جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب حاضر شامل دو كتاب «معرفت نبى» و «معرفت امام» است که به بررسی مفاهیم اساسی همچون امامت‌شناسی و نبی‌شناسی بر مبنای آیات و روایات می‌پردازد. اعتقاد به نبی و توجه به جوانی آن طرح تاریخ زندگی ،نام و با دو سیره و رفتارشان در قرآن مجید نمایانگر مهمی واقعیت و حرکت بر مدار و محور نبوت است که تمامی مردمان را به سوی خداوند فرا خوانده اند. از این رو مطالعه در ابعاد مختلف موضوع نبوت از جمله لزوم نبوت ، هدف رسالت ، ویژگیهای پیامبران ، خاتمیت حضرت محمد (ص) و مسئله تداوم رسالت امری حیاتی است که در این کتاب با تکیه بر آیات و روایات و الهام اصلی از خطبه یکم نهج البلاغه به آن پرداخته شده است. بخش نخست این اثر به معانی لغوی و اصطلاحی نبوت، ضرورت و فلسفه وجودی آن، تفاوت رسالت و نبوت، نبوت عام، نبوت خاص، ویژگی های انبیاء و رسولان، ادله نبوت پیامبر اسلام (ص) و اعجاز قرآن اختصاص یافته است. بخش دوم نیز معنای لغوی و اصطلاحی امامت، ولایت تکوینی و تشریعی، شئون امامت، صفات و ویژگی های امامت، عصمت و قدرت و بررسی ابعاد مختلف علمی امامان همراه با معرفی آثار ایشان را شامل می شود. البته نویسنده در ابتدای کتاب معرفت خدا، هدف خلقت، انسان با نبود پیامبر و ارتباط خداشناسی و نبی شناسی را مدنظر قرار داده است و سپس به مباحث معرفت نبی و معرفت امام پرداخته است.

یکی از موضوعات مهمی که به طور معمول در بحث معاد مطرح و بررسی می شود، شکل گیری انسان در مراحل مختلف آفرینش اوست. بحث معاد در این کتاب در دو فصل پیگیری شده است فصل اول مربوط به آفرینش انسان است. این فصل از شش درس تشکیل می شود، در درس نخست ابتدای شکل گیری عالم مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. درس دوم مربوط به مراحل خلقت انسان است. مباحث مربوط به ترکیب روح و بدن در درس سوم بررسی می شود. موضوع درس چهارم نیز بحث از حقیقت روح و بدن است و بالاخره درس پنجم پیرامون خلقت انسان از خاک و گل است. فصل دوم مطالبی درباره بازگشت انسان و برپایی قیامت را در بردارد. این فصل شامل پانزده درس است که به موضوعاتی چون جایگاه اعتقادی معاد، امکان معاد، شبهات منکران معاد، مرگ، برزخ، عذاب برزخ، وضعیت ارواح در برزخ، فنای عالم و برپایی قیامت، کیفیت زنده شدن مردگان و برپایی قیامت، واژه های کلیدی معاد در قرآن، کیفر اعمال، تجسم اعمال، شفاعت و بهشت و جهنم است.

