جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از ابزارهای بازشناسی جریان‌های تاریخی، مطالعه اسناد و شواهد تاریخی است. از آنجا که قیام‌های توابین، یکی از مهمترین اقدامات شیعیان پس از شهادت امام حسین (ع) بوده است، به نظر می رسد بازخوانی تاریخی و تحلیلی ادعیه امام سجاد (ع) می‌تواند به عنوان یک مستند تاریخی، ماهیت حقیقی این قیام‌ها را روشن کند. مانند: ارتباط امام سجاد (ع) با قراء کوفه، تأکید امام سجاد (ع) بر اجرای حکم قصاص، گسترش فقه شیعی و ... این پژوهش نشان می‌دهد، می‌توان از متون روایی بازمانده از قرن دوم و سوم هجری، به عنوان شواهدی در شناخت رویدادهای تاریخی استفاده کرد، همچنین تاریخ‌گذاری روایات و توجه به بافت موقعیتی روایات می‌تواند آثار مهمی در فهم صحیح مدلول روایات داشته باشد. از آنجا که مهمترین میراث باقی‌مانده از امام سجاد (ع) ادعیه ایشان است، لذا ابتدا ارتباط ایشان با گروه‌های فعال اجتماعی جامعه آن زمان مورد بررسی قرار گرفته، سپس به واکاوی ادعیه ایشان پرداخته شده است. در این پژوهش، برخی شواهد و مستندات که نقش امام سجاد (ع) را در شکل‌گیری قیام توابین و حوادث قرن اول هجری، اثبات می‌کند مورد بررسی قرارمی‌گیرد.

روش تفسیر ساختاری، روش تفسیر نوین است که روابط و مفهوم بین آیات در پرتو غرض سوره کشف می‌شود، برخی در مبنای این روش تفسیری، شک و تردید دارند؛ زیرا بر این باورند که این روش حداکثر، چهره منسجمی از آیات سوره را نشان می‌دهد و نمی‌تواندیک روش مانند: تفسیر قرآن به قرآن یا تفسیر روایییا عقلی باشد و به فهم جدیدی از آیات منجر شود.در این پژوهش کوشش شده است با تأکید بر روش تفسیر ساختاری و کارکرد این روش در فهم آیات مشکلی از سوره بقره نشان داده شود. استفاده از روش تفسیر مدّنظر نشان می‌دهد، می‌توان با توجه به ساختار سوره و سیاق آیات به معنای روشن و منطقی دست یافت.غرض سوره بقره، بزرگ‌ترین سوره قرآن، دربارۀ شناخت یهود و تبیین نحوه تعامل مسلمانان با ایشان است. قرآن کریم خود را مصدّق تورات و ناظر بر آن معرفی می‌کند؛ بنابراین در فهم آیات این سوره، باید به باورهاییهودیان، در موضوعات طرح‌شده توجه داشت؛ زیرا در این سوره خداوند با یهود که مخاطب مستقیم و غیرمستقیم است، بارها سخن گفته است. توجه به پیشینه کاربرد برخی از واژگان و یا مفاهیم طرح‌شده در این سوره مانند: «راعنا»، «مساجد الله»، «یتخبطه» در کتاب مقدس و جایگاه این آیات در ساختار سوره می‌تواند در فهم این آیات و یا حل مشکل تفسیری آن مؤثر باشد.

سورۀ مائده یکی از سوره­های بلند قرآن، و آخرین سورۀ نازل‌شده بر رسول خدا(ص) است. در این سوره آیاتی ازجمله آیات ولایت، تبلیغ و اکمال وجود دارد که مفسران شیعه برای اثبات ولایت امیرالمؤمنین(ع)، به آنها استناد می‌کنند. ناسازگاری سیاق پیشین و پسین آیۀ سوم این سوره (آیه اکمال)- که مربوط به گوشت‌های حرام است- با مسئلۀ اکمال دین، مفسران را بر آن داشته که راهکارهایی برای حل این معضل تفسیری ارائه دهند؛ راهکارهایی مانند: عدم پیوستگی در صدور، پراکندگی در نزول، و یا معترضه­ بودن عبارت «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُم». در این پژوهش، با استفاده از روش «تفسیر ساختاری» و ابزارهای آن، راهکار علمی جدیدی در حل این معضل تفسیری ارائه می‌شود؛ راهکاری که نه ‌تنها مسئلۀ ناسازگاری ظاهری سیاق را در آیه اکمال، برای نخستین بار می­‌گشاید، بلکه نمای جدیدی از سورۀ مائده ارائه می‌کند، که ارتباط بین آیات با مسئلۀ ولایت روشن‌تر خواهد شد. در این سوره خداوند بر مسئلۀ ولایت به عنوان مهم­ترین نعمت برای جامعۀ انسانی تأکید کرده است، که سایر نعمات مادی و معنوی در پرتو آن قابلیت بهره‌برداری پیدا می­‌کنند. خداوند در سورۀ مائده، ویژگی­های حاکم شایسته و وظایف مردم در برابر او را بیان­ می­کند؛ تطبیق این ویژگی­ها با گزاره­های تاریخی به­ جا مانده از سدۀ نخست هجری، خود مبین حقانیت ولایت امیرالمؤمنین(ع) است؛ هرچند نامی از آن حضرت در این سوره ذکر نشده است.

