جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاعتقاد به وجود روح و جاودانگی آن، حیطه‏ی فرهنگی و دینی وسیعی را از زمان‏های پیش از تاریخ مکتوب بشر تا ظهور ادیان بزرگ توحیدی در برمی گیرد و این اعتقاد انسان را به جستجوی شناخت اصل و منشا روح و راه رستگاری و کمال وی وامی دارد؛ اما چون این مفهوم در حوزه‏ی ادراک عقل نمی گنجد، همواره در ابهام از آن سخن رفته است. با بررسی اساطیر و آرای فلاسفه و متکلمان نیز هرچند شاهد اعتقاد به وجود و وجوب این بعد ماورایی هستیم، اما به دلیل تفاوت فرهنگ ملت‏ها، با اختلافاتی در باورهای آنان درباره‏ی ماهیت، صورت و حتی تعدد ارواح رو به رو می‏شویم.در شریعت اسلام، با استناد به آیات قرآن کریم و بهره مندی از تفسیرهایی که دانشمندان علوم اسلامی از آیات مربوط به روح به معنی جان و روان آدمی داشته اند نیز به این ابهام پاسخی داده نمی‏شود؛ چنان که خداوند خطاب به حضرت رسول اکرم (ص) و در پاسخ به سوال خلق از ایشان درباره‏ی ماهیت روح فرمود:" و یسئلونک عن الروح قلالروح من امر ربی و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا"... (ای رسول ما) تو را از حقیقت روح می‏پرسند جواب ده که روح از عالم امر خداست (و بی واسطه‏ی جسمانیات به امر الهی به بدن‏ها تعلق می‏گیرد) و (شما پی به حقیقت آن نمی‏برید زیرا) آنچه از علم به شما دادند بسیار اندک است (اسراء/85).در این میان و از آن جا که عارفان بیش از همه درباره‏ی تجارب روحانی سخن گفته اند و استنباط‏های آنان از روح با تصاویر شاعرانه بیان می‏شود و روح در نظر آنان با مضامینی دیگر (جان، نفس ناطقه، دل، قلب) ارتباط می‏یابد، شاید بتوان در بررسی آثار ایشان به شناخت عمیق تری از روح رسید و با ادراک تجربه‏های روحانی آنان که در تاویلات و تفسیرهای عارفانه‏ی خود به صراحت یا به رمز بدانها می‏پردازند به حقایق بیشتری دست یافت. روح در اعتقاد عرفا، لطيفه‎اي است كه خلقت او بيش از خلقت ابدان و منبع او عالم امر حضرت عزّت و اراده‎ي پروردگار بوده است. حقيقتي است كه از ماهيت و كيفيت او در آثار عرفاني سخن گفته نشده و عقل انسان از درك ماهيت وي عاجز است. عارفان او را قابل اسرار ربوبيت و حافظ احوال عبوديت نامند و سخن گفتن، تميز ميان اشيا و تذكر و تفكر و تدبّر كه از خواص وجود آدمي است همگي از صفات روح هستند. واژگان كليدي: روح، اساطير، اديان، فلسفه، عرفان اسلامي

حدیقه اولین منظومه مهم تعلیمی- عرفانی در زبان فارسی است. سنایی در این اثر ارزشمند، علاوه بر پرداختن به موضوعات عرفانی و بیان معارف اسلامی، از حکایت و داستان برای مستند و مستدل ساختن مطالبه و قابل فم ساختن آن ها برای عامه استفاده کرده است.در این مقاله، برای رسیدن به پاسخ این پرسش که حکایات حدیقه، چه نقشی در تحقق اهداف تعلیمی این منظومه عرفانی دارند؛ الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن، ادیب و زبان شناس روسی، اساس کار قرار گرفته است. یاکوبسن در هر ارتباط کلامی، شش عنصر فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه، رمز وتماس را دخیل می داند. از دیدگاه وی، در فرآیند ارتباط این عناصر، تعیین کننده کارکردهای زبان هستند و در هر ارتباط کلامی، همواره یکی از این کارکردها برجسته تر است.بررسی عناصر فرستنده، گیرنده و زمینه و کارکردهای این عناصر در حکایات حدیقه نشان می دهد که در حدیقه، کارکرد ارجاعی مهم ترین و پربسامدترین کارکرد است و در جهت توضیح وتبیین زمینه معنایی متن عمل کرده است.کارکردهای کنشی و عاطفی در مراتب بعدی قرار می گیرند و بر تاثیر و نفوذ کلام راوی می افزایند.

