جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چیره دستی سعدی در سخن در هر کلام او پیداست و نکته ای نیست که نیازمند تکرار و تأکید باشد، اما رسیدن به ژرفای اندیشهء سعدی به تعمق بیشتر نیاز دارد. فکر سعدی نیز مانند هر هنرمند و متفکر بزرگ دیگر ابعاد و لایه های متعدد و مختلف دارد. مهمترین آثار سعدی که آوازهء جهانگیر او مرهون آنهاست، بوستان و گلستان و قصاید و غزل هاست که در همهء آنها، جای جای و به مناسبت، سعدی زبان به نصحیت میگشاید. محور توجه سعدی نیز مانند بسیاری از دیگر صاحبان اندرزنامه ها، سه موضوع است: سیاست، خانواده و تهذیب نفس. سعدی مردی حکیم است. دارای تجربهء دنیاست و این تجربه را در تنهایی و درویشی خود کسب کرده است و بنابراین در سیاست و اخلاق از هر فرد دیگر برتر است. بزرگترین خصیصهء اخلاق سعدی، واقعنگری است، اما آنچه به اخلاق سعدی ژرفا و والایی میبخشد، درآمیختگی آن، در عین التفات تام به واقعیت، با تصوف است. سعدی همانطور که خداوند سخن است، مانند سقراط استاد عشق نیز هست. همانگونه که در اندرزگویی هیچگاه سخن او مایهء ملال نیست، در وصف عشق و عاشقی نیز کسی به پای او نمیرسد. بنابراین چنانکه گذشت، ستایش سعدی مقوله های گوناگونی را در برمیگیرد، که در این مقاله سعی شده به آنان اشاره شود.

بیشتر مردم احتمالا بااین گفته موافقند که روزگارما گرچه ازحیث دانش از همه روزگاران گذشته بمراتب بالاتر است، اما در این مدت هیچ گونه افزایشی در فرزانگی برابر پیشرفت دانش وجود نداشته است. منتها همینکه بخواهیم «فرزانگی» را تعریف کنیم و وسایل فزونی و پیشبرد آن را بسنجیم، موافقت به پایان می رسد. من می خواهم نخست بپرسم فرزانگی چیست و سپس سوال کنم که برای یاد دادن چه می شود کرد. چند عامل به فرزانگی یاری می دهند. به نظر من، از همه اولیتر قوه رعایت تناسب است. یعنی توان به حساب گرفتن همه عوامل در هر مساله و تشخیص اهمیت نسبی هر یک، این امر به علت افزایش گستره و پیچیدگی دانش تخصصی مورد انتظار از صنوف کاردانان فنی ، دشوارتر از گذشته شده است.

...مطلب دیگری که در شعر اخوان حائز اهمیت است، این است که او در طول حیات هنری خویش برای انتقال تصویرذهنیت شاعرانه و احوال درونی از زبانی واحدو منفرد استقاده نکرده است؛ برحسب مضمون و محتوا،زبان هنر اخوان با خلق شعر حالت نرمی و درشتی و با صورت حماسی و تغزلی به خود می گیرد. کارهای حماسی نظیر «آخر شاهنامه»،«قصه شهر سنگستان»،«زمستان»،«چاووشی»،«میراث» زبانی حماسی و پر صلابت و هیمنه و طنطنه را می طلبد و آثاری همچون «نماز»، «سبز»، «صبوحی»، «چگور»، «حالت»، «پیوندهاو باغ»،و «ناگه غروب کدامین ستاره» و بسیاری شعرهای دیگر که جنبه عاشقانه و غنایی و حدیث نفس و یا حالت تراژیک دارند نرمی و لطف و عطوفت و ظرافت را با آب و گل خود عجین کرده اند.