نبرد مخفی و یا شبانه یکی از روش های غافل گیری دشمن است. به نظر می رسد در قرآن کریم از این نوع روش سخن به میان آمده است. تهدید دشمن با آگاهاندن وی از وجود سربازان مخفی و یا وجود سرمایه های پنهان سبب می شود، دشمن نتواند برآورد صحیحی از امکانات و قابلیت های نیروهای الهی داشته باشد، و این نوعی تهدید و تخویف به شمار می آید.روش شناسی: واژه سریا و مشتقات دیگر از ریشه سری دارای مفهوم لشگر مخفی، و یا لشگرکشی شبانه است، در این پژوهش تلاش بر آن است، ابتدا یک ریشه شناسی دقیق از این واژه ارائه شود، سپس تطور این واژه در زمان های مختلف بررسی شود و ارتباط این ریشه با ساختار سوره مریم و اسراء تبیین گردد. و در دیدگاه های مفسران گذشته درباره مفهوم این واژه با توجه به سیاق آیات و ادبیات عرب بازنگری صورت گیرد. واژه سریا، ارتباطی با ریشه اسری دارد، و می تواند به سربازان پنهان و مخفی خداوند اشاره نماید.

از شیوه‌های نوین مطرح در زبان‌شناسی که در آن به مطالعه علمی معنا می‌پردازند، علم معناشناسی است. در معناشناسی از طریق کشف حوزه‌ی معنایی واژگان بنا بر روابط آن‌ها در شبکه‌های معنایی معانی واژگان تبیین می‌گردد. در زمینه قرآن کریم نیز با این روش به پژوهش در مورد معانی واژگان می‌پردازند. طهارت یکی از مفاهیم مهم مطرح شده در قرآن کریم است. قرآن کریم مشتمل بر احکام و قوانینی است که روح و مفهوم طهارت همچون بند تسبیح در تمامی آن احکام و قوانین جریان دارد. در این نوشتار بر آنیم تا با مراجعه به قرآن کریم و روایات ائمه اطهار به بررسی و تبیین حوزه‌ی معنایی طهارت بپردازیم. این بررسی را در چهار فصل به پایان رساندیم که در این راستا به بررسی واژه‌ی طهارت و واژگانی که با این واژه در ترادف نسبی و یا تقابل و تضاد بودند، پرداختیم. در ادامه، مراتب طهارت ظاهری و باطنی و ارتباط آنها با یکدیگر و همچنین ارتباط این مراتب با فهم را تبیین کردیم. در آخر هم بعضی از راه‌های تحصیل طهارت را کشف و بیان نمودیم و در نهایت گستردگی حوزه‌ معنایی طهارت را استنباط کردیم. طهارت شرط اصلی برای بهره‌مندی از آموزه‌های قرآن کریم است و محدود به طهارت ظاهری نمی‌باشد، طهارت باطنی به مراتب مهم‌تر از طهارت ظاهری است. یگانه‌پرستی و دوری از شرک، عمل به شریعت و احکام اسلامی و معاد باوری از عواملی است که سبب پاکی انسان می‌گردد و حیات طیبه فردی و اجتماعی را به دنبال دارد. همچنین تعقل از مولفه‌های مهم در حوزه‌ی معنایی طهارت است و بر اساس بیان قرآن کریم عدم تعقل صحیح، آلودگی را به دنبال خواهد داشت.

