماورودس را بر آنها پیاده کردیم و نشان دادیم که خداباور می‌تواند همچنان از براهین اخلاقی خداباورانه دفاع کند و در باور به وجود خدا معقول باشد. البته توجه داریم که طرح اصلاح ماهیت برهان هزینه‌ای معرفت‌شناختی در پی دارد و آن این که براهین ضد نیز می‌توانند در چشم‌اندازها و دیدگاه‌های مورد پذیرش خود معقول انگاشته شوند.