تصحیح یک اثر نفیس خطی و تحشیه و تعلیق بر تالیفی که از زمان های پیشین بر جای مانده است، ازآن جا که مقوم میراث فاخر قومی و ملی یک کشور است و اطلاعاتی وسیع در باب سلوک، اندیشه و ساختار فکری و زبانی دانشمندان و متفکران گذشته به دست می دهد و به دانسته های بشر کنونی می افزاید، پژوهشی اصیل است که منتقدان ادبی پیوسته بر آن تاکید کرده اند. نسخه خطی «کاشف المشکلات» بهاء الدین ابوبکر بن کالنجار شیرازی باقی مانده از قرون هفتم و هشتم هجری است که از آن تنها نسخه ای منحصر به فرد و به خط خود مولف در دست است. نویسنده به تصریح متن اثرواذعان کتب رجال معاصر وی، از مقام شامخ عرفانی و وجاهت علمی برخوردار بوده و کتاب خود را برای رفع دشواری های فهم علوم متداول در زمان خود و به خواهش فضلای عصر ترتیب داده است. این کتاب که به زبان علمی ساده و روشن وگاه آراسته به صناعات لفظی و معنوی در قالب جملاتی کوتاه به رشته تحریر درآمده است، علاوه براشتمال بر اصطلاحات عرفانی و مکاشفات مولف، شامل فصول متعدد دیگر در باب تفسیر آیات و احادیث، طب، دشواری های حکمی و کلامی و وصایای مولف است. این کتاب سه قسم عمده دارد که هر یک به چندین باب و هر باب به رسالات متعدد تقسیم شده و مجموعا به 349 رساله منقسم است.این نوشتار بر آن است با ارائه توضیحاتی چند در باب احوال مولف و بررسی کتاب کاشف المشکلات و مندرجات آن، به بررسی ساختار، سبک و ویژگی های زبانی این نسخه خطی بپردازد و آن را از بعد زیباشناختی و ادبی بررسی کند.

یکی از ابزارهای موثر در زمینه باورهای مذهبی و عرفانی و تجربه های روحانی ناشی از آن، بهره گیری مولف از ظرفیت حکایات و قصه ها است که در ایجاد ارتباط موثر مخاطب با این مفاهیم متعالی از توانی خاص برخوردار است. یکی از آثاری که در همین راستا به رشته تحریر در آمده، کتاب «انیس العارفین»، تالیف «علی بن مولانا حسین ابن موسی الرصدی» معروف به «واعظ» یکی از مولفان قرن نهم است.نثر این کتاب، مرسل و فصیح و آمیخته به نظم و آراسته به آیات و احادیث و آرایه های ادبی (بویژه در بخش مقدمه) است. موضوع نسخه، بحث و بررسی فضایل تعدادی از سوره های قرآن کریم، ایمان و توحید و معرفت حق، جایگاه ویژه نبی اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، توکل، تسلیم، شکر و ... با بهره گیری از بیانی ادبی و عرفانی است.در این مقاله، بررسی اجمالی و محتوایی نسخه، ابواب و فصول آن، ویژگیهای زبانی، ارزشهای ادبی و ... مورد نظر است.

تصوف و عرفان اسلامی، بینشی فراخ و بلند است که از بلندا و اوج، به عالم و پدیده های آن می نگرد و در نهایت، با فراز رفتن بر قله های رفیع مکاشفه و شهود به وحدت و اتصال می انجامد.لذا از آغاز تاکنون، بسیاری به نیت شناختن و شناساندن این جریان فراگیر و چهره های برجسته آن، قدم در راه نهاده اند و هر یک، از زاویه ای خاص به آن پرداخته اند اما آنچه انجام گرفته، در مقابل عظمت و کلیت موضوع بسیار ناچیز می نماید.در این رابطه، کشف هر اثر معتبر و قدیمی می تواند چراغ راهی به شمار آید که بر گوشه ها و زوایایی از تاریخ و حقیقت عرفان اسلامی پرتوانداز شود؛ یکی از آثاری که در همین راستا به رشته تحریر درآمده، کتاب «سلسله العارفین و تذکره الصدیقین»، تالیف «مولانا محمدبن برهان الدین بن خواجه محمدرضا»، معروف به «محمدقاضی» است.نثر این کتاب، فصیح، آمیخته به نظم و آراسته به آرایه های ادبی (به ویژه در بخش دیباچه و مقدمه) است. موضوع نسخه، معرفت حق، شرایط و آداب مرید و مراد، خوارق عادات و حکایات اهل معرفت است.در این مقاله، بررسی اجمالی و محتوایی نسخه، ابواب و فصول آن، ویژگی های زبانی، ارزش های ادبی و ... مورد نظر بوده است.