جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«انسان‌شناسی» واژه‌ای است که، به‌ ‌رغم فراگیر‌شدن استفاده از آن در مجامع علمی، هنوز نگاه روشنی در خصوص نحوه‌های دخالت آن در علوم انسانی وجود ندارد. در این نوشتار، به منظور نشان‌دادن مناسبات بین مباحث فلسفی و علوم انسانی و نشان‌دادن چگونگی دگرگونی علوم انسانی با ایجاد تغییر در مبانی فلسفی آن، به سراغ بخشی از انسان‌شناسی محمدحسین طباطبایی رفته‌ایم که در صدد بیان مقولات عقل عملی یا همان نظریه اعتبارات است. اینکه مفهوم اعتباری، مفهومی است که در لحظه عمل یا فعل پدید می‌آید، موجب شده این دست مفاهیم به کلی با عقل نظری بیگانه انگاشته شود و روش‌شناسی کشف آنها بر عهده روش‌های کیفی قرار گیرد که عموماً در انسان‌شناسی از آنها استفاده می‌شود. همین نکته مهم در نظریه اعتبارات موجب شده است تصویری که فلسفه اسلامی از علم «انسان‌شناسیِ شناختی» دارد، ساختار تازه‌ای به خود بگیرد، به نحوی که محدوده موضوعِ علم انسان‌شناسی شناختی به شناخت گونه‌های مختلف اعتبارات محدود شود.

انسان در مواجهه با هر متنی ابتدا سعی در فهم آن و سپس سعی در تفسیر آن کرده است. اهمیت تفسیر و فهم، سبب تدوین قواعدی برای فهم پیام متن یا همان مراد مولف شد. با شکل گیری هرمنوتیک فلسفی بحث دست‌یابی به مراد مولف کم رنگ شد و بحث بر سر این در گرفت که مفسر با مواجهه با متن به چه چیزی دست خواهد یافت. روشی که باعث شکاکیت در تفسیر و فهم متن گردید. در این میان شخصیتی چون اریک دونالد هرش با ابراز نظراتی که در بردارنده تفسیر معتبر از نامعتبر بود به مبارزه با هرمنوتیک فلسفی پرداخت؛ وی با قبول معنای ثابت و عینی برای متن، از طرفی و امکان دست‌یابی به مراد مولف از طرف دیگر، به ارائه راه‌کارهایی پرداخت تا بتواند تفسیر معتبر از نامعتبر را متمایز کند. هرش با پذیرش مبنای کارل پوپر درباره قضایای علمی و اینکه سرشت قضایای علمی ابطال‌پذیر بودن آنهاست و نه اثبات‌پذیری، تاکید می‌کند که حقانیت و اعتبار یک فهم و تفسیر را نمی‌توان اثبات کرد بلکه باید قضایای ابطال شده را از دایره تفسیر معتبر خارج کرد و با تمسک به شواهد به دنبال تفسیر محتمل‌تر گشت و به این ترتیب منطق اعتبار خود را در مورد تفسیر بنا می‌نهد. از طرف دیگر دانشمندان اصولی نیز برای اینکه فهمی درست و صحیح از منابع اسلامی به دست آورند به تدوین علم اصول همت گماردند؛ علمی که قواعد و مبانی استنباط احکام از متون اسلامی در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در میان شخصیت‌های این علم محقق اصفهانی یکی از برجسته‌ترین افراد است. محقق اصفهانی نیز با قبول عینیت معنا برای متن و همچنین اهمیت جایگاه مولف سعی در کشف مراد مولف به وسیله قواعد عرفی عقلایی دارد. در این نوشتار با روشی توصیفی-تحیلی نظر این دو دانشمند در مورد عواملی که باعث می‌شود فهم متن صورت بگیرد، مورد بررسی قرار گرفته است.کلید واژگان: ، عوامل فهم متن، معنای لفظی، عینیت در معنا، مراد مولف، زمینه،هرش، محقق اصفهانی.

ابهام معنایی واژه «پارادایم»، از زمان پیدایش رسمی این اصطلاح، و گسترش آن در حوزه های گوناگون دانش و ورود نامناسب آن در جامعه علمی ایران، مانند مفاهیم بسیار دیگری، زمینه بدفهمی این واژه را در جامعه علمی ایران پدید آورده، تفسیرها و کاربردهای سلیقه ای بسیاری را از این اصطلاح رایج کرده است. در این نوشته کوشیده ایم به بازشناسی کاربردهای گوناگون این اصطلاح و تنقیح مفهومی، معناشناختی و ماهیت شناختی آن، در فلسفه علم بپردازیم و در نهایت، ضمن آسیب شناسی این تعریف ها، تعریفی بایسته از این اصطلاح به دست آوریم که به گمان ما بهتر می تواند کارآیی آن را نشان دهد.