این کتاب به صورت درسی و با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام در هفده درس تدوین شده است. در فصل اول نبوت عامه را با موضوعاتی چون معنای لغوی نبی و رسول و تفاوت میان آن در معنای لغوی و موارد استعمال آن دو در آیات قرآن کریم و روایات بحث شده است. در درس دوم لزوم معرفت نبی و رسول و ایمان به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و همه پیامبران و معنای ایمان و اسلام و حقیقت نفاق طرح گردیده است. درس سوم این فصل به ضرورت وجود نبیِّ و رسول پرداخته و مراد از ضرورت و وجوب وجود نبی را بررسی کرده است. درس چهارم بحث از وجوب ارسال رسولان بر خدای تعالی از باب قاعده لطف با دو تقریر کلامی و فلسفی به دقت مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و اثبات شده است که از نظر آیات قرآن کریم و روایات ارسال رسولان بر خدای تعالی هیچگونه وجوبی ندارد و از قاعده لطف نمی توان وجوب فلسفی یا کلامی را اثبات کرد. درس پنجم حکمت بعثت و اختلاف درجات پیامبران و رابطه آن با حکمت بعثت را کنکاش کرده و در ادامه در درس ششم آثار گنجهای عقول و بیان حق از باطل و در درس هفتم بیان مصالح و مفاسد، اتمام حجت، بشارت و انداز، برقراری عدل و داد را بیان نموده است. درس هشتم این فصل در ادامه بحثهای حکمت بعثت به تعلیم و تربیت و تلاش جدی پیامبران در تعلیم و تربیت انسانها پرداخته است و آیات و نعمتهای الهی و بقای عالم را یادآوری کرده است. در ادامه در هر درس ویژگی های پیامبران اعلان شده است و درس نهم به بیان ویژگی عصمت پیامبران پرداخته است و مقدمات آن را بیان کرده. درس دهم علم پیامبران، و در درس یازدهم امامت و وجوب طاعت پیامبران، پیامبران گواهان امتها، مردانی از جنس بشر، ابتلای پیامبران، صدق رویا، اخلاق خوب را بررسی کرده است. در ادامه راه های شناخت پیامبران آمده است. فصل دوم به نبوت خاصه پرداخته است و پس از معرفی پیامبران پیشین مفصلا به معرفی پیامبر بزرگوار اسلام پرداخته است. در ادامه وحی و حقیقت و انواع آن را بیان کرده و پایان بخش کتاب نیز شریعت، ماهیت شریعت، حدود قلمرو، حجیت و اعتبار شریعت را بررسی کرده است.

امام در لغت کسی است که عده ای به او اقتدا کرده و او را پیشوای خود قرار دهند و چون مفهوم مقتدا بودن در معنای امامت منظور شده است؛ پس امامت در صورتی تحقق می یابد که گروهی از فردی فرمان برند و در مقابل او تسلیم باشند. این کتاب به صورت درسی در شانزده درس با توجه به آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام تدوین گردیده است. در هر درس به موضوعات مختلفی پرداخته است. در درس اول و دوم به بحث از معنای امامت و ولایت از نظر لغت و قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام و حقیقت ولایت تکوینی و تشریعی و حدود ولایت تکوینی و تشریعی امام پرداخته شده است. در درس سوم به ضرورت وجود امام و فلسفه ولایت پرداخته شده و درس چهارم به حکمت های نصب امام از سوی خدای تعالی و به تعبیر دیگر جهات نیاز خلق به امام و آثار وجود امام در میان آن ها پرداخته شده است و اثبات گردیده است که با وجود امام دین صیانت میشود و اختلافات اساسی فکری و عقیدتی رفع می گردد و توجه به خدا در میان بندگان پدید می آید و فیض الهی تداوم یافته و لطف خدا شامل حال خلق می شود. در ادامه وظایف مردم در برابر امام شامل معرفت و اعتقاد به امامت امامان و محبت و مودت اهل بیت آمده است. ویژگی های امام در این کتاب به طور مفصل مورد کنکاش قرار گرفته و به هر کدام چون عصمت، علم، و ... به طور جداگانه پرداخته شده است. اما درس سیزدهم راه های تعیین امام را بررسی کرده و از نظر اهل سنت و مکتب اهل بیت بیان کرده. درس چهاردهم نصوص امامت و درس پانزدهم امامت حضرت امام عصر عج است. در درس شانزدهم نیز رجعت و امامت ایشان بررسی شده است.

کتاب درباره معرفت خدا و به خصوص درباره توحید و اسماء و صفات الهیه است . و شامل چند درس که در هر بخش مطالب مهمی بیان می شود.درس اول اهمیت معرفت عقیده ای و معرفت به خدا، معرفت فطری باری تعالی ، درس سوم درباره آیات معرفت فطری، روایات معرفتفطری خدا ، درس پنج درباره عالم ارواج ؛ عالم ذر، معرفت خدا با خدا، توحید ، اسماء و صفات الهی از جمله مطالب و دروس این کتاب می باشند.