تفسیر عرفانی نوعی تفسیر است‌ که‌ در آن‌ عارف‌، بر مبنای تعالیم‌ عرفانی یا ذوق‌ وجدانی حاصل‌ از شهود باطنی ، به‌ تأویل‌ ظواهر آیات‌ قرآن‌ می‌پردازد. وجه‌ تمایز این‌ نوع‌ تفسیر از دیگر روشهای تفسیری، به ‌کار بردن‌ «زبان‌ اشارت‌» و مصطلحات‌ ویژه‌ای است‌ که‌ طبیعتِ تجربه عرفانی آن‌ را اقتضا می‌کند. به‌ همین‌ سبب‌، برخی به ‌تفسیر عرفانی، تفسیر اشاری هم‌ می‌گویند این‌ اشارات‌ عرفانی گاه‌ با ظواهر الفاظ‌ قرآن‌ قابل‌ جمع‌اند. روش‌هاى تفسیرى در تفاسیر عرفانى داراى اختلاف‌هایى است. برخى از تفاسیر از ظواهر و نصوص انصراف حاصل کرده و به باطن گراییده‏اند. برخى مفسّران ضمن قائل شدن به جنبه‏هاى ظاهرى به کشف معانى باطنى و به تطبیق بین ظاهر و باطن پرداخته و برخى نیز اگر ظاهر آیات با مبانى و باورهاى عقیدتى آن‌ها منطبق نبوده ظاهر را به نفع باطن تأویل کرده‏اند. این‌گونه تفاسیر تا زمانی که مخالفتی با صراحت دیگر آیات و سنت قطعی پیامبر اکرم ? نداشته باشد، ارزشمند هستند.این پایان‌نامه با عنوان: روش شناسی تفسیر عرفانی منسوب به ابن عربی، تفسیر و منهج تفسیری او را معرفی نموده و از مهم‌ترین موضوعات آن بیان اسلوب نگارش و تحقیق در مقدار عنایت آن به علوم قرآنی و آیات و روایات تفسیری بوده را، مورد بررسی قرار داده است. پژوهشی بر روش تفسیر مذکور نشان می‌دهد مفسر بر اساس روش باطنی اقدام به فهم برخی آیات قرآن کریم نموده است. و چون سایر مفسرانِ عرفانی، به سیاق آیات، مفهوم ظاهری کلمات، و برخی قواعد اصول تفسیری بی اعتنا بوده است. بررسی منابع تفسیریِ مفسر نشان می‌دهد وی به روایات معصومین? و به ویژه امام صادق? و روایات صحابه و تابعان توجّه داشته است. به نظر می‌رسد مفسر تلاش دارد برخی دیدگاه‌های کلامی تشیع مانند مهدویت به واسطه ائمه? در عالم هستی و مراتب فیض و . . . را با روش تفسیر عرفانی به اثبات برساند. وی در بسیاری وارد سعی می‌کند از فرایند جری و انطباق در تطبیق آیات قرآن بر مفاهیم عرفانی بهره ببرد، که گاه به نظر می‌رسد این فرایند منجر به تفسیر به رأی می‌گردد. در حروف مقطعه نیز، به نظر می‌رسد وی بیشتر از الگوی کاری علم الحروف ابن عربی بهره برده است تا روایات، اگر چه خود خلّاقیت‌هایی در این زمینه دارد.

واژه «الْأَبْتَر» یکی از واژگان معناساز و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد زبانی و فرازبانی در سوره کوثر است. این واژه یکی از شاخص‌های مهم «اعجاز بیانی» در سوره کوثر به‌شمار می‌آید. این پژوهش بر آن است با استفاده از دانش ایتمولوژی یا ریشه‌شناسی، ابتدا مفهوم دقیقی از این واژه ارائه نموده، با بررسی «تطور مفهومی» واژه یا همان معناشناسی تاریخی، سیر تطور معنایی آن را در سه دوره زمانی پیش از نزول قرآن کریم، در دوره نزول قرآن کریم و پس از نزول قرآن ارزیابی نماید. فرایند شناخت حوزه معنایی این واژه از طریق کشف روابط زبانی واژگان مترادف، متضاد و وابسته بر اساس مکتب معناشناسی اولمان صورت می‏‏گیرد تا به ارتباط منطقی بین دشمنی یا دوستی پیامبر با مسأله جاودانگی و انحطاط انسان در قرآن کریم دست یابد. معناشناختی واژه «الْأَبْتَر» و کشف روابط معنایی آن در قرآن کریم نشان می‌دهد «عشق» راز «جاودانگی» بشر است. رمز «جاودانگی» حقیقی انسان از منظر قرآن، «عشقی» است که محور آن «ایمان به خدا» است و دشمنی با پیامبر اکرم، سرنوشتی جز هلاکت و نیستی به دنبال ندارد.