الوین پلنتینگا ظاهر بعضی باورهای دینی را با برخی یافته های علم امروزی متعارض می یابد، بنابراین پیشنهاد می کند برای آنکه هم علم بتواند اشتباهات تفسیری ما را از متون دینی تصحیح کند و هم دین راهنمای علم در پرهیز از یکی انگاشتن نظریه های علمی با حقیقت شود، باید به علمی روی بیاوریم که از هر آنچه می دانیم در آن بهره ببریم: خواه آموزه ها و باورهای دینی، خواه داده های تجربی و یافته های علمی. در این مسیر، یکی از مفروضات علم موجود مانع تحقق چنین علمی است: طبیعت گروی روش شناختی قید روش شناختی ای است که دانشمندان را ملزم می سازد در چارچوب مفاهیم، شواهد و تبیین های طبیعی نظریه پردازی کنند. به علاوه، بسیاری از علوم (غالبا علوم انسانی) نیازمند تعاریف و مفاهیم هنجارینی هستند که نظام ارزشی دین می تواند آنها را تامین کند. به عقیده پلنتینگا، می توان با کنار هم قرار دادن یافته های علمی و باورهای دینی (اعم از باورهای واقعا پایه و قرائن هرمنوتیکی)، به همراه طرد طبیعت گروی روش شناختی و استفاده از مفاهیم و تعاریف هنجارین دینی، علم آگوستینی را پایه گذارد.

از دیرباز زبان به عنوان ابزاری برای نقل و انتقال معنی به کار می‌رفته است، بدین جهت، بحث از معنی و انتقال صحیح آن به دیگری ، از آغاز تا به امروز، اندیشه بشر را به خود معطوف داشته و انسان پیوسته در جستجوی روشی مناسب برای کشف معنی، تلاش-های گسترده ای را انجام داده است.این تحقیق با بررسی اجمالی دیدگاه‏ هرمنوتیست‏ها و عالمان اصول در مبحث تعین معنای متن ‏آغاز می شود و در ادامه، به بررسی متمرکز و مقایسه دیدگاه‌های پل ریکور، هرمنوتیست شهیر معاصر با دیدگاه‌های شهید صدر از برجسته ترین اصولیان زمان حاضر پرداخته می شود. در نهایت روشن می‌شود که دیدگاه‏های قائل به تعیّن معنای متن، به‏رغم اختلاف‏هایی که میانشان وجود دارد، در این امر با یکدیگر اتفاق نظر دارند که هدف از فهم متن، درک و کشف مراد مولف به‏صورت معتبر است. از دیدگاه هرمنوتیک رمانتیک، مسیر رسیدن به این معنای متعیّن با بازسازی ذهنیت و زندگی مولف در مفسر میسر می‏شود و نزد اصولیان این امر با توجه به سیره مستقر بین انسان‏ها که ظاهر کلام یکدیگر را وافی به مقصود قلمداد کرده اند، امکان‏پذیر می‏شود. در این بین هرمنوتیک پل ریکور که به دنبال رهایی از ورطه نسبیت‏گرایی بود، نسبت به هرمنوتیک فلسفیبه ویژه گادامر، گامی به جلو محسوب می‏شود، اما به نظر می‏رسد اگر مراد وی از فاصله‏مندی و استقلال متن از مولف، به قطع کامل متن از مراد مولف بینجامد، نتیجه‏ای جز نسبیت‏گرایی در معنی و عدم تعین به دنبال نخواهد داشت؛ این در حالی است که شهید صدر و دیگر اصولیان، هم جایگاه رفیعی برای مولف به مثابه خالق متن، قائل هستند؛ هم جایگاه متن را به مثابه امری عینی و حامل پیام مولف، پاس می‏دارند؛ و هم موقعیت مفسر را به عنوان کسی که با اتخاذ روشی عرفی و اصول زبانی، در پی کشف مراد مولف و دست‏یابی به فهمی معتبر از متن است، محفوظ می‏دارند.