جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کلام خدا با بشر از جنبه های گوناگون قابل بررسی است. از جمله جهات واکاوی در این موضوع جنبه معناشناسانه آن در قرآن است. این مسأله که چگونه می توان زبان و مفاهیم به کار رفته در قرآن در باره کلام خدا با بشر را آن گونه دریافت کرد که از یک سو معانی حقیقی و غیر انتزاعی بوده و از سوی دیگر مبتنی بر خود آیات قرآن باشد و وام دار نظریات بیرون از قرآن نباشد از مقاصد مهمی است که معناشناسی شناختی کلام خدا در قرآن به آن پرداخته است. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی شناختی، ضمن معرفی بخش هایی از اصول و قواعد این روش ، مضامین کلی آیات قرآن در موضوع کلام خدابا انسان را تحلیل نموده است. غور در سه واژه قول، وحی و کلام در دو سطح واژگان و ساختاربه نمابرداری از کلام خدا در قرآن می انجامد. نمابرداری واژگانی دربررسی استعاره مفهومی کلام خدا سامان می یابد و سپس با شناختی که از ابعاد مختلف استعاره مفهومی به دست می آید به مفهوم سازی قرآن در بعد هستی شناختی کلام خدا یعنی حوزه معنایی،میدان های معنایی، مقوله بندی و شبکه معناییرهنمون می شویم. «کلام» اساسی ترین مفهوم در بعد ارتباط وحیانی خدا با انسان است. اگر ارتباط خدا با انسان را به عنوان مقوله ای مستقل در نظر گیریم، ارتباط کلامی پیش نمونه آن خواهد بود. بسامد معنایی کلام در حد بالا، ارائه تصویر واضح و روشن و مهم تر از همه برخورداری از ویژگی های ارتباط کلامی، نشان از نمونه اولیه و اعلای کلام در ارتباط وحیانی خدا با انسان دارد. کلام مقوله ای انتزاعی و حاصل فعالیت ذهنی نیست که آن را در پیچ و تاب های مفهومی و عقلانی جست و جو کنیم آن گونه که برخی از فلاسفه پنداشته اند و لذا در تطبیق آن با آیات قرآن توفیقی نیافته اند. و نیز پنداری شاعرانه نیست که هویت آن را در تجربه شخصی افراد خاصی از انسان ها بازسازی کنیم. کلام خدا با فرستاده های خود حقیقتی است که در فرایند ارتباطی کلامی و گفتاری تحقق می یابد. خدا در ارتباط کلامی با پیامبران فعل گفتاری انجام داده است و در این ارتباط گفتاری آنها را به اتخاذ واکنشی خاص واداشته است. قرآن تجلی بخش ارتباط کلامی و ایحائی خدا با پیامبر اسلام است که به فراخور شرایط و اتفاقاتی که در طول رسالت پیامبر رخ نموده است بر ایشان نازل شده است. قرآن کتابی از قبل نوشته شده نبود که در قالب لفظ یا کتابت برپیامبر نازل شده باشد، بلکه هر آیه آن در رابطه بین خدا به عنوان گوینده به پیامبر که مخاطب او است ایحاء شده است. نقش وحی و ارتباط کلامی خدا با بشر تنها به بعد هستی شناختی وحی خلاصهنمی شود بلکه ارتباط کلامی خدا با انسان از بعد معرفت شناختی نیز حائز اهمیت است. در ارتباط کلامی، طرفین حضوری زنده و شفاهی دارند و این ارتباط را، که همواره تحت تأثیر عوامل بیرونی است، پویا و بانشاط برقرار نگه می دارند. نقش اصلی حفظ این ارتباط با خدا است و این خود نشان از حضور خدا در ساحت حیات انسان در این دنیا دارد. انتخاب افرادی از بین انسان ها و مخاطب قرار دادن و گفت و گو با آنها، گذشته از این که نشان از عنایت بسیار ویژه خدا به آدمی می کند، بیان کننده آن است که در روند زندگی روزمره که در بستر زمان و در حرکتی لاینقطع در جریان است و هر آن حامل حادثه ای خاص برای انسان است، خدا با راهنمایی ها و رهنمودهای خود مسیر حرکت او را به سوی کمال روشن و هموار می سازد. این همه در جایی سامان می یابد که رابطه خدا با انسان را در فرایندی زنده و پویا، یعنی رابطه کلامی، جست و جو نماییم. کلیدواژه هاکلام خدا، معناشناسی شناختی، افعال گفت