نقد و بررسی کتاب السراط الوضیء فی قرائت اهل بیت النبی(9) چکیدهقرائت¬هایی از برخی آیات قرآن که مغایر با قرائت¬های مشهور قرآن کریم می¬باشد، به صورت خبر واحد، به ائمه اهل‌بیت(:) منسوب است و تنها مجموعه¬ی کاملی که تمامی روایات قرائات معصومین در آن گردآوری شده است، کتاب السراط الوضی فی قرائت اهل¬بیت النبی می¬باشد. واکاوی متنی- سندی 224 روایات کتاب نشان می¬دهد که تمامی روایات، از جهت سند و متن مخدوش هستند. وجود تناقضات فراوان در متون روایات قرائت¬های رسیده از ائمه، تفسیری بودن بسیاری از این روایات و روایات منتقله از کتب اهل‌سنت به کتب شیعه، پذیرش این روایات را با چالش رو به رو کرده است. بررسی¬های آماری نشان¬گر بیش¬ترین ارجاعات روایات به امام صادقدر بین اهل‌¬بیت(:) است. نگاه به منابع اصلی که محل تجمع این روایات هستند، نشانگر ضعف ریشه¬ای این روایات است. اصلی‌ترین منبع این روایات، کتاب القرائات از احمد بن محمد سیاری است که تمام اهل رجال او را تضعیف کرده¬اند. سیاری شُعوبی، کاتب حکومت طاهریان بوده است و طاهریان صرفاً کارگذاران خلافت عباسی- مدعیان وراثت اعمام از خلافت رسول خدا(9) بودند، بنابراین در این پژوهش با مطالعه اسناد و شواهد تاریخی و به شیوه توصیفی، تحلیلی، به نظر می¬رسد، سیاری در راستای اجرای سیاست پیرو¬منشانه با عباسیان، قرائت خلفای عباسی را که به قرائت استاد خویش، کسائی قرائت می¬کردند، جهت جلب توجه شیعیان که در روی کار آمدن عباسیان، وامدار آن¬ها بودند، به ائمه شیعه و خصوصاً امام صادق منسوب کرده باشد و به نظر می¬رسد انگیزه او از این امر مشروعیت بخشیدن به قرائت خلفای عباسی بوده است. جایگاه بسیار بالای کاتبان در دستگاه حکومت، اهمیت بسیار نقش علم در زمان خلفای عباسی و جعل و نشر روایات به نام اهل¬بیت و ایجاد و تقویت خطِّ غلو توسط شعوبیه¬ها، دلایلی بر این مدّعاست. بنابراین، براساس این روایات نمی¬توان گفت که ائمه قرائت خاصی سوای قرائت رایج میان عامه مسلمانان قائل بوده¬اند.واژگان کلیدی: علم القرائه، اختلاف قرائات، قرائات منسوب به اهل بیت(:)، نقد الحدیث.

بسیاری از آیات قرآن کریم دربارۀ یهودیان است. یهودیان همواره ارتباط خصمانه ای با مسلمانان داشته اند. به گواهی برخی آیات، این ارتباط خصمانه منحصر در آن زمان نیست و همچنان ادامه دارد. آنچه قرآن برای رویارویی با یهود معاصرِ پیامبر بیان می کند، بر گرایش ها و تندروی های یهود معاصر مانند صهیونیست ها یا هر ملّتی که دارای ویژگی های نکوهیده، ستمگری، خودبرتربینی و... باشند نیز تطبیق پذیر است. قرآن کریم با این دشمن ویژه به شکلی خاص مقابله می کند که با روش «عملیات روانی» در جهان معاصر شباهت ها و البته تفاوت هایی دارد. نوشتۀ حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می توان روش قرآن را در این رویارویی به دست آورد. قرآن کریم با استفاده از ابزار زبان و بیان در تأثیرگذاری بر مخاطب یهود، از برخی روش ها که شبیه تاکتیک های عملیات روانی است، مانند تاکتیک روشنگری، استمرار و تواتر، رعب، شیفتگی و... بهره برده است. همچنین گاه می توان روش بیان قرآنی را در قالب عملیات روانی علنی یا سرّی مشاهده نمود.