عدل الهی به جهت پیوند با موضوع جبر و اختیار یکی از مباحث مهم اصولی در همه ادیان الهی بوده و در اسلام نیز جایگاهی ویژه دارد. اعتقاد به عدل الهی و اختیار انسان در افعال خویش، در میان ادیان الهی، اهمیتی بنیادین دارد. کتاب فوق در سه بخش نگاشته شده است: در بخش اول ـ عدل الهی شامل مباحثی چون جایگاه و معنای عدل الهی، عدل الهی در قرآن، عدل الهی در روایات، عدل الهی از نظر عالمان، تقدّم و عمومیت عدل الهی بر فضل و احسان الهی، سبب پیدایش اختلاف اشیا، مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آنها، عدل الهی اساس ادیان الهی، عدل الهی و حکمت و مالکیت، عدل الهی و حسن و قبح، عدل الهی و خیر و شر، عدل الهی و خلود، عدل الهی و شفاعت است. بخش دوم ـ بداء شامل معنای بداء، بداء در آیات قرآن کریم، بداء در روایات است. بخش سوم ـ جبر و تفویض و امر بین الامرین است که شامل مباحثی چون مفاهیم جبر و تفویض و امر بین الامرین است، ابطال جبر و تفویض، امر بین امرین نیز از دیگر درس های این بخش است.

معاد، از ضروریات دین اسلام و حسابرسی از ارکان معاد است. حسابرسی یعنی این که تمام رفتار وکردار آدمی در روز قیامت مورد بازخواست قرار می گیرد. حسابرسی روز قیامت، حتمی، نزدیک و سریع است و به صورت دقیق و عادلانه صورت می پذیرد و در آن همه ی اعمال مثل نماز و قرآن و نعمات مثل نعمت ولایت اهل بیت، نعمت عمر و جوانی و همه ی افراد حتی انبیا و اولیا الهی حسابرسی خواهند شد. ایمان به حسابرسی مهمترین عامل تربیت و تقوا در انسان است و انکار آن موجب گرفتاری به عذاب اخروی می گردد. کیفیت حسابرسی در منابع دینی (وزن) نامگذاری شده است و آنچه باعث سنگینی میزان اعمال می شود، حسنات است و آنچه که باعث سبک شدن میزان اعمال می شود سیئات است. اصحاب یمین کسانی هستند که میزان اعمالشان به واسطه ی حسناتشان سنگین شده است که حسابرسیآسانی را به همراه دارند که از جمله حسناتی که باعث سنگینی میزان می شود، رعایت موارد اخلاقی و اجتماعی مثل توبه، محاسبه نفس و تبعیت از قرآن و قناعت و میانه روی در امور زندگی و گذشت و حسن خلق می باشد و در مقابل اصحاب شمال کسانی هستند که میزان اعمالشان به خاطر سیئاتشان سبک شده است که حسابرسی سختی در انتظارشا ن می باشد که ازجمله آن سیئاتی باعث سبکی میزان می شود، سهل انگاری در نماز و قضاوت غیر عادلانه است. البته دوگروه هستند که میزان عملی در قیامت بر ایشان بر پا نمی شود، یک گروهی که پرونده ی اعمالشان از حسنه خالی است که بدون حساب وارد جهنم می شوند که از جمله آن ها مشرکین، حاکمان ظالم، اعراب متعصّب، تجّار دروغگو، علماء حسود و ثروتمندان بخیل می باشند و دوم کسانی که پرونده ی اعمالشان آنقدر دارای حسنات است که جز خدا کسی اجر آن را نمی داند که بدون حساب وارد بهشت می شوند که از جمله ی آن ها مخلَصین، مأجورین نزد خدا، صابرین، ایثارگران، شهدا دشت کربلا، اهل حیا و قناعت و میت در راه حج می باشد. در قیامت علاوه بر انسان ها، اجنه و حیوانات نیز مورد بازخواست قرارخواهند گرفت. از مهمترین مباحث حسابرسی، آن است که چه کسی پرونده ی اعمال را مورد حسابرسی قرار می دهد. در پاسخ به این سوال، آیات و روایات، خداوند متعال، ائمه اطهار و خود انسان را حسابگر می داند.

این مقاله، پاسخی بر مقالة ""معلوم زدایی از علم باری تعالی"" است که محمدرضا ارشادی نیا بر مقالة پیشین نگارنده در زمینة علم بلا معلوم نوشته است. نگارنده، توضیحاتی در مورد علم حصولی و رابطه علم با عالِم و معلوم، همراه با دیدگاه شماری از فیلسوفان مانند سید محمد حسین طباطبایی، مرتضی مطهری آورده است.