یکی از رویکردهای مهم زبان‌شناختی در قرن بیستم، زبان‌شناسی شناختی است. این رویکرد ادعاهای خاصی درباره رابطه زبان و واقعیت و نحوه‌ مفهوم‌سازی‌ها در زبان و ارتباط آن‌ها با ذهن دارد. در این مقاله، نخست دربارۀ ادعای اصلی این رویکرد توضیح کلی می‌دهیم و اصول مهم آن را برمی‌شمریم. این اصول عبارت‌اند از: اصل چشم‌انداز؛ اصل پویایی؛ اصل دایرة‌المعارف؛ اصل کاربرد و تجربه. اصالت تعابیر، مهم‌ترین دستاورد نگاه شناختی به قرآن است که بنابر آن، مفسر باید خود مفهوم‌سازی‌های قرآن را اصل قرار دهد، آن‌ها را تحلیل کند و از تحویل و تقلیل آن‌ها به مفهوم‌سازی‌های دیگر اجتناب کند. مفسران رویکردهای متفاوتی به مفهوم‌سازی‌های قرآن داشته‌اند: گاهی به خود آن‌ها پرداخته و گاهی آن‌ها را به مفهوم‌سازی‌های دیگری برگردانده‌اند. در ادامه، نمونه‌هایی از تأثیر این اصول را در فهم و تفسیر قرآن و سرنوشت اصالت تعابیر در آیات آورده و مواردی از تفسیر تسنیم را بررسی کرده‌ایم.

دربین مسلمانان چند مکتب ومشرب اخلاقی از زمانهای قدیم رایج بوده وهست ،از جمله از این مکتبها، مکتب اخلاق عقلی ونقلی است.این پژوهش به بررسی تفاوتهای دو مکتب اخلاقی عقلی ونقلی می پردازد .رویکرد عقلی ونقلی به اخلاق، بیش تر در آثار نمایندگان اصلی این دو مسلک اخلاقی یعنی مسکویه،خواجه نصیر،...فیض کاشانی،علامه مجلسی وغزالی ..نمود دارد.بابررسی این منابع به تفاوتهای مبنایی این رویکردها ازجمله تفاوت «هستی‏شناسی»، «انسان‏شناسی»، «ارزش‏شناسی» و «معرفت‏شناسی» پی می بریمدرمقوله انسان شناسی،فلاسفه به بعدعقلانی انسان توجه دارند،وتمام همتشان براین است که عقل انسان را فعال وشکوفا کنند،درمقابل اخلاق نقلی به دل وقلب انسان وپاک سازی وصیقل دهی آن عنایت دارند.فلاسفه اخلاقی در ارائه جایگاه علم اخلاق دربین سائر علوم با مولفان نقلی نگاه یکسانی ندارند.حکما سعی می کنند ،سعادت آدمی را به مدد عقل او ترسیم کنند ،اما علمای اخلاق نقلی ،سعادت را در پیروی از آموزهای شرعی می دانند.اخلاق نویسان وعلمای اخلاق عقلی ونقلی درنفس شناسی انسان وتعدد قوای آن وهمچنین نقش قوا در اعتدال اخلاقی او تفاوت نظر دارند.از تفاوت دیدگاه های آنان در ساختار دهی ونظم بخشی به مطالب وسرفصل های اخلاقی واهمیت دادن به هر یک از مفاهیم آن می باشد.همچنین آنهادرهدف گذاری ومقصد وغایت اخلاق ، ایده یکسانی ندارند.از دیگر اختلاف های دو مشرب اخلاقی ،زبان متن منابع آنها ونحوه ادبیات مباحث هر یک از آنهاست.به طوری که هر یک از آنها یک شبکه معنایی وبه عبارتی حوزه معنایی خاصی از مفاهیم کلیدی اخلاق ارائه می کنند. همچنین این دو مسلک اخلاقی در دوجهانبینی وفرهنگ خاص ،مفاهیم وگزاره های اخلاقی را تبیین وتحلیل می کنند. روش تبیین وتحلیل آنها نیز متفاوت از هم می باشند.

معناشناسی شناختی تقوا، بررسی زبان شناسی تقوا، با رویکرد شناختی است. نظریات مختلف معناشناسی شناختی، بعنوان مجموعه قواعد ذهنی حاکم بر زبان، میتواند به عنوان ابزار مناسبی در زمینه مطالعات معنایی، مورد استفاده قرار گیرد.در پژوهش حاضر، از چند الگوی معناشناسی، شامل: پیش نمونه و شبکه شعاعی، استعاره ها و تلفیق مفهومی، دستگاه توجه و پنجره علّی استفاده میگردد.تقوا یکی از مفاهیم کلیدی قرآنی است. تکرار این واژه و مشتقات آن به تعداد 220 مرتبه، همنشینی آن با کلیدی ترین واژه قرآنی، اللّه و انحصار هدایت قرآنی در متّصفین به تقوا،از جمله مواردی است که کلیدی بودن این واژه را نشان می دهد. به کارگیری نظریه پیش نمونه و شبکه شعاعی،با تعیین معنای حسی تقوا به عنوان پیش نمونه که عبارت از صیانت و نگاهداری در مقابل خطر است، توسعه معنایی واژه تقوا را در تعلق فاعل انسان و ساحت قلب و نفس او و در تعلق آن به فاعل خداوند نشان می دهد. بررسی شبکه شعاعی تقوا در قالب فعل نیزبا تعلق مفعول خداوند و غیر او، انعطاف معنایی قابل توجه آن را روشن می سازد. توجه به این انعطاف معنایی ظرافت های معنایی موجود در این عبارات را در معرض توجه مخاطب قرار میدهد.تحلیل شناختی استعاره های تقوا مانند استعاره «نیروی نگهدارنده»، « استعاره «سفر» و «استعاره لباس»، هستی شناسی تقوا را به صورت نیرویی حقیقی در قلب یا نفس انسانی،همچنین نیرویی مانع از سقوط نشان می دهد. رابطه این استعاره ها، نگاهدارندگی را در رابطه خداوند با انسان و امتداد آن در حیات اخروی با استعاره «توشه» مشخص می کند.بررسی تلفیق مفهومی موجود در رابطه میان اهل تقوا با مفهوم «بِرّ»، یگانگی عمل خیربا عامل و انحصار حسن فعل به تقوای فاعل را روشن می سازد.آمیختگی مفهومی موجود در«الهام تقوا» منشأ تقوا را به صورت قرار دادن شناخت فجور و تقوای نفس در او، همراه با توانایی بر انجام آن نشان می دهد.و تحلیل تلفیق مفهومی موجود در «عاقبت تقوا»، انحصارحسن عاقبت را برای متّقین نمایانگرمیسازد .بررسی نوع باز شدن پنجره توجه بر قسمتهای مختلف زنجیره علّی تقوا، نقاطتوجه گوینده را به سببیّت هر کدام از این عوامل در سیاقهای مختلف عبارات، روشن می سازد.علّیت تقوا برای «ایمان»،«عبادت»، «هدایت» و «باز شدن برکات»،مناسب با سیاق، در پنجره توجه قرار گرفته در سیاقهای دیگر علیرغم وجود آن، در معرض نگاه مخاطب قرار نمی گیرد.نوع باز شدن این پنجره ها متناسب با سیاق، رهیافت های تفسیری جدیدی به همراه دارد.سببیّت «الهام»، «ایمان»، «ذکر»، «خرد ورزی»،«امتحان قلب» و «موعظه» برای تقوا نیز بسته به سیاق در پنجره توجه قرار گرفته نقاط توجه گوینده را در زنجیره علّی مشخص میسازد.

هدف این پژوهش بررسی استعاره‌های مفهومی قران و اثرپذیری سخنان امام علی (ع) از استعاره های قرانی است. برای این کار گونه های مختلف استعاره مفهومی در قرآن و کلام علوی مورد جستجو واقع شد. در این راه، از کتب تفسیر قرآن و نهج البلاغه، علوم قرآنی، ادبی، زبان شناسی و نظرات بزرگان فن استفاده شده است. داده های پژوهش شواهدی از آیات قران و کلام علوی است که به سبب فراوانی، نمونه هایی ذکر شده، سپس چگونگی پیوند بین استعاره های زبان قرآن و استعاره های کلام امام بررسی شده است. فرضیه اصلی تحقیق این است که استعاره های قران بر هر سه نوع استعاره مفهومی (جهتی، وجودی و ساختاری) که در رویکرد جدید استعاره ارائه شده، مشتمل است و استعاره های زبانی کلام امام تجلی این استعاره هاست. این سه نوع استعاره، موضوع اصلی بررسی رساله است که ابتدا در آیات قران، سپس در حکمت های نورانی امام علی (ع)، مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان داد استعاره های مفهومی که مبنای تجربی دارد به وفور در آیات قرآن و کلام امام به کار رفته و گونه‌های مختلف استعاره‌ مفهومی ، در زبان قران و حکمت های نورانی امام علی (ع) وجود دارد. استعاره های زبانی کلام علوی پیوند معناداری با استعاره های مفهومی قران دارد به گونه ای که، بسیاری از استعاره های زبانی حضرت از تجلیات زبانیِ استعاره های مفهومی قران وتبیین ارزشهای قرآنی است.از سویی مطالعه استعاره های متون دینی در چارچوب زبان‌شناسی شناختی سبب نظام‌مندی این مطالعات می‌شود. همچنین با این رویکرد می‌توان روش ساده یفهم دین و به دور از استدلال‌های پیچیده، بلکه بر اساس تجربیات حسی و فرهنگی روزمره ارائه داد که علاوه بر قابل فهم بودن برای همه سطوح، شیرینی و جذابیت نیز به همراه دارد. بسامد فراوان استعاره های مفهومی قران در سخنان حضرت از یکسو نشان از نگرش قرانی و توحیدی امام و از سویی عامل آفرینش زیبایی و جذبمخاطب است. معناشناسی دقیق ایشان از آیات قرانی نشان از درک بالای قرآنی حضرت دارد.گستره استعاره در حکمت‌های مولی الموحدین (ع)، پرتویی نورانی از هدایت قران و بازتاب فرهنگ وجهان بینی قران است و نشان می دهد اندیشه حضرت تمام وکمال با آیات قرآنی تغذیه شده ومتأثر از آیات قرآن است.

علامه طباطبایی در کتاب‌های خود برخی اصول و مباحث منطقی را بیان کرده است. مباحثی که برخی از آنها منطقی صرف و برخی بیانگر مسائلی است که در فلسفه‌ی منطق مطرح است. این مطالب، گاه مشترک با سایر منطق‌دانان و گاه ارائه دهنده‌ نظر خاص علامه است. هدف این تحقیق استخراجاین مباحث است. اهم مطالب بیان شده توسط علامه عبارتند از: جایگاه منطق و دفع شبهات پیرامون آن، تصور و تصدیق، اقسام بدیهیات، حقیقی و اعتباری، کلی وجزئی، ذاتی و عرضی، تضاد و تناقض، تضایف، انواع حمل، اجزاء قضیه، ماهیت حکم، مواد قضایا، صدق قضیه، شرایط مقدمات برهان، اقسام